Erdalgintzaren erreprodukzioa

2016-12-26  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Lorea Agirreri aditu nion behin, euskalgintza bada euskaraz egiten den guztia, erdalgintza dela kontrakoa, gaztelaniaz edo frantsesez gurean egiten den guztia. Berak udaletako aurrekontuak horren arabera neurtu nahi zituen: zenbat euskalgintzara eta zenbat erdalgintzara. Sustatuk orain gutxi plazaratutako hauxe adibidez: Eusko Jaurlaritzaren publizitate gastuari buruzkoa.

Ordutik, ez dut terminoa berriro entzun (google-k 160 emaitza ematen dizkio berbari). Baina baliagarria zaigula iruditzen zait (gauza batzuetarako). Adibidez, gauza batzuk esplikatzeko.

Tori bat, kasurako: arau sozialak aldatzeko lanik egiten ez badugu, inertziak eramaten gaitu erdalgintzaren erreprodukziora. Neurri zuzentzailerik aplikatu ezean, inertziak badakigu nora eramango gaituen. Inertziari egurra eman ezean, erdalgintza ugaltzen arituko gara, erdalgintza indartzen.

Matusalen, Pupu eta Lore

2016-12-22  //  Info 7  //  Iruzkinik ez

Originala, Info7 irratian:

Sechu Sende lagun galiziarrak kontatu zidan Matusalen sindromea oso hedatuta dagoela Galizia aldean. Sindrome horren arabera, 120. urtea betetzetik zenbat eta hurbilago, orduan eta aukera gehiago duzu jendeak zuri galizieraz zuzentzeko. 120 urte izatetik zenbat eta urrunago egon, orduan eta aukera gehiago duzu gaztelania galiziar doinu nabarmenarekin entzuteko.

Sindromearen sintomak bertatik bertara ikusteko aukera izan nituen behin. Compostelako jatetxe batean ari ginen, olagarroak jan eta jan. Sechuk tabernariari hasiera-hasieratik galizieraz egin zion berba eta tabernariak hasieratik gaztelaniaz erantzun. Beti. Hala ere, komunikatzen ziren arazo barik eta nik uste nuen tabernariak ez zekiela galizieraz. Edo ez zegoela eroso galizieraz egiten.

Baina, kia, ondoko mahaian gu baino dezente zaharragoak ziren batzuk ari ziren olagarroetan. Jan eta edan. Eta hara non, tabernaria haiekin zer eta galizieraz egiten hasi! Sechuri egin ez eta haiei bai, jo eta ke galizieraz. Baina, noski, haiek gu baino dezente zaharragoak ziren, Matusalen izatetik gertuago zeuden gu baino.

Jaime Altuna lagun euskaldunak, berriz, gurean dagoen sindromea Matusalen ez, Pupu eta Loreren sindromea dela esaten du. Hau da, jaio zaren unetik zenbat eta gertuago egon, orduan eta aukera gehiago duzu jendeak zuri euskaraz egiteko. Edo, alderantziz jarrita, jaio zaren unetik zenbat eta urrunago egon, orduan eta aukera gutxiago duzu euskaraz entzuteko.

Beraz, han eta hemen gazteak eta helduak gara kaltetuak, han eta hemen gazte eta helduok aukera gutxi dugu jendeak gugana euskaraz zuzentzeko. Baina bi sektore horiek dira benetan jendartean eragina dutenak. Helduok gu garelako jendartearen mainstream-a eta gazteak, eurak direlako jendartean berrikuntzak proposatzen dituztenak.

Sindromeak sindrome (edo aurreiritziak aurreiritzi, sindrome horiek aurreiritzi batzuen gorpuztea baino ez direlako), han eta hemen helduok eta gazteok esfortzu estra egin behar dugu, egunero-egunero eta hainbat arlotan. Egunero egin behar ditugu bizitzako erreferendum txikiak, egunero geure buruarekin herri-galdeketak egin behar ditugu (orain dela gutxi Oihana Bartra bertsolariari irakurri diodan bezala).

Eta hala da. Eta horretan gabiltza azken aldion euskalgintzan (edo Alemaniako autonomo zaharrek esaten zuten modura, politika lehen pertsonan egiten hasi gara). Hala ere, mikroerreferendum horiek norbanakoek irabazi edo galdu egin behar badituzte ere, talde mailan ere jokatzen da. Ezer gutxirako balio duelako batek irabaztea, beste guztiek galtzen badute.

Izan ere, portaera aldaketa hauetan nire ustez gehiegi ari da ardazten diskurtsoa norbanakoaren epizentroan. Eta ezer laguntzekotan, taldetasunak lagunduko digu, taldetasunak emango digu ohitura hauek aldatzeko oinarria. Izan ere, portaera zaharrak aldatu eta desikasteko lekua behar dugu, ohitura berriak gatzatuko diren lekua behar dugu. Eta leku hori komunitatea baino ez da, komunitatea.

Erakundetzea

2016-12-19  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aurreko batean galdera batek egin zuen salto nire subkontzientetik ahora: akatsa al da mugimendu sozialek beti eskatu duten erakundetzea? Feminismoak eskatu du, ekologismoak ere bai, euskalgintzak ere … baina hausnartu al dugu horren inguruan?

Izan ere, sarritan erakundetzean galdu egiten dira komunitatearen logikak (ez beti, baina tira), eta administrazioaren (eta burokraziaren) logikaren pean geratzen da erakundetzea. Orduan, akaso, erakundetzea ulertzeko eta praktikatzeko moduak izan daitezke aldatu beharrekoak? Zalantzak eta zalantzak.

Eta Medeak taldeko testu honekin gogoratu naiz idazten ari naizen bitartean:

(…) Mugimendu Feminista, 80.  hamarkadan sortutako talde eta eragileen baturatzat hartzen da. Oro har, talde horiek asanblada-egitura batekin funtzionatzen dute. Uste da, edo pentsatzen da, mugimendu hori instituzioetako feminismotik at dagoela, eta izaera ematen dien lan ildo batzuk dituela; hala nola, abortua, indarkeria sexista, parte-hartze politikoa, … Baina, ordea, bada instituzioetako feminismoaren eta Mugimendu Feministaren arteko harremana. Kasu batzuetan, gainera, urteekin ahuldutako mugimendu feministak instituzioetako feminismoari utzi dio mugimenduaren ardura.

Eduki eta gai batzuek instituzioetan haien lekua izan dezaten lortu du Mugimendu Feminista Klasikoak (oro har, legeen bidez). Ez dugu ukatzen lan egiteko esparru bat izan daitekeenik, baina argi dago ia ezinezkoa dela ahalegin horiek mugimenduan eraginik izatea, edo mugimendua aberastea. Era berean, ia ezinezkoa da instituzioetan aritzeak mugimenduan eztabaida eta eduki berriak sorraraztea, kontrara, gure ustez; ikusezintasuna dakar, eta taldeak erretzea eta nekatzea, edukiak agortzeaz eta indargabetzeaz gain.

Badakigu instituzioetako feminismotik ezer gutxi espero dezakegula, nahiz ez dugun bere funtzioa ukatzen eta estrategikoa izan ez daitekeenik uste. (…)

Uste dugu “instituzioak bai ala ez” afera oso konplexua dela. Gauza interesgarriak egin daitezke instituzioekin. Gainera, justizia eta etika feministari dagokion zerbait da errekurtso publikoak banatzea. Ez dugu arazorik halakoetan parte hartzeko. Baina hori ezin liteke izan dena, ezin liteke izan azken helburua. Gure instituzioekiko parte-hartzea puntuala da, eta betiere gure taldeko interesak kontuan hartuz eta aliantza feministetatik lan eginez. Arriskutsua iruditzen zaigu talde feminista baten praktika politikoak instituzioetan sistematizatzea.

Aiputegiaren aipuak

2016-12-15  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

Aiputegirako beste bost aipu, han eta hemen jasotakoak:

“Etorkizunean euskararen normalizaziorako motorra, ez da euskalgintza izan behar, euskal komunitate artikulatua baizik. Eta euskal komunitatea, euskaraz bizitzeko konpromisoa pertsonala hartu dutenek osatzen dute. Erabakia pertsonala da, baina praktika kolektiboa da”.

Joseba Alvarez

“Praktikatzen dugun aldiro gara euskaldun”.

Lorea Agirre

“Legeak nahi duena esan baitezake, behin gizarteak aurrea hartua dionean”.

Gaizka Amondarain

“Maila biziki apalean gaude exigentzietan. Besteei buruz, ofizialtasuna edo ko-ofizialtasuna beti, baina guharrei buruz biziki apal exigentzian, biziki eroso”.

Mattin Irigoien

“Hizkuntza baten indarra errepikapenean dago”.

Bernardo Atxaga

Norbanakotik kolektibora (eta alderantziz)

2016-12-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Egia estiloa hedatzen ari da han eta hemen. Eta ni pozik nago, norbanakoaren portaera aldaketak lehen lerrora ekarri nahi dituelako euskalgintzak. Eta bada zerbait. Baina …..

Nire ustez, diskurtsoetan norbanakoaren portaeren aldaketa gehiegi ardazten ari da norbanakoaren epizentroan. Egia estiloak arau sozialak aldatzeko joera du, aldatzeko bidea ematen du. Eta taldetasunak ematen digu ohitura horiek aldatzeko oinarria. Portaera aldatzeko portaera zaharra aldatu eta desikasteko leku bat behar dugu, portaera berriak hartzeko leku bat behar dugu. Eta leku hori komunitatea da.

Beraz, aldaketa pertsonala bada ere, ezin da ulertu izari kolektiboa aintzat hartu barik. Gainera, nire ustez portaera aldaketa horietatik asko norbanako batzuek aspalditxotik abiatu zituzten. Izan ere, norbanako horiek egunerokoan aukeren azpitik zeudela edo ikaragarrizko esfortzua sentitzen zuten. Horregatik, nire ustez ari dira sortzen artikulazio kolektiboak aldaketa horiek errazago, sakonago egin ahal izateko.

Orain aldaketa horiek bistaratu, publiko egin eta komunitatearen babesa bilatzen ari gara, eredugarri bihur daitezen, jende gehiagok bere egin ditzan eta erabaki hori hartu dutenak babestuago senti daitezen.

Batzuetan apur bat moralista jardun dugu. Egizu euskaraz eta horrelakoak agindu ditugu eta askotan norbanakoaren indarra gainbaloratu dugu (ez ote da hori oso neoliberala?). Baina, benetan, horrelakoek eragina izan dezaten jendartearen babesa eduki beharko lukete eta Egia estiloa ari da babes kolektibo horiek ehuntzen. Horregatik da aurrerapausoa eta berrikuntza.

Izan ere, Egia estiloarekin ari gara praktika berrien espazioak sortzen, balio berrien espazioak sortzen eta bizi-ereduetan benetako aldaketak gauzatzen. Hastapenetan baino ez gaude, baina bide horretan sakondu beharko da aurrerantzean ere.

Literatura

2016-12-06  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Durangon ostera egin ondoren bost ogerleko gogoeta merkea. Zer garrantzia du literaturak hizkuntza baten biziberritzean?

Galdera hori etorri zait burura bat-batean Mercedes Queixas-en “De pergamiños, follas voandeiras e libros ao .gal. Breve historia da literatura galega” liburua irakurtzen ari nintzenean (trenak baditu bere ondorio onak!).

Ez al dugu denok gainbaloratu literaturak duen edo izan dezakeen garrantzia? Beste behin ere, galderak ditut, erantzun argirik ez, ostera. 

Aztarna ekologikoa

2016-12-01  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hizkuntza ekologian ekologismoko hainbat kontzeptu sanpleatu eta hizkuntza alorrera ekarri ditugu. Horietako bat izan daiteke aztarna ekologikoa.

Eta zer esan gura du? Aztarna horrek pertsonen eskariak eragiten duen ingurunearen inpaktua neurtzen du. Izan ere, lurrak bere baliabideak zaharberritzeko aukera mugatua du. Eta pertsonon eskaerak, ostera, mugagabeak dira. Berez aztarna ekologikoa adierazle bat baino ez da, kalkulu korapilatsua duena, hainbat eta hainbat faktoreri erantzuten diolako. Adierazle horrek bere horretan ez du balio soziolinguistikarako, baina …

Adierazle horren izpiritutik edanda eta beharrezkoak liratekeen egokitzapenak eginda, neurtzeko moduko datuak emango lizkigukeela bai guri baita gure antzeko egoeran leudekeen beste hainbat eta hainbat komunitateri. Hau da, zein da gaztelaniak gurean duen aztarna ekologikoa? Eta frantsesarena? Eta ingelesarena mundu mailan?

Eta, horren ostean, eta garrantzitsuena dena, aztarna ekologiko hori murrizteko lanak egiten hasi behar da, jakina.

(Lurraldea eta hizkuntza gradu-ondokoan seguruenik antzeko gaien inguruan ibiliko dira lanean. Bejondeizuela!)

Autokontzientzia

2016-11-29  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hiztun berrien inguruko liburua argitara eman du Deustuko unibertsitateak. Hiztun berrien inguruan, asko eragiten duen faktoreetako bat da hiztunaren autobalorazioa. Edo beste berba batzuekin esateko, hiztunak bere burua hiztun legitimotzat edo ez ikusten duen. Eta, beraz, autobalorazio hori hobetzeko lana egitea garrantzitsua izan daiteke eta fruituak eman ditzake.

Eta zelan hobeto autokontzeptu hori? Horretan ari nintzela, 70eko feminismo erradikalak (AEBetan) sustatutako emakumeen autokontzientzia taldeen inguruko testu bat irakurtzea suertatu zitzaidan. Talde hauetan kolektiboki aztertzen zen zapalketa, emakume bakoitzak sentitzen duen zapalketaren errelatotik abiatuta. Hau da, bakoitzaren bizipenetatik abiatuta, zapalketa ikusteko bideak eraikitzea kolektiboki. Gehiago sakondu nahi baduzu, sartu hemen.

Ez dut esaten talde hauek sortzea denik konponbidea. Ez. Baina talde hauen sorreraren atzean dagoen filosofia hartu eta XXI. mendeko euskal herrietara egokitzea izan daiteke bide bat. Edo ez, baina hori praktikak baino ez du esango.  

Euskalduntasun urbanoa, Biba!

2016-11-25  //  Info 7  //  Iruzkinik ez

Orain dela bi urte, Bilbon eman nuen hitzaldi bat euskalduntasun urbanoari buruz. Saiatu nintzen hurrengo urteetako euskaldunon bilakaera Bilbon irudikatzen, saiatu nintzen etorkizuna asmatzen. Era berean, mito batzuk deuseztu behar zirela aipatu nuen berbaldian.

Batetik, hizkuntza zaharrenaren mitoa apurtu behar zela aipatu nuen. Gurea ez da hizkuntzarik zaharrena, zientifikoki ezin da esan hizkuntza hau bestea baino zaharragoa dela. Ezin da. Beraz, utz dezagun bazterrean hori.

Horren ordez, aldarrikatu behar dugu gurea hizkuntzarik modernoena dela. Izan ere, nork erabiltzen zituen era natural xamar batean orain dela 30-35 urte gaur erabiltzen ditugun berbak? Nork? Gurea hizkuntzarik berriena da, plastikoena, egunez egun eraikitzen eta fintzen ari garen obra artifizial kolektiborik handiena. Eta aprobetxa dezagun abantaila hori, behingoz.

Bestetik, arbasoen hizkuntzarena alboratzea proposatzen nuen. Euskara gurea da, ez arbasoena, eta izatekotan etorkizunarena beharko luke, gure ondorengoena. Eta, horren ordez, zerbait aipatzekotan, aipa dezagun apurtu ez den kataia. Gure arbasoek hizkuntza bizirik mantentzeko egin zuten indarra, besterik ez.

Hirugarrenik, baserritarkeria aipatzen nuen. Baserrien hizkuntza ei da euskara, baina euskal herrietan araua asfaltoa da, ez baserria. Beraz, integra ditzagun gure imaginarioan zementuari dagozkionak ere: arteak, bideo-jokoak, grafitiak, teknologiak, eta abar. Eta, batez ere, egunerokoari eta transgresioari lotutakoak.

Laugarrenik, folklorekeriari ere egiten nion aurre. Bilbon (eta ingurune urbanoetan oro har) trikitixak eta kanta tradizionalek ezin dute bete euskalduntasunaren zentroa. Bestela, gazteak (eta ez hain gazte garen beste batzuk) arrapaladan irtengo garelako euskalduntasunetik, arrapaladan beste zerbaiten bila.

Azken finean, aldarrikatzen nuen (eta dut) topikoetatik ihes egitea, aurreiritzi eta ideia prefabrikatuei izkin egitea eta euskalgintza (eta herrigintza) bizitzeko eta sentitzeko molde berrituak. Sortzaileago eta askeago izatea, kritikoago izatea eta egiten dugunetik abiatzea. Egunerokoa iraultzea, hain zuzen ere. Eta beti, helburu gisa, esaten dugunetik egiten dugunera dagoen tartea murriztea, tartea ezabatzea posible balitz.

Hori guztiori esan nuen orain dela bi urte Bilboko berbaldi hartan. Eta jarraitzen dut gauza bera esaten eta gauza bera pentsatzen. Eta, gainera, ematen du diskurtsoak bere bidetxoa egin duela.

Donostian horren inguruko komiki-sorta benetan adierazgarria plazaratu dute alde edo alde izenarekin. Eta, gainera, Bilbon, Zazpikaleetan, Biba izeneko kulturgunea inauguratu dute. Kultura herrikoia eta euskara bultzatzeko espazioa da. Lehen hilabeteko kultur programa enmarkatzeko modukoa da, nire ustez. Eta bide oparoa izango duela ematen du. Bejondeizuela horren atzean zabiltzaten guztioi! Lan oparoa egin ezazue eta gozamenerako eta eraldaketarako pauso sendoak eman ditzagun. Biba zuek!  

Jaia bai, …… ere bai

2016-11-21  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Iñaki Martinez de Lunak egin zuen behin ikerketa bat euskara komunikabideetan zelan agertzen zen irudikatzeko. Eta ondorioztatu zuen egunkarietako portadetan agertzen ziren euskarari buruzko berriek bi norabide izaten zutela: edo gatazka edo jai giroa.

Agurainen ibili dira 75 ordu euskaraz eta Berriako kazetariak nabarmendu du jai girorik gabekoa izango dela. Honela hasi du artikulua Jon Rejadok: “Jai girorik gabe. Ospakizunik gabe. Normaltasunez ekingo diote gaur Agurainen (Araba) 75 orduko ahalduntze saio bati”. Eta Pello Zubiriari ere deigarri egin zaio.

Euskalgintzok jai-giroari ez al diogu garrantzi gehiegirik ematen? Euskalgintzaren jardun publikotik zenbat da jai-giroari lotutakoa? Eta zer garrantzi du horrek? Nire ustez, bidegurutze honetan euskalgintzen egitekoei ere begiratu egin beharko zaie, eta horiek aldatzen joan, apurka-apurka.