Inklusiboa(goa)

2015-09-14  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Mikel Irizarrek honako hau jaurti du bere lehen elkarrizketan, kargua hartu ostean:

“Euskarak behar du diskurtso irekiago edo inklusiboagoa, demokratikoagoa”.

Handik gutxira, Onddarbiko normalok blogean honako hau irakurri nuen:

“Amets Arzallusek zioen Euskal Herria ez dela lurrari erroturiko toki fisiko bat. Euskal Herria euskararen herria dela dio, euskara egiten den tokia alegia. Honela Donostiako Kontxako ur ertzean euskaraz agurtzen diren bi lagunek sortzen dute Euskal Herria, edo Lesakako okindegian ogia eta egunkaria erosterakoan, baina baita, herrian ia agurtu ere egiten ez duzun ezaguna Buenos Aireseko kaleetan topatu eta luze jarduten zarenean, eta nola ez, deserrira joan eta euskara mintzatzen dutenek sortzen dute, dauden tokian daudela, Euskal Herria”.

Eta, azkenik, Manex Agirreri hauxe entzuten diozu:

“Ondo dagoena, merezi duena, euskaraz; gainontzekoa, nahi duzuen hizkuntzan, baina euskaraz ez behintzat”.

Eta dena nire buruaren turmixan nahastu egiten da eta ez dakit zer ostia pentsatu.

Hezitzaileek asko egin dezakete

2015-09-09  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Ebetek gida praktikoa ondu du, Arabako Foru Aldundiaren enkarguz: “Haur eta gazteen jardueretarako hezitzaileentzako gida”. Gida hori orain dela urte batzuk argitaratutako “Begiraleek asko egin dezakete” entzutetsuan oinarritu eta praktikoago, eraginkorrago eta zehatzago egin dute.

Eguneroko praktiketarako aholku sorta dakar gidak. Orokorrak batzuk eta zehatzagoak besteak: kirol entrenatzaileentzako, antzerki, dantza zein musika irakasleentzako, aisialdiko hezitzaileentzako (ludoteka, udaleku zein gaztelekuetan aritu) eta jantokiko hezitzaileentzako. Egunerokotik abiatu eta egunerokora helburu.

Izan ere, eskolaz kanpoko jarduera gehienetara umeak eta gaztetxoak gustura doaz, grinatsu. Eta, sarritan, bizipen positiboekin datoz bueltan. Garrantzitsua da, beraz, bizipen positibo horiek euskaraz ere bizitzea, eta euskarazko bizipen positiboak elikatzeko aukera ematen du.

Beste ekarpen (oraingo honetan, nire ustez, oso esanguratsua eta urteetan erabilgarri izango dena) indartsu bat soziolinguistika domestikorako. Orain, eltzea sutan probatzeko unea da, ezta?

Feminismoaz irakurtzen euskalgintzako betaurrekoekin

2015-09-07  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Artikulu originala argia.eus-en (eta paperezko edizioan) argitaratu izan da. Eskerrik asko Onintzari, berriro ere, aukera hau emateagatik!

Gure genealogia feministak liburu mardula irakurri berri dut. Baina ezin liburua irakurri jantzita daramatzadan euskalgintzako betaurrekoak erantzi gabe, ezin irakurri behin eta berriro feminismoaren eta euskalgintzaren artean loturak (eta desloturak) egin gabe, ezin irakurri behin baino gehiagotan inbidia latza sentitu gabe.

Miren Arangurenek, Edurne Epeldek eta Iratxe Retolazak ondu dute liburua. Euskal feminismoaren barrunbeetan, zoko-mokoetan, eztabaidetan eta jardunbideetan kukutxo bat egiteko bidea errazten du. Eta beste mugimendu batzuekin estekatzeak egiteko.

Gurean talde feministetan hasitako asko amorruak eraginda hurreratu ziren haietara, egunero nozitzen zuten zapalketari nolabaiteko erantzuna emateko asmoz. Behin hasita, ordea, militantziarekin bat formatuz joan ziren gazte horiek: diskurtsoak landu, antzeko bizipenak dituztenekin konpartitu, teoria eta praktika berriak ikasi… Esate baterako, Bilboko Santutxu auzoko Iduna elkarteko kide batek honakoa esaten du liburuan: “Auzoan lan egiteko grina piztu zitzaidan, nik beti argi izan dut feminista nintzela. Inguruan nituen jarrera matxistak, txikitatik diskriminazioa pairatu dut, hau barruan eraman izan dut. Garai hartan, hala ere, ez genuen gaiaren inguruko teorizaziorik, baizik eta amorrua genuen, zerbait egin nahi genuen”.

Euskalgintzan, ordea, nago barne dinamikari ez zaiola behar besteko garrantzia eman. Gurean aktibismo asko egon da (dago!), baina hausnarketa, diskurtsoa, barne bisio, sentimendu partekatze, bizipen partekatze txikiegia akaso. Zerk bultzatu gintuen euskalgintzan aritzera? Norekin konpartitu ditugu sentimen edo bizipen horiek? Zer sentitzen dugu egunerokoan euskaldun arituz? Zer sentitzea gurako genuke?

Ni ez naiz ibili emakume elkarte/taldeetan. Euskara elkarteetan, ordea, bai. Eta horrelakoetan ez dut nik antzeman euskaldun gisa ditugun arazoei buruz berba egiteko paradarik, ez dut antzeman gure arazoei kasu egiten zaienik, ez dut antzeman gure egoera digeritu eta aldatzeko barne gogoetarik. Modu sistematikoan eta antolatuan, behinik behin.

Egia esateko, amorruaren eraginez sortutako neska gazteen talde horietako askok bizitza laburra izan du. Baina liburuan batek baino gehiagok aitortzen du talde horiek sekulako marka utzi dietela eta euren etorkizuneko bilakaeran ezinbestekoak izan direla. Feminismoaren “eskola” izan direla, alegia. “Eskola” horiek ere beharrezkoak direlakoan nago, ikasi, asmatu eta erratzeko aukera emango diguten eskolak.

Talde eta elkarte feminista askok azken urteotan, batez ere, transgresioa, freskotasuna, txinparta… ekarri dituzte plazara. Gurean, ordea, ez ditut horrelakoak ikusi (han eta hemen bai, baina oro har ari naiz). Zergatik gaude hain apalankatuta? Administrazioarekiko larregiko dependentzia akaso? Erakundetze eta profesionalizazio maila altuegia akaso? Koldo Izagirrek salatzen zuen funtzionarizazioa ote?

Baina natorren adibideetara. Liburuan emakume abertzaleen topaketetan izandako eztabaida eta gogoetak batzen dira. Horrez gain, topaketen alde ludikoagoari ere egiten diote leku: talde sentimenduari, kohesioari, igurtziari eta abarri. Euskaltzaleon topaketak, ordea, eta salbuespenak salbuespen, gatz bakoak dira, eta liburuan esaten dena gurean imajinatzea nahiko zaila egiten zait gaur-gaurkoz.

Euskalgintzak urteetan plantoa eta ekintza zuzena erabili izan ditu: ikastolen sorrera, gau eskolen sorrera, unibertsitateetan egindako plantoak, ezabaketa egunak eta abar. Hala ere, azken urteotan gutxi erabili izan dira horrelakoak. Feministak, aldiz, gero eta sarriago ari dira horrelakoak erabiltzen euren aldarrikapenetan. Euskaltzaleok zailtasunak ditugu guk nahi ditugun mezuak helarazteko eta ekintza zuzenak bide ona izan daitezke mezu horiek zabaltzeko. Ez ala?

Euskal feminismoaren historiari, azken urteotan behinik behin, aniztasuna eta dinamikotasuna dario: elkarte asko eta lan ildo asko ireki dituzte azken urteotan. Eta horrek berriro ere euskalgintzara narama artez: horrenbeste urteren ondoren, inori ez zaio bururatu, esate baterako, etorkin euskaldunen elkarterik sortzea? Edo euskara nagusitan ikasi dutenen elkartea? Edo euskara teknikarien elkargo profesionalik? Edo euskara hutsez biziko direnen laguntza antolatuko duen elkarterik? Edo… Ba, antza ez.     Beste kontu bat ere ekarri nahiko nuke lerrootara: feminismoak emakumez osatutako erakundeetan garatu du bere jarduna. Baina ez du inondik ere ahaztu jendartearen “beste” erdia. Eta hasieratik eta nahiko sistematikoki saiatu da haienganako diskurtsoak sortzen eta elikatzen. Gurean, ostera, ez dut ikusi nik erdaldunenganako diskurtsorik azken urteotan (“zoaz euskaltegira” bezalako errieta-aginduak kenduta). Eta euskaldunok elikatzen ez baditugu, nork elikatu behar ditu gure aldeko diskurtsoarekin?

Inbidia latza pasatu dut liburua irakurtzen. Nahiko nituzke guretzat feminismoak azken urteotan duen bizitasuna, konplexutasuna eta intuizioa. Nahiko nituzke bai. Asko dugu ikasteko, asko dugu ikusteko, asko egiteko, asko deseraikitzeko eta asko desikasteko. Eta, ahal den neurrian, elkarrekin.

Transmisioaren molde berriak

2015-09-03  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Bat 94. aldizkarian transmisioaren molde berriak aztertu dituzte. Artikulu zeharo interesgarriak dakartza aldizkariak. Haien artean, Paula Kasaresena nabarmenduko nuke. Eta, hori dela eta, artikulu horretatik ateratako lau aipu zuokin partekatu nahi ditut:

ikertzaileen interesa ez ohi da hizkuntza gutxituen atxikitzeko gertakarietara zuzendu eta mintzaira horiei iraunarazteko ahalegin eta estrategia sozialak maiz ikusezinak izan dira gizarte zientzien literaturarako. Ikertzaileek tradizioaren irautea ikusi ohi dute, ez tradizioari eustea edo tradizioari iraunaraztea.

euskara teknikariek, hizkuntza dinamizatzaileek nahiz haurren euskararen erabileraren sustapenean diharduten hainbat eragilek bi hamarkada daramatzate hizkuntza transmisioaren alorrean lanean teoria soziolinguistiko egoki baten itzalik gabe.

haurren hizkuntza jokaeraren faktoreen artean adinkideen eragina ukaezina da; hau da, haurrek beren mintzajardunean elkarri eragiten diote. Hizkuntza transmisioaren gaineko ikerketek ez ohi dituzte belaunkideen arteko eragin horiek behar bezala balioetsi, soziolinguistikan kontu jakina bada ere ingurune eleaniztunetako haurrek gurasoen mintzamoldera baino gehiago bere adinkideen mintzaerara egokitzeko joera izaten dutela.

neska-mutikoek elkarrean artean bat-batean eta berez mintzaira ahulean egitea da hizkuntza indarberritzeko ahaleginetan lortzea zailenetakoa den emaitza, baina erdiesten delarik zinez esanahitsua. Indarberritu (edo biziberritu) nahi den hizkuntza belaunaldi gazteen erabileran errotzea bezain seinale onik ez dago soziolinguistendako.

Abuztuan #repost

2015-09-01  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Abuztuan 20 artikulu ekarri ditut ostera ere lehen orrira, twitter bidez. Ehunka artikulu argitaratu ostean, indusketa txiki bat egin dut eta lurpetik erauzi ditut 20. Honako hauek izan dira hurrenez hurren:

Zer da soziolinguistika domestikoa?

2015-07-27  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Berba lehendabiziko aldiz aditu nion Asier Sarasuari. Berak bere alabarekin izan zituen tira-bira batzuk ilustratzeko erabili zuen.

Ordutik “lapurtu diot” eta behin baino gehiagotan erabili izan dut. Osatu gabeko gida bi ere argitara eman ditut: lehenengoa eta bigarrena (osatuagoa). Baina inoiz ez dut hartu terminoa definitzeko astirik. Eta bada garaia.

Zer da soziolinguistika domestikoa? Egunerokoan hizkuntza dela eta ez dela sortzen zaizkigun mila arazoren aurrean konponbideak bilatzen dituen zientzia-adarra dugu (edo ez da zientzia-adarra, baina berdin zaigu). Begirada mikroa darabil, gertutik ikusteko betaurrekoak. Eta praktikoa da, erabat praktikoa. Eta, beraz, egoera bakoitzean egon daitezkeen faktoretxo guztiak aintzat hartu behar ditugula oroitarazten digu.

Domestikotasun horren dibulgazioan, esate baterako, azken aldian mugarri batzuk izan dira: Lutxo Egiaren performancea, Arabako Foru Aldundiak hezitzaileei buruz kaleratu berri duen liburuxka, Aitor Villanueva egiten ari den ikerketa hau, edo Paula Kasares herririk herri guraso euskaldunei ematen ari dien hitzaldia (eta, jakina, han-hemen dauden beste hainbat).

Espraiaren lagunak

2015-07-20  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hizkuntza minorizatu askotan “egokitu” zaigu espraiaren lagunak izatea. Gurean ezabaketa egunak antolatzen dira, Menorkan Mahón ezabatzen dute, Korsikan eta Bretainian ere aritzen dira, Galizian (bi motatan gainera, espainolezkoak eta galiziera normatibokoak ezabatuz), Kantabrian eta Asturiasen ere ikusi ditut eta beste hainbat lekutan ere dabiltza espraiari saka eta saka.

Espraiaren lagun bihurtu gaituzte, bihurtu gara eta toponimia ere borroka-eremu bilakatu (biolentzia sinbolikoari aurrejartzen zaion ezabatze sinbolikoa). Eta, bitartean, sultanaren kanoiak gure txabolatxoaren hormak suntsitzen ari …

Berben errepublika

2015-07-15  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Sechu Sendek berriro jo du dianaren erdigunean. Berriro ere. Soziolinguistikaren dibulgazio freskoan beste pauso bat eman du: oraingoan Berben errepublika du izena (A república das palavras).

Errebelde aritu da eta Made in Galiza liburuan baino gordinago, baino mingotsago, baina esperantza eta etorkizunari baikor, beti baikor.

Ipuinen artean denetarik, batzuk bere blogean edo han eta hemen lehenik argitara emanak; beste batzuk, berriz, berriak. Oraingoan, gainera, liburua portuges hizkuntzaren grafiarekin idatzi du, hizkuntzaren bidean aurrera eginez koherente.

Baina onena izango da Galizian liburua erosi (on line ere) eta haien orrialdeetan txonbo egitea, aurreiritzirik gabe, ausart eta tente. Irakurketak on egin deizuela!

Bide batez: liburuan agertzen diren ipuinetako bi euskarara ekarri nituen nik aspalditxo: Maite zaitut eta Ahoa bete sexu (soziolinguistikaren gida sexuala). Eta beste batzuek ere (denak!) merezi dute itzulpena.

Management

2015-07-13  //  Jakin  //  Iruzkinik ez

Originala jakin.eus-en argitaratua.

Soziolinguistika iturri askotatik edaten duen diziplina da. Baita kudeaketatik ere, hau da, enpresen eta erakundeen kudeaketa zientziatik, ingelesez management deitzen den horretatik, hain zuzen ere.

Xabier Erizek berriki idatzi du artikulu gogoangarria horren inguruan: ‘Management-eko kontzeptuak eta hizkuntza-plangintza’ (Euskaltzaindiaren Euskera agerkarian argitara emana 2014ko uztailean).

Artikuluaren oinarrian honako galdera hau dago: «Nor dago euskara sustatzeko helburuen eta ekimenen erdigunean: herritarrak eta haien behar eta nahi linguistikoak, ala erakunde sustatzaileak eta haien interpretazioak eta nahiak?».

Izan ere, euskal soziolinguistikak galdetu beharko luke ea zergatik erosi beharko lukeen batek euskara. Ez da ohiko galdera eta, bere ustez, ikuspegi aldaketa ekarriko luke hizkuntza plangintzan behinik behin. Hortik abiatuta, erdigunean jarriko lirateke herritarren kezkak eta erabakiak. Eta, gainera, ez genuke jakintzat emango herritar guztiek euskarari onurak ikusten dizkiotela.

Horrek ezinbestean herritarren nahi eta behar linguistikoak ikertzea ekarri beharko luke. Eta, horrela, euskalgintzak ez lituzke horiek hartu behar euskararen mesedeen edo sarien jasotzaile bezala, alderantziz baizik. Euskararen munduak ase behar dituen pertsonak dira herritarrak. Horretan datza aldaketa.

Azken finean, ikertu beharko genituzke zeintzuk diren euskaldun batek euskara hautatzeko izan dituen eta dituen arrazoi eta motiboak. Ikertu beharko litzateke funtsezkoa den galdera hori. Edo Xabier Erizeren berbetan esanda, hizkuntza batekiko leialtasuna oso lotuta dago herritarrak hizkuntza jakin batean lortzen duen asebetetze mailarekin. Eta horren arabera erabakiko du horrek hizkuntzari eustea edo hizkuntza alde batera uztea.

Eta, horrela, soziolinguistikaren muinean dagoen galderara heldu gara. Soziolinguistika, Ralph Fasold-en arabera, bakarrik existitzen da diziplina bezala pertsonok hautuak egiten ditugulako hizkuntzen erabileran (nik gehituko nuke hizkuntza bat baino gehiago dakigunok, baina tira). Eta, horrela, konturatuko gara gure kezka lokalek ere bat egiten dutela mundu mailako kezkekin, ez garela horren bereziak, haatik.

Orduan, zergatik jendeak, hizkuntza bat baino gehiago erabiltzeko aukera izanda, nahiago du bata ala bestea erabili? Xabier Erizeren ustez, herritarrek bata ala bestea erabiliko dute haien lehentasun, nahi, balio eta beharren arabera. Gainera, hartuko dituzte kontuan aukera bakoitzak dakartzan onura eta kostuak (materialak zein ez-materialak).

Hortaz, euskalgintzak arrakasta izango du, bere iritziz, herritarrak euskararen bezero bihurtzen badira eta euskara erosten badute. Erabakia, beraz, herritarren esku dago, unean uneko zein iraupen luzeko prozesu indibidual eta kolektiboen bitartez. Berriro ere norberaren ikuspegia eta jendarte mailako ikuspegia bat eginda.

Izan ere, herritarraren (bezeroaren) nahiak, beharrak eta erabakiak jartzen badira erdigunean, nahi eta behar horiek eraldatzen egin beharko dugu lan. Hau da, beste berba batzuk erabilita, jabetze zein ahalduntze indibiduala eta kolektiboa aktibatzen egin beharko dugu lan (inoiz boteretzera heltzeko helburua gure begien bistatik galdu barik).

Lutxok apurtu ditu makuluak

2015-07-09  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bertolt Brecht handiak idatzi eta Berri Txarrak taldeak zaratara eraman zuen, zoragarri eraman ere. Nork bere burua ahalduntzeko prozesuaz ari da kantu/poema: Makuluak du izenburu.

Zazpi urte geldirik iragan nituen nik, ezin eman pausorik. Jo sendagilearengana, hark berehala galdetu zidan: “zertarako makuluak?” nik erantzun: “elbarria naiz”

“Ez nau batere harritzen” izan ziren haren hitzak: “saiatu zaitez ibiltzen tramankulu hauek dira ibiltzen uzten ez dizutenak , tramankulu hauek dira zure traba nagusia”

“Ausartu zaite, saia ibiltzen, narras zaite lau hankatan”

Munstro bat zirudien barrezka ozen, krudel, bi makuluak hartzen

nire bizkarraren kontra pausutzeaz batera, morroiak barreari ezin eutsiz bota zituen sutara

Orain banabil, orain badakit, orain sendatuta nago; barre algara akuilu batek osatu ninduelako

zenbaitetan bakarrik, makilak ikustean, ordu batzuz soilik motelago nabil

baina ibili banabil orain banabil

Eta Lutxo Egiak egin du. Gaztelaniaren makuluak apurtu ditu, non eta Bilbon, noiz eta hilabete batez. Eta ibili badabil. Nahiz eta batzuetan makilak ikustean motelago dabil, baina ibili badabil.

Izan ere, Espainiako poeta hark esan zuen bezala, bidelari, biderik ez dago, ibiliaz egiten da bide. Eta Lutxok bide batzuk ireki dituelakoan nago. Ibiliz. Orain besteoi tokatzen zaigu berak irekitako bideetatik sastrakak kentzen jarraitzea. Ibiliz.