Dinamizazioa

2023-10-02  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Orain dela urte batzuk, Marije Manterola eta biok joan ginen Galiziara, Emunek bidalita. Han ezagutu genuen CTNL, hango galiziera teknikarien elkargoa. CTNL ezagutu baino, CTNLko jendea ezagutu genuela esan behar nuen. Eta sasoi hartan eurek kezka bat zuten (bueno, kezka batzuk eta hau da horietako bat). Galiziako Gobernua ari zen galiziera sustatzeko erakundeei (eta langileei) izendapena aldatzen. Galiziera normalizatzeko zerbitzu izatetik dinamizatzeko zerbitzua izatera pasatzen ari ziren (eta langileak normalizatzaile izatetik dinamizatzaile izatera). Eta, noski, galdetu ziguten gure egoeraz. Guk erantzun genien gurean izenik erabiliena euskara teknikari zela eta sustatzeko erakundeei normalean euskara zerbitzu deitzen zitzaiela. Apur bat zapuztuta gelditu zirela iruditu zitzaidan, baina, tira.

Orduan, ez nion kezka horri erreparatu gehiegi, egia esateko. Orain dela ez asko, idatzi nuen teknifikazioaren inguruko artikulutxoa eta argitaratu ostean, gogoratu nintzen Galiziako eztabaida horretaz.

Eurek uste zuten dinamizazio deitzea euren lana zelanbait menostea zekarrela, eurek euren burua normalizazio teknikari zuten, ez hizkuntza dinamizatzaile. Eta, jakina, eurek hala esaten badute, neu euren alde. Baina … agian, akaso, beharbada, gurean ere teknikari baino dinamizatzaile izena egokiagoa izan daitekeela begitantzen zait (normalizatzaile berba ez nau bat ere asetzen). Izenak izana badakar … agian, aurrerantzean teknika gutxiago eta dinamizazio gehiago egin beharko genuke. Aurrera egitea nahi badugu, behintzat.

4-8-20-47

2023-09-25  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Eta 11 kilometro (edo 14 kilometro, Sondika ere hartzen badugu kontuan). 4koa ei da Derioko kale erabilera (baita Sondikakoa ere), 8koa Zamudiokoa, 20koa Lezamakoa eta 47koa, azkenik, Larrabetzukoa. 11 edo 14 kilometrotan 4tik 47ra. Eta Loiu gehituta, 2tik 47ra 18 kilometrotan.

Ezagutzak (metafora arriskutsua dela irakurri dut azken Bat aldizkarian eta, gainera, gogoan ditut hau idazterakoan Iñaki Iurrebasoren ekarpenak) ez du esplikatzen erabilera. Loiuk eta Zamudiok ia ezagutza bera izanda (%48,64 Zamudiok eta %48,79 Loiuk) erabilera %2 da Loiun eta %8 Zamudion. Deriok eta Sondikak, ostera, ia ezagutza bera izanda (Deriok %42,56 eta Sondikak %44,64) erabilera bera dute, bai, eta Loiuk baino handiagoa, nahiz eta ezagutza txikiagoa izan bi herrietan. Lezamak %63,97ko ezagutza izanda, erabilera %20koa da eta Larrabetzun, ostera, ezagutza %73,77koa izanda, erabilera %47. 10 puntuko aldea dago bi herri horietan ezagutzan eta 27 puntukoa erabileran.

Datuak aletzen jarraitu ahalko nuke (datuak erabat ulertu ezin badira ere, eta herrien trinkotasunak eta bizitasunak alde batera utzita), baina ez dakit merezi duen. Izan ere, azken 50 urteotan Bilbotik gertu zegoen azken eskualde euskalduna odolustu dela argi dago. Sondika, Loiu, Derio eta Zamudion (biztanle gehien duten hiru herriak hor daude, guztira ia 17.000 biztanle, Txorierrik dituen 21.483 biztanleen ia %80a) euskararen erabilera hutsaren hurrengoa da (2, 4 edo 8, kopuru zeharo txikiak dira). Larrabetzuko “arnasgunea” ere arrakalatuta dago (erabilera ez da erdira heltzen!) eta Lezama ere ez dago bolanderak botatzeko moduan.

Bada sasoia honi (ere) heltzeko, erakundeetatik (Txorierriko Euskara Zerbitzutik bai, baina ez bakarrik), mugimendu sozialetatik eta herritar arduratsuetatik.

Intersekzioetan

2023-09-18  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Edo elkarguneetan, Idurre Eskisabel eta Lorea Agirrek aipatzen duten moduan. Jarri dezadan testuingurua: Amillena jatetxea, Arrazola, Anboto ikusmiran. Ari ginen bazkari gozoa hartzen eta bat-batean intersekzionalitate berba (gaitza da esaten!) ahora etorri zitzaigun. Eta esan nizun: hau da benetako intersekzionalitatea.

Azal dezadan apur bat. Amillena da jatetxe kooperatiboa, bertako produktu eta produktu ekologikoekin lan egiten duena. Horrez gain, emakumeak* dira bertako langileak eta euskaraz artatzeko bidea ematen dutenak. Barra gainean Berria egunkaria eta bazter batean Argia aldizkaria. Bertako produktuak erosteko aukera ere badu, mugimendu agro-ekologikoko kamisetak, komuneko papera ekologikoa da, kultur ekitaldiak ere antolatzen dituena tarteka.

Askotan iruditu zait intersekzionalitatea zapalkuntzetarako bakarrik erabili dela. Eta ez nago horren kontra, inondik ere. Baina, agian, akaso, beharbada, apika, eraikuntzarako ere erabili beharko genuke kontzeptua eta eraikuntzan ere adi eta tentuz zaindu beharreko milaka detaile eta erabakietarako beharrezkoa litzateke. Edo hori iruditzen zait niri, baldin eta euskaraz bizitzea hobeto bizitzearekin lotzea gura badugu (bide batez, antzeko gaia lantzen duen Kezkak, ardura eta konfiantza artikulua gomendatu nahi dizuet, Imanol Epeldek ondua).

Euskara atala Hala Bedi irratian (2022-2023)

2023-09-11  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Podcastak asko maite ditut, asko entzuten ditut. Bere sasoian bloga podcast bihurtzeko asmoa izan nuen, baina teknikak gainditu ninduen (asmoa hor dago, baina …).

Eta podcast-etan soziolinguistika (adiera zabalean, beti ere) lantzen bada, ba gusturago entzun izan ohi ditut. Urtero ekarri ditut MUko ikasleek egindako podcast-ak (Putzutik plazara 1 eta Putzutik plazara 2) eta iaz ere ekarri nuen blogera Irati Iciarrek Halabedi irratian egin zituenak. Eta oraingo honetan Ainhoa Pardinak Halabedi irratian egindakoak ekarriko ditut.

9 podcast dira, aski ezberdinak. Lehenengo biak hiztun berriei buruzkoak dira eta, ordutik, elkarrizketak egiten hasi zen Ainhoa: Paulina Toporowska, Joxe Mari Agirretxe, Beñat Garaio, Cira Crespo, Antton Telleria eta abar. Denak interesgarri eta denak entzungarri. Gozatu belarriak, irakurle (entzule).

Ainhoa Pardina Halabedi irratian:

1. Hiztun berriak? Euskaldun zaharrak? Zergatik eta zertarako?
2. Euskara hiztun berriak II
3. Paulina Toporowskari elkarrizketa
4. Joxe Mari Agirretxe Porrotxi elkarrizketa
5. Gure esku ditugun baliabideak
6. Beñat Garaiori elkarrizketa
7. Cira Crespori elkarrizketa
8. Antton Telleriari elkarrizketa
9. Irati Iciar eta Julen Mendizabalekin solasean

Teknifikazioa

2023-09-04  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hasi aurretik, ohar bat: ni euskara teknikari aritzen naiz (hizkuntza aholkulari esamoldea erabiltzen du Emunek). Eta, hortaz, euskararen teknifikazioaren barrunbe eta alor asko lehen eskutik ezagutzen ditut, baina …

Kezka bat dut. Kezka bat edo ezinegon bat edo … Izan ere, nire ustez, azken urteotan euskararen garabidea gero eta teknifikatuta dago. Eta horrek zertan laguntzen digu? Gero eta teknikoagoa da euskararen garapena (eta hala behar du, hein handi batean), gero eta estatistika gehiago, gero eta adierazle gehiago, gero eta aplikazio informatiko gehiago, gero eta irizpide teknikoago, gero eta neurketa gehiago, gero eta … Ez dakit larregizkoa den, baina teknifikazio horrek zertan laguntzen digun ez dut batere garbi.

Baina, kontuz, mapak ez du beti lurraldea adierazten. Euskara kosifikatu dela (dugula?) irakurri nuen Hernaniko hizkuntzaren garapenari buruz Malores Etxebarriak egindako lanean. Argi dago teknifikazio maila bat behar dugula, argi dago lantzean behin berriro graduatu behar ditugula betaurrekoak eta zorrotzago jardun. Baina … Jon Sarasuak esaten duena ere datorkit gogora: zuntz emozionalak landu gabe, diskurtsoak bide laburra egiten du.

Kezkak dira hauek, kezkak, ezinegonak eta erantzun gutxi. Baina nago honi ere begiratu beharko geniokeela …

Teoria maketoa (Mari Luz Esteban)

2023-07-17  //  Poema soziolinguistikoak  //  Iruzkin bat

Aspaldi ez nuen ekartzen hona poema soziolinguistikorik. Oraingo honetan, Mari Luz Estebanek idatzitako Teoria maketoa ekarri dut hona. Uda on denoi!

nago

euskalduntasunaren teoria maketo baten

premian bagarela

teoria maketoa

kanporako eta barrurako kolonialismoaren aztarnak

agerian uzteko

teoria maketoa

iragana, orainaldia eta etorkizuna

batera jotzeko

teoria maketoa

gure artean diren desberdintasunak eta desberdinkeriak

ez ahazteko

teoria maketoa

euskal jakintzaren iruditeriak, kanonak

ezegonkortzeko

teoria maketoa

ahoskera, doinu, azentu (omen) desegokiei

harrera ona egiteko

teoria maketoa

euskaldun perfekturik ez dela ez inoiz ez inon izango

berresteko

teoria maketoa

bizi garen lurraren maizterrak baino ez garela

adierazteko

teoria maketoa

gizaki zaurgarri eta elkarren menpeko gisara, ezezagunekin

kondenaturik garela ohartzeko

teoria maketoa

gure kanpo eta barne mugek seinalatzen dituzten

lotsak zauriak grinak desirak hautematen asmatzeko

etorri ginelako gara

etorriko direlako izango gara

Aipatzen

2023-07-10  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

“Zail baita pentsatzea hiztun komunitate bat biziberritu daitekeenik kultur sorkuntzarik gabe, kultur bizitzarik gabe, kultur erritualik gabe, kultur eztabaidarik gabe, kultur tentsiorik gabe…”

Iratxe Retolaza

“Gaur egun, euskal soziolinguistikaren esparruan zalantzan jartzen ari dira orain arte baliagarriak izan zaizkigun sailkapenak eta kategoriak; hizkuntza ohituren aldaketa prozesuak ulertzeko eta pertsonen arteko rol linguistikoak proposatzeko ahaleginak egiten ari dira; hirigintzak eta espazio publikoaren konfigurazioak izan dezaketen papera aztertzen ari da; genero-rolen araberako praktika linguistikoetan arreta jartzen ari da; artatsuki begiratzen ari zaie gazteen erreferentziei, ideologia linguistikoei eta praktikei; hiztun berrien muda prozesuen analisia egiten ari da; komunikazio publikoaren esparruan eragiteko bideak sistematizatzeko saiakerak martxan daude; hizkuntza-aniztasunak eta migrazioei lotutako kulturartekotasunaren eraginetan eta aukeretan erreparatzen ari da; hizkuntza-teknologiei lotuta helduko diren aldaketak aurresateko saiakera egiten ari da; ikasgeletan ahozko hizkuntza eraginkortasunez jorratzeko bideak zabaltzen ari dira…”

Asier Basurto

“Hiztun komunitatearen kontzeptu hau, biziki praktikoa dena hiztunen asanblada baten irudikatzeko, izugarri lausoa da errealitatean. Batzuentzat, nazioa bera izan daiteke eta besteentzat auzoa bakarrik”.

Helene Charritton

“Kultur komunitaterik eta kolektiboki konektatzeko aukerarik gabeko euskal-hiztun indibidualizatua fabrikatu da instituzioetatik”

Ibai Atutxa

“Latinari herri-hizkuntzen matxinadan gertatu zitzaion moduan, gaur egun beharrezkoa da hizkuntza ez-hegemonikoen altxamendu bat, adierazteko, bizitzeko eta pentsatzeko moduak estandarizatzen ari diren hizkuntzen aurrean”

Marina Garcés

“Euskal Herriko toki gehienetan bizitzeak erdaldundu egiten du batez beste, baina arnasguneetan bizitzeak euskaldundu egiten du”.

Iñaki Iurrebaso

Erraztasuna

2023-07-04  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Erraztasuna, erosotasuna. Iñaki Iurrebasok bere tesian kontzeptu honi garrantzi handia ematen dio. Eta esaten du, besteak beste, erdaraz erosoago edo errazago egiten duten euskaldun batzuek ekarpen handia egiten dutela, euskaraz espero zitekeen baino erabilera handiagoa dutelako.

Hori irakurtzen ari nintzela galdera bat etorri zait burura:

Zenbat sortzailek erabaki dute euren sormen-lanak ondoen menperatzen ez duten hizkuntzan egitea? Zenbat idazle, musika talde, zinemagile, aktore eta abarrek euskaraz sortzeko hautua egin dute erdaretan erosoago aritu zitekeenean? Zer dela eta hautu hori? Gainera, kontuan hartu behar da euskaraz aritzeak ez dizula merkatuaren ateak parez pare irekitzen. Hau da, ez-erosoagoa da eta merkatuaren logikaren kontra doa eta, hala ere, euskaraz sortzearen aldeko hautua.

Ez dio Iñaki Iurrebasok honi erantzun beterik ematen (galdera bera ez du nik egin bezala egin, jakina). Baina, nire ustez, erantzun baten hasiera izan daitekeen hau bai esaten du:

Minorizazio gorrian egonda, bizinahi handia duen hizkuntza komunitatea osatzen dugu euskaldunok.

Agian, akaso, bizinahi hori hauspotzen eta airatzen lan gehiago egin beharko genuke …

Soziolinguistikaren erronkak

2023-06-26  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Soziolinguistikaren hiztegi komentatua (Atik Zra) amaitu berri dut. Eta, tarte horretan, Iñaki Iurrebasoren tesia irakurri dut. Tesian Iurrebasok aipatzen zuen euskal demolinguistikak lau erronka nagusi dituela:

• Teorian sakontzea
• Metodologia lantzea
• Nazioartekotzean aurreratzea
• Unibertsitatearen inplikazioa areagotzea.

Horrez gain, honako hau ere esaten du Iñaki Iurrebasok:

Gure demolinguistikak enpirikoki izan duen garapen izugarri indartsuaren aurrean deigarria egiten da zein toki gutxi eskaini izan zaion elaborazio eta gogoeta teknikoari.

Eta jo, nik berak demolinguistika aipatzen duen tokian euskal soziolinguistika bere osotasunean aipatuko nuke. Egia da, agian, nire ustez, bosgarren erronka bat duela euskal soziolinguistikak (seguruenik demolinguistikak ere) eta dibulgazioarena da, baina tira, beste lau erronkak demolinguistikak eta soziolinguistikak orokorrean partekatzen dutelakoan nago.

(Ez dauka zerikusirik, baina galdera bat sorrarazi dit demolinguistikak gurean izan duen garapen azkarrak: beste arlo batzuetan ditugun hutsuneak aintzat hartuta, zergatik ote dugu ondare demolinguistiko zabal, sendo eta aberatsa gaur egun Euskal Herrian?).

Iñaki Iurrebasoren tesia eta soziolinguistikaren gaiarekin amaitzeko, honako lerrokada hau ere dut apunteen artean, eta honek ere zer pentsatua ematen dit:

Soziolinguistika gaur egun oinarri teoriko bateratua duen diziplina bat izatetik urruti dagoen arren, eta gaur egun ikuspegi teorikoetan sakabanaketa handia badago ere, hizkuntzen ordezkapena, jarraipena eta indarberritzea finkatzen duten aldagai, faktore eta prozesuak zehazteko orduan ez dirudi hain urruti daudenik soziolinguistikan diharduten ikuspegi teoriko batzuk eta besteak: gaitasuna, erabilera(k), motibazio-jarrerak, testuinguru demolinguistikoa, sozializazio-prozesua, hizkuntzaren bilakaera eta hizkuntzaren uzkurtzea (hizkuntza gutxituaren adierazpenean gertatzen den murrizketa).

12 gogoeta Iñaki Iurrebasoren doktore-tesitik

2023-06-20  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Iñaki Iurrebasok doktore-tesi ezin interesgarriagoa egin du. Uste dut tesi honekin gure orain arteko uste eta ekinbide batzuk beste modu batera ikusteko datuak jarri dituela mahai-gainean. Uste dut demolinguistikari begiratzeko modu berriak ekarri dituela tesi honek. Nik hona tesi horretatik atera daitezkeen 12 gogoeta eta esaldi (edo titular) ekarri ditut, guztiak ere Iurrebasoren berbetan adieraziak.

Baga: Euskaraz hobeto moldatzen diren 195.000 hiztun dauzkagu (%7), bi hizkuntzetan antzera moldatzen diren 220.000 (%8) eta beste guztiak, 2.230.000, erdaraz hobeto moldatzen dira (%85), nahiz eta horietako batzuk euskaraz jakin.

Biga: Gaur egun elkarrizketen kopuru oso txiki bat, %1, derrigor euskaraz da eta elkarrizketen %17an aukeran dauzkagu bi hizkuntzak. Erabilera datua ezin da izan %18 baino gehiago. Ikusten dugu erabilera %15 inguru dagoela, askoz gertuago maximo posibletik, minimo posibletik baino.

Higa: Euskaraz hobeto egiten duenak beti egingo balu euskaraz eta erdaraz egiten duenak beti erdaraz. Kalkuluak horrela eginda, batez besteko erabilera %8an legoke, baina erabilera %15ean dago. Euskara asko erabiltzen da, hortaz, dagoen gaitasunaren zorurako.

Laga: Inkesta eta zentsu horietan milaka eta milaka guraso erdaldun elebakarrek baloratu izan dute euren seme-alabek zer-nolako gaitasuna duten euskaraz, eurek euskaraz batera gaitasunik ez duten arren.

Boga: (Erabileretan) dauden aldeak azaltzeko, badirudi euskara erabiltzeko aukera izatea edo ez izatea dela funtsezko alderdia.

Sega: Etxean euskaraz egiten duten hiztunen %51,3 UEMAko udalerrietan (edo bertako kide izateko baldintzak betetzen dituztenetan) bizi dira; gainerakoa, %48,7, UEMAkoak izateko baldintzetara iristen ez direnetan.

Zai: Kaleko erabilerari erreparatuta, esan genezake Azpeitiak Bilbok baino euskara apur bat gehiago ekoizten duela, edo esan genezake Zarautzen Gasteizen baino euskara gehiago ekoizten dela. Edo Baztanen Iruñean bezainbeste euskara ekoizten dela.

Zoi: Agerikoa da eskolak ekarpen handia egin duela jatorriz euskaldunak ez diren hiztunei euskarazko gutxieneko gaitasun bat emateko. Baina eskolak zailtasun nabarmenena du euskara nagusi ez den eremuetan euskaraz biziko diren hiztunak eta euskaraz erdaraz baino errazago arituko diren nagusitasunezko euskal hiztunak ekoizteko.

Bele: Gaztelania/frantsesa indartzearen alde, gehienetan “bide batez” baliabide eraginkor erraldoiak erabiltzen dira Euskal Herrian, Espainia-Frantzietan eta mundu zabalean. Eta horren aurrean, eragin ahulekoak gertatzen dira gure eguneroko errealitate soziala finkatzerakoan “berariazko” zein “bide batezko” euskalgintza sozial zein instituzionaletik egiten diren ahaleginak.

Arma: Baten batek galde dezake: nola da posible euskararen aldeko hainbeste ahalegin eta lan eginda, hain fruitu gutxi jasotzea? Zergatik ez du gehiago aurreratu euskarak? Abiapuntuko minorizazio-egoera larrian eta minorizazio horretara bultzatzen eta birsortzen duten faktore indartsuetan dago erantzuna. Indar eta bitarteko ugari jarri dira euskararen indarberritzearen alde azken 60 urteetan, horretan ez dago zalantzarik. Baina ahalegin hori beherantz datozen eskailera mekaniko batzuetan gorantz egitea bezala izan da. Hizkuntza menderatzaileen nagusitasun demolinguistikoak berezkoa du hiztunak bereganatzeko presioa egiteko gaitasuna, eta hori gutxi balitz bezala, gaitasun hori areagotu egiten da hizkuntza horiek eremu juridiko-politiko-ekonomiko-sozial-mediatiko-kulturaletik jasotzen dituzten abantaila eta babesa dela medio. Euskalduntzearen alde egindako ahaleginaren zati handi bat gaztelaniaren/frantsesaren erakarpen-indar edo presioari aurre egin nahian xahutu dugu.

Tiro: Egin den lanarekin emaitza hori izan bada, orain artekoa baino ahalegin handiagoa egin beharko da hizkuntza indarberritzeko prozesuan aurrera egitekotan. Are gehiago, etorkizunean baldintzak zaildu egin daitezkeela kontuan hartuta.

Pum: Egoera zailaren kontzientzia hartuta, euskararen bizibeharra lehentasunetara ekarrita, eskura ditugun indar guztiak batuta, azken mende erdian metatu den jakintzan eta eskarmentuan oinarrituta, sakon-sakonetik heldu den bizinahiak hauspotuta, inteligentziaz eta erabakimenez, egin dezagun jauzi.