Alternatibatxoak

2024-04-23  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Ez dakit non irakurri nuen hau: “alternatiba bideragarriak sortzen ari den jendea behatu, aurreratzen ahalegindu egiten ari diren gauzen inplikazioak eta ideia horiek itzuli, ez agindu edo preskripzio moduan, ekarpen, aukera edo opari moduan baizik”. Eta horrek nire begirada gure perimetrora eraman zuen.

Zeintzuk dira gaur eta hemen sortzen ari diren alternatiba bideragarriak? Zeintzuk dira eraldaketa sozialeko agenda duten gaur eta hemengo alternatibak? Uste dut gutxi ditugula, baina badira batzuk, tokikotik, tokiko eraginetik, pertsonetatik ari direnak, arrakasta-erdi edo porrot erdi direnak, ez bete-beteak.

Marikobasoko tribugintza etortzen zait gogora, Euskarabentura edo Aiaraldeko faktoria, Plazara edo Lanartea, Argia edo Errigora, Olatukoop edo EHKolektiboa. Eta beste hainbeste, han eta hemen (eta oraindik sortu beharko ditugunak, gauzak aldatu nahi baditugu).

Izan ere, alternatiba hauek tenporalitateak irekitzen dituzte oraina zartatzeko. Eta erresistitzen jarraitzeko. Eta ekintzen bidez. Eta zirrara sortzen dute eta atxikimendua.

Ama hizkuntza by Maria Reimondez

2024-04-16  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Maria Reimondezek orain dela gutxi Nos egunkarian honako iritzi-zutabea idatzi zuen (itzulpena, jakina, nirea da). Honi lotuta beste bi artikulu hauek nabarmendu nahiko nituzke: Ama hizkuntzaren kontra (eta alde) eta Ama hizkuntzaren ideologia.

Ama hizkuntza?

Ama hizkuntzaren kontzeptua zein naturaltasunez onartzen dugun asko harritzen nau. Testuinguru diglosikoetan (edo migranteetan) jaio izan garen guztiok ondo dakigu gutako askok ez dutela izan galiziera euren “amengandik” jasotzeko zorterik izan. Asko hazten dira hizkuntza propioaz lotsatuta eta horietako batzuk modu batera edo bestera indartsu eta sendo kendu behar izan genuen hizkuntza hori. Beste batzuek  axolagabe bizi dute, utzikeriaz edo identitate “modernoagoek” sortutako desiraz.

Horrez gain, “ama hizkuntzaz” berba egiteak dakar galiziera bezalako hizkuntza baten transmisioa kontu indibiduala dela onartzea (betekizun femeninoa, metaforak metafora), kontu familiarra edo pribatua, eta kanpo uzten du politikek duten garrantzia eta, batez ere, komunitateek duten garrantzia.

Hautu politikoa da zer hizkuntzatan adierazten garen, baina ez galizieraz bakarrik berba egiten dugunoi esaten zaigun eran. Hautu politikoa da galizieradun fonetika argia duten pertsonei gaztelaniaz aditzea, esaten eurek bakarrik egiten dutela “nagusiekin”, “zurekin ez zait ateratzen”, “galiziera inork ez du ondo egiten, amama-aititeak ere mordoiloz egiten zuten”, bazter guztietan polizia linguistikoa egongo balitz bezala RAGaren hiztegia eskuetan (bide batez, hiztegiek ez dituzte hiztunak sortzen, alderantziz baizik, hiztunok sortzen ditugu hiztegiak). Hau guztia esateko hautu politikoena Galizian dela gaztelaniaz berba egitea. Hizkuntza propioa dugu lurraldearekin, bizitzarekin, tokikoarekin, parrandarekin, modernitatearekin, etorkizunarekin lotzen gaituena eta, hala ere, makaltzen uzten dugu. Hori da politika.

Gauza bera gertatzen da hizkuntza bat hautatu ahal izateko berba egiten jakitea beharrezkoa dela dioen ideiarekin. Galizian bakarrik galegodunok berba egin dezakegu hizkuntza bi (edo gehiago), batzuetan ahazten zaigulako hautu pertsonalak zerikusia duela politikekin.

Gustatuko litzaidake Susana Sanches Arins idazlearen poemarekin amaitzea. Bertan, galiziera da “auzokideen hizkuntza”, “patiokoa”, “alabena, amak galizieraz egiten die ilobei/ alabak izan ginelako/ gorputzean sartu genionak/ auzokideen/ patiotik ekarrita”. Hizkuntza ez delako bakarrik oinordetzen, hizkuntzak sor dezake komunitate justu eta duin baten ideia, non alabek amei itzuli ahal diegun inguruabar soziolinguistikoek kendu zietena: basati, ezjakin eta maskulino moduan hezurretaraino sartu zitzaien hizkuntzan aske izateko aukera. Hizkuntza komunitarioa ospatzeko sasoia da, beste barik.

Metodologia indigenak

2024-04-08  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bat aldizkariaren 129. zenbakiak besteak beste honako artikulu hau dakar “Yune´`sit’in komunitatearen esperientzia Nenqayni ch’ih biziberritzen: Nexwejeni naghulchud yenid´` zen (gure hizkuntza berreskuratzen ari gara)”, Paula Laita eta Russel Myers-ek sinatuta.

Ikerketa Paula Laitak egin zuen eta, egiten hasi orduko, marko etikoa osatu zuen hainbat puntutan zehaztu zena:

• ikerketa-hitzarmen bat garatzea;
• komunitatearekiko konpromisoa sustatzea;
• herriaren kodeak, protokoloak, dinamikak eta egiteko erak errespetatzea;
•  nagusien eta komunitate horretako beste adituen rolak ikerketan aitortzea;
• bi aldeentzako onurak lortzea, ekarpen akademikoaz gain, komunitatean aplikazio praktikoa izateko aukera ere sortzea;
• komunitatean ikerketa egiteko gaitasuna garatzea, beste momentu batean antzeko ikerlana komunitateak berak jorratu ahal izateko; eta
• emaitzak herriarekin partekatzea.

Aurreko marko horretan oinarrituta, ikerketarako metodologia indigenak erabiltzea planteatu zen. Hori egiteko honako hau egin zuen ikerlariak:

Beharrezkoa izan da ikerlariaren eta komunitatearen eta lurraren arteko benetako harremana garatzea, komunitatea bisitatuz eta elkarren istorioak partekatuz, baita lana egiteko motibazioa ere. Horrek, elkarrekiko lotura bat sortzen laguntzeaz gain, ikuskera eta hizkuntzarekiko eta lurrarekiko harremanaren izaera hobeto ulertzen lagundu dio ikerlariari, eta ezagutza hori oso onuragarria izan da ikerketaren alderdi guztiak garatu eta aplikatzeko orduan.

Metodologia indigenen parte, honako hauek erabili ditu ikerlariak datuak biltzeko:

1. Behaketa-metodo parte-hartzailea hasierako faseetan erabili dugu, batez ere azterlan honen testuingurua sortzeko. Ikerlaria ikerketan zuzen-zuzenean inplikatzeak, komunitateko kideak bisitatuz, ekitaldietan parte hartuz, eskolan boluntario gisa lan eginez eta komunitatearen bizitzaren parte izanez, azterketaren errealitatea hobeto ulertzen lagundu du (Campoy eta Gómez Araújo 2015). Hala ere, metodo horrekin jasotako oharrak ez dira ondorengo azterketan erabili, emaitzak komunitatearen ikuspegia jasotzea helburu nagusi duelako ikerketak.
2. Erdi-bideratutako solasaldiena izan da ezagutzak biltzeko metodo nagusia. Thomas (2005) eta Bessarab (2008) aditu indigenen arabera, solasaldiaren bidezko kontaketa da indigenen ezagutzara hurbiltzeko teknikarik egokiena, tradizionalki ezagutza transmititzeko era hori izan delako (King 2010; Bishop 1999) eta solasaldian parte hartzen dutenen arteko harremana sendotzen duelako (Kovach 2010, 43). Metodo horrek erosotasun-maila handiagoa ematen die parte-hartzaileei, euren ezagutza zer, nola eta zenbateraino partekatzen duten kontrolatzen baitute. Ikerketa honetarako guztira 23 solasaldi antolatu dira.
3. Partekatutako zirkuluak batez ere gazteen ikuspegiak biltzeko erabili dira, erosotasun-maila handitzeko, eskolan era horretan aritzen ohitura baitute. Kultura indigenetan, partekatutako zirkuluak esperientzia kolektiboak dira elkarri entzunda ikasteko (Lavallée 2009); beraz, metodo hori egokitzat jo dugu talde-ikuspegiak biltzeko. Yuneŝit’in-eko eskolan zirkulu bat egin da, artearen bidezko hausnarketa-metodoak lagunduta (Lavallée 2009, 30): parte-hartzaileek gaiaren inguruan zituzten ideien adierazpen bisuala sustatu da, ondoren, haien esanahia zirkuluan partekatzeko.
4. Azkenik, dokumentuen azterketa ere jorratu da. Metodo horrek azterketa kualitatiboei testuinguru sendoa ematen die. Dokumentuak denboran zehar gertatutakoaren erregistro baliotsua dirak (Bowen 2009, 31); horrez gain, azterketa egiteko tarte txikiagoa eskatzen du, eta ez da oso modu intrusiboa datuak biltzeko (Mayan 2009, 82). Ikerketa honetarako, hizkuntza proiektuekin lotutako bileren agiriak eta beste dokumentu batzuk analizatu dira. Halaber, Yuneŝit’in-eko eskolan aurkitu diren material linguistikoen inbentarioa ere egin da, eskura zeuden hizkuntza-baliabideei buruzko datuak erregistratzeko.

Uste dut metodologia indigena hauetako asko oso erabilgarriak izan daitezkeela geure ikerketa soziolinguistikoak aberasteko eta, era berean, horietako batzuk geure praktiketara egokitzeko. Oso inspiragarria iruditu zait.

Aipatuz

2024-03-18  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

“Eguneroko egoera hurbiletan euskararen ahozko erabilera nagusi den gune geoterritorialak dira arnasguneak”.

Iñaki Iurrebaso

“Sakondu daiteke hegemonia linguistikoaren eta heteroarauaren loturen artean. Hitz egin dezakegu autogorrotoaz, gutxiengoen estresaz, armairuez, arnasguneez, aktibazioaz, komunitateaz”.

Amaia Alvarez eta June Fernandez

“Iruñea Pamplona baino dibertigarriagoa bihurtzen ari gara”.

Yasmine Khris

“Paradoxikoa da landa-eremuko gizartearen errepresentazioak euskal identitatearen paradigmatzat hartu zirela, imajinario horren eraikuntza hiritik plazaratu zen arren”.

Onintza Etxebeste

“Ez dago bilakaera soziolinguistikoa guztiz irauliko duen ekimenik eta ez da egongo”.

Garazi Azkue + Arrate Illaro

“Plan estrategiko, misioen gaineko hausnarketa eta gogoeta sakonak hainbeste preziatzen diren garaiotan, ez dezagun ekintzaren indarra gutxietsi”.

Iker Martinez de Lagos

Zeharrez

2024-03-11  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Azken urteotan euskara biziberritzearen inguruan asko entzun den berba zeharlerrotasuna da, edo zeharkakotasuna, edo mainstream. Berdintasuneko politiketatik etorri zaigun kontzeptua da eta administrazioan asko erabiltzen da (berba, praktika beste kontu bat da).

Horren inguruan, Allartean blogariak hainbat artikulu idatzi ditu:

• Zeharlerrotasuna
• Zeharlerrotasuna (2)
• Zeharlerrotasuna (3)
• Batzorde interdepartamentalak
• Zeharlerrotasuna eta koordinazioa
• Zeharkakotasuna eta intersekzionalitatea

Haren artikulu batean, Albert Serraren definizio hau dakar:

Zeharlerrotasuna erakunde osoaren egiazko engaiamendua ziurtatzen duen kontzeptua da, egitura bakoitzaren espezializazioa edozein izanik ere, arlo, ikuspegi edo arazo baten gainean elkarrekin lan egitea ahalbidetzen duena. Bada, halaber, antolakuntzarako bitarteko bat, estrategiak, tresnak eta bitartekoak garatzea xede duena, antolakuntzaren sektorekako egituraren barruan, oso errealitate konplexu baten eskakizunei hobeto egokitzea ahalbidetu asmoz.

Zergatik ba zeharlerrotasuna? Politika publikoak ez direlako neutroak, positiboki edo negatiboki eragiten dutelako euskararen biziberritzean eta hizkuntzen arteko botere-harremanetan.

Eusko Jaurlaritzak orain gutxi txosten bat idatzi du: “Euskara biziberritzeko politika publikoak: zeharlerrotasuna ulertzeko ikuspegi berri baten proposamena”. Besteak beste, honako hau dio txosten horrek:

Berdintasunean zeharlerrotasuna ulertu izan da erakundeetako sail eta eremu guztietako edukietan eta norabidean eragiteko tresna gisa. Erakunde publikoen egiteko moduak eraldatzean jarri du azpimarra, beti ere, politika publikoen edukiak aldatzeko, eta, sail guztietatik egiten diren politika eta jarduera publikoei berdintasuna bultzatzeko betebeharra ezarri.

Euskara biziberritzeko politiketatik zeharlerrotasuna nola ulertu den galdetuz gero, ez dago ikuspegi adostu edo kontsolidaturik. Modu ezberdinetan ulertzen da, baina, gehien bat erakunde publikoen barneko erabilera-planetan jarri da azpimarra.

Txosten horretan honela ulertzen dute zeharlerrotasuna: politika publiko eta jarduera guztietan euskara biziberritzearen printziiooa/helburua txertatzen esan nahi du. Politika eta jarduera publiko guztien norabidean eragitea esan nahi du, beraz.

Eta, horretarako, estrategia duala proposatzen du: “Batetik, beharrezkoa izango da euskara biziberritzeko propio pentsatutako politikak garatzeam euskara sailetatik bultzatuta (berariazko hizkuntza-politika); eta, bestetik, beharrezkoa izango da sail guztietatik egiten diren politikak euskararen betaurrekoekin aztertu eta hauek ere euskara biziberritzeko helburuarekin lerratzea (zeharkako hizkuntza-politika).

Zeharlerrotasuna. Zeharrez eta artez, berariaz eta bide batez. Berbetatik ekintzetara pasatzeko sasoia delakoan nago, basatzaren barruan sartzeko sasoia delakoan nago …

Sustraiak

2024-03-04  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

(Urgentziazko apunte batzuk-edo)

Sustraiak, rock, rap, reggae. Honela kantatzen zuen Negu Gorriak taldeak bere BSO kantan, gure banda sonora ere bazena (eta, hein batean, jarraitzen duena izaten). Gerora ezagutu nuen Bob Marleyren Roots, rock, reggae eta Run D-MCren Roots, rap, reggae. Roots beti, sustraiak, erroak, zuztarrak. Hori guztia pentsatu dut Amikuzeko Libertimendua eta Atarrabian Zetak taldeak emandako kontzertua ikusi ostean. Roots beti roots (nik horrela kantatzen nuen Sepulturaren kantu mitikoa).

Libertimenduan eta Zetak-en kontzertuan, bietan, sormena kokatua da, kultura kokatua da, nonbaiten errotua eta sustraitua, norbaitengan haragitu eta gorpuzteko. Garenetik abiatu izan gura dugun horretara heltzen ahalegintzeko. Eta besteengan eragiteko ahalmen eta gogoarekin. Eta tradizioari autoestop egiten (martxan dabilen autoa dugu tradizioa).

Identitatea dago muinean. Onintza Etxebeste “Meta-nortasunak” liburuan dioen bezala, “mugimenduak eta eraldatzeko gaitasunak ziurtatzen dute identitatearen jarraitutasuna, ez behin betiko forma eta edukietan atxikitzeko abilezia”. Identitatea laborategia da, esperimentazioa da. Identitatea ezin delako ulertu garenaren ezaugarrien zerrenda mugatu bezala; egiten, eztabaidatzen eta negoziatzen den operazio eta praktika multzo bezala baizik. Eta identitatearen algoritmoa ikusgarri egiten dute bi ekimen hauek, identitatearen aldamioak ikusgarri egiten dituzte. Identitatearen brikolajea egiteko instrukzio-orriak dakarzkie hala gura dutenei (besteok ikuskizunarekin gozatu dezakegu beste barik).

Bere sasoian idatzi nuen post bat, Soziolinguistika meets Butler izenekoa, eta hor Judith Butlerren aipu batzuk ekartzen nituen, apunte hauek osatzeko baliagarriak izan daitezkeenak:

Identitateak bere kutsu esentzialista galtzen du eta norbanakoak bere identitatea eraikitzerakoan duen partaidetza azpimarratzen da, hiztunak eginkizun honetan azaltzen duen grina eta inplikazioa nabarmenduz.

Identitatearen oinarrian ekintza eta errepikapena egongo litzateke; egin eta ekite horiek identitaterako sustraiak izango lirateke eta.

Amaitzeko, Onintza Etxebesteren liburutik beste gogoeta bat (euskal identitatea eta 60-70eko hamarkadak aipatuz):

Aurretik jazartzen saiatu ziren, baina temati iraun zuen euskal identitatearen ikonografia eragin berrietara irekitzen hasten da, eta herriari loturiko esanahiak eraberritzen, nahasten eta geruza sozial eta kultural berrietan birsortzen dira (…). Halaber, kultur berrikuntzaren eta iraganeko lekukoen berreraikitze baten tarteko forma hartzen dute ordutik aurrerako ekarpenek.

Erdarak eta maskulinizazioa

2024-02-26  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Euskalgintza(k) eta feminismoa(k) aspaldi hasi ziren harremanetan. Eta harreman horien ondorioz, euskararen feminizazioa kontzeptua ere agertu zen (oker ez banaiz, lehenengoa Kike Amonarriz izan zen erabiltzen). Ordutik, euri asko egin du, ikerketetan eta saiakeretan ere aurrepauso nabarmenak egin dira (Jone Miren Hernandez, Jaime Altuna, Mari Luz Esteban, Lorea Agirre, Idurre Eskisabel, …).

Euskararen feminizazioa, beraz. Kontzeptu horrek, ostera, ifrentzua dakar (eta ifrentzua askotan indartsuagoa izan daiteke): erdararen maskulinizazioa (Hego Euskal Herrian, behinik behin, hori diote datuek; Ipar Euskal Herrian ez dakit zehatz esaten, baina adibidez Amikuzeko libertimenduan esan zutenaren arabera, zaila da gero errugbilari bat euskaraz aditzea, eta nik errugbilari entzun eta gizonezkoa paratu zitzaidan buruan). Euskararen biziberritzea, beraz, emakumeen ardura da? Hizkuntza ideologia zehatz baten arabera, euskara zaindu beharrekoa da. Analogia bat eginda, esan daiteke euskara zaindu behar denez eta emakumeak direnez zaintzaile nagusienak, euskara ere euren ardura dela?

Hortaz, euskara feminizatzen ari da, antza. Izan ere, kontu bat (berdin da zein) feminizatzen denean, normalean galtzen du balioa, normalean desprestigioa dakar (gizonek “gidatutako” gizarte honetan behintzat). Botere-harremanak sartzen dira tarteko eta horrek delako kontu hori gutxiesten du.

Nagusi diren jendarteko joeretan (benetakoetan, askotan lurrazpian mugitzen direnak, ez berariaz aipatzen direnak, ze horiei jaramon eginez gero, denok gaude euskararen alde, berdintasunaren alde, ingurumenaren alde, parte hartzearen alde, gutxiengoen alde eta abar, baina gero …) eragin gura badugu, agian zerbait egin beharko genuke erdaren maskulinizazioarekin apurtzeko. Zer, ba ez dakit, baina gauzei izenak jarrita agian errazago hel gintezke zer egin genezakeen pentsatzera.

Amaitu nahiko nuke galdera batekin: eta gizonak non daude? (non gaude?)

Kolapsoa

2024-02-19  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Iñigo Barcina derioztarrak berbaldi luze eta zentzuduna egin zigun urtarrilean Marikobasora batu ginenoi. Mila datu beldurgarri helarazi zizkigun, kolapso ekosoziala hizpide. Amaiera aldean, kolapso osteko balizko egoeraz egin zigun berba. Eta bera berbetan ari zela, niri hauxe etorri zitzaidan burura: kolapsoa gertatzen bada, niri lana amaituko litzaidake. Izan ere, kolapsoak ekarriko dituen albo-kalteak kontuan izanda, zaila da imajinatzea enpresek euren dirua jartzea zer eta euskara sustatzeko. Logikoa den moduan, ez litzateke euskara sustatzeko dirurik egongo ez administrazioan ez eta enpresetan ere.

Porrota kartografiatzen nahikoa lana izango dugula/dutela iruditzen zait. Guri buruzko narratibak beste modu batera egin beharko genituzke. Desazkundea eta sinplifikatzea izango dira etorkizuneko giltzarri, hein handi batean. Eta lortu beharko dugu euskara izatea bestelako gizarte eredu baten gogo eta balio sozialen eramaile. Eta identitateak birsortzeko lana egin beharko genuke (ekologo ala taxidermista izango garen erabaki ostean, noski).

Beharbada, balizko kolapso baten ostean, ez litzateke horrenbeste behar euskara sustatzeko (edo bai, ez dakit). Jendartea sinpleagoa izanda, tokiratuagoa izanda, agian akaso beharbada apika euskararen sustapena errazagoa izan daiteke. Baina, kontuz, oso txikiak gara ditugun ametsetarako.

Hirukia

2024-02-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Blogak hilda daude, antza. Bere sasoia pasatu ei da, antza. Orain beste formatu batean kontatzen ei dira istorioak, podcast bidez edo ikus-entzunezkoen bidez, adibidez. Baina …

Euskarazko soziolinguistikaren baratzean gaur eta hemen hiru blog daude, hiru blog pertsonal: Allartean (Alex Vadilloren blog mitiko bezain interesgarria), Uharri (Rosa Ramosek orain gutxi abiatu duena) eta neurea (baldin badago aktibo dagoen beste blogik esan mesedez, agian hanka sartzen ari naiz). Eta, horrez gain, soziolinguistika aplikatua egiteko asmoz, MSB bloga.

Eta, hortaz, gaur hiru blog horiek irakurtzera gonbidatu gura zaituztet. Eta, horretarako, zer hobe blog horietako artikulu bana gomendatzea baino:

• Biziaroak, herri kultura etorkizuna eraikitzeko: eta Rosak ondo dioen modura, tradizioa ezagutu behar dugu iragana ulertzeko eta etorkizuna eraikitzeko.
• Bourdieu eta merkatu linguistikoak: eta Alexek ondo dioen modura, gure soziolinguistika aberasten duen begirada ezberdin bat.
• Prebentziozko esku-hartzea: ikasleekin lantzeko esku-hartzea dakarkigute blogeko egileek, erabilera arauak aldatzeari begira.

Eta ea beste inor animatzen den euren soziolinguistikaren gaineko iritzi, uste eta abarrak komunikatzeko bideak egiten (blog bidez edo bakoitzak gura duen bitartekoen bidez). Behar-beharrezkoa dugu soziolinguistikaren gaineko ikerketa, behar-beharrezkoak ditugu horietan oinarritutako esku-hartzeak, baina, era berean, behar-beharrezkoa dugu jakintza adar honetan egiten direnak dibulgatu eta euskaldunenganan helaraztea. Eta, horretarako, tresna egokiak izaten jarraitzen dute blogek, hilda egon arren.

Jendartea aldatu ala jendartera moldatu?

2024-01-30  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Sortu alderdiak argitaratzen duen Erria aldizkarian Aporia izeneko atal bat dute. 12. zenbakian Aporiaren gaia honako hau zen: Jendartea aldatu ala jendartera moldatu? Handik ateratako testuak dira jarraian datozenak; izan ere, nire ustez, edozein mugimendu sozialak ere kontuan hartu behar ditu hemen esaten direnak. Azken finean, gure helburua ere delako jendarte aldaketa (edo).

Jendea eraldatu ala jendartera moldatu? Lehenetik gehiegi tiratuz gero, gehiengoak artikulatu gabeko borroka autoerreferentzial eta ideologikoetan geratzeko arriskua dugu; ordea, bigarrenetik gehiegi tiratuz gero, arriskua dago gehiengoak statu quo-a onartuz artikulatuz. Orduan, aldatzen dena, jendartea baino norbera izaten da. Beraz, tentsio horretan, beste sektore batzuetara irekitzearen eta norberarena indartzearen talka areagotzen da. Nola kudeatu edo pentsatu tentsio sortzaile hau?

Jendartea eraldatzea zaila da, jendartearen zentzu komuna kontuan hartzen ez bada; eta jendartearen zentzu komunera gehiegi makurtzea arriskutsua da, jendartea eraldatzeko asmoa baldin bada. Bi muturreko logika horretatik askatuz, mugimendu eraldatzaile batek hiru logika konbinatu behar ditu; batetik, afirmazio ariketa eta mundu propio bat sortzen duen tribugintza ariketa politikoa egin behar du, bere sinbolo, kultura eta mundua interpretatzeko betaurreko erradikal eta propioak eskainiko dituena. Bigarrenik, interpelazioak egin behar ditu eta baita beste sektore batzuekin elkarlana, horretarako, bere posizioak irekiz eta malgutuz. Eta azkenik, botere politikoa eraldatu behar du, jendartearen eskakizunak sedimentatuz eta materializatuz.