Ikertzen gaituzte

2023-06-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

(Irudia: Zaloa Ipiñaren “Gorreria bisuala” arte-laneko zati bat.)

Ikertzen gaituzte, aprobetxatzen dira gutaz. Hori irakurri dut Leire Milikuaren “Lur gainean, itzal azpian” liburuan. Eta, aspalditxo irakurri nuen beste liburu honekin bat egin zuen zuzenean neure buruan: A descolonizar las metodologías (eta, bereziki, maoriek zer eskatzen dieten bertaratzen diren ikertzaileei).

Ikerketaren kokapena bihurtu da azken urteotan gai delikatua. Feminismoak zartarazi du akademiaren usteko objektibotasuna eta horra igo gara historiaren korrontearen kontra igeri egiten dugunok (nik neuk ere, neure tesian).

Ikerketaren helburuak bat egin behar du bidearekin. Mundua zertan den baino, mundua aldatzea helburu dugunok, ikerketa eraldatzailea egin behar dugu. Eta horrek adierazten du esperientziari eman behar zaiola garrantzia, borrokak balorizatu behar direla, eta abar. Azken finean, ikertuari bere errelatoa auto-antolatzeko aukera eman behar zaio.

Sortutako jakintzak askatzaileak izan beharko lirateke, mundu eta egoera berriak imajinatzeko mamia emango dutenak. Txikitik eta bertatik bertara, noski. Elkar-ikerketan, ahal bada. Militantziakidetasunetik, ahal bada. Eta ikerketaren objektu subjektu bihurtuta eta ikertzailea bere burua aldatzeko posiziotik, apal. Eta, ahalko balitz, prosaren gramatika apurtuz (etika eta estetika bat egiten duten puntu horretan bertan).

Eta partekatuz. Jakintzak zaintzeko modurik onena jakintza horiek partekatzea baita, dibulgatzea baita.

Interes taldeak

2023-06-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Arlo sozioekonomikoan interes taldeak aktibatzea lortuz gero, euskararen aldeko dinamikak aktibatzea eta garatzea lortuko da etorkizunean. 

Hori da Emunek plazaratu duen hipotesia (nire ustez, azken urteotan eremu sozioekonomikoa euskalduntzeko hipotesien artean, gauzagarriena, gauzatzeko gaitza bada ere). Hipotesia Bat aldizkariaren 124. alean argitaratu dute. Eta aldizkarian bertan, beste artikulu batean Elisabeth Barakos-ek egindako ikerketa baten berri ematen da.

Ikerketa Galesen egin da eta “Language policy in business: discourse, ideology and pratice” (Barakos, 2020) du izena. Azterlanean agerikoa da interes taldeen eragina enpresetako hizkuntzen kudeaketan. Galesa erabiltzeko arrazoi nagusia bezeroaren nahia asetzea da eta ez erabiltzeko arrazoi nagusia bezeroen eskaera falta da. Ikerketak baieztatzen du, beraz, bezeroaren eskakizunak baldintzatzen duela hizkuntza baten erabilera kanpo harremanetan, hizkuntza hori gutxitua izan zein oso hedatua izan.

Honaino helduta, interes taldea zer den galdetuko dio bere buruari irakurle batek baino gehiagok.

Zer da, ba, interes taldea? Horiek dira enpresa baten jardueren, produktuen edo zerbitzuen zein haren jardunaren eraginpeko gizabanakoak, taldeak edo erakundeak.

Horri lotuta, Emuneko kideek honako galdera nagusi bi plazaratzen dituzte:

• Industria eta zerbitzuen sektoreak jasotzen al du euskararen inguruko eskakizunik? Eta, jasotzen badu, zein da enpresek ematen dioten erantzuna? Zein da emaitza? Eta jasotzen ez badu eskakizunik, zergatik da? Egin ez zaiolako, jaso ez duelako edo, jasota ere, ez diolako arretarik jarri?
• Zein dira enpresei euskara sustatzeko planak abiarazteko gonbita egiten dieten erakundeak? Enpresetan eragina duten edo euren eraginpean dauden interes taldeak al dira?

Uste dut interes taldeen ikuspuntu honetatik irekitzen dela hari-mutur bat lanaren esparruan euskarari leku eta espazio berriak bilatu eta aurkitzeko. Hari-mutur bat, beste hari-mutur batzuekin lotuta joan behar dena, jakina.

Atik Zra: soziolinguistikaren hiztegi komentatua

2023-06-02  //  Atik Zra  //  Iruzkinik ez

Zaurgarritasuna (Atik Zra)

2023-05-23  //  Atik Zra  //  Iruzkinik ez

Zaurgarriak gara, zeharo zaurgarriak. Gure egitura guztiak oso ahulak dira (ikusi adibidez, Ihintz Olideni egindako elkarrizketa), gure kulturgileak oso ahulak, gure kultura industria oso ahula, gure biziberritze tresna gehienak ere ahulak dira (gure tresna nagusia ere, D eredua, ez dabil guk nahiko genukeen moduan, inondik ere), gure komunikabideek ere ez dute behar besteko hedapenik (toki mailan ez bada), eta abar (ez naiz etorri hiztegitxo honetara negar egitera).

Zaurgarriak bai, eta zaurgarriak diren heinean, defendatu behar ditugu tresna horiek guztiak azken barrikada izango balira bezala (eta, era berean, tresna indartsuagoak eta hedakorragoak asmatu eta sortu). Eta tresna eraldatzailegoak eratu (bide batez edo berariaz euskara sustatuko dutenak, hau da, euskaraz eta euskaratik).

Heterodoxian ibili beharko dugu eta ortodoxian, erakundeetan eta erakundeetatik kanpo, iraganetik eta gaurtik eta etorkizunetik (eta oraina biziz etorkizuna desio dugun moduan), ortozik eta botekin eta zapatekin, kanona eta kontrakanona izaten, periferian eta erdigunean eta erdigunearen periferian, euskalkian eta batuan, etxean eta etxetik kanpo, kalean eta kaletik kanpo, auzoan eta auzotik kanpo, karraderan batzuetan eta motel gehienetan, akademiari kasu eginez eta intuizioei kasu eginez, ekintzan eta teorian (eta teoria eta ekintza batzen diren puntu horietan), ikerketan (eta ikerketa aplikatuan) eta dibulgazioan, lokatzetik eta marmolezko harlauzetatik, aldapan gora (gehienetan) eta inoiz aldapan behera, autoz eta oinez, lau hankatan eta tente-tente, eta abar.

Baina, kontuz, zaurgarriak, zeharo zaurgarriak garela ahaztu barik. Eta ahaztu barik ere, gure iragan guztiek etorkizunera begiratzen dutela.

Unibertsoa (Atik Zra)

2023-05-16  //  Atik Zra  //  Iruzkinik ez

Bakoitzak ikusten du unibertsoa ikuspegi batetik, posizio batetik, kokatuta dagoen lekutik (eta bere buruko eskema mentaletatik iragazia, jakina). Eta gauza bera gertatzen da hizkuntza biziberritzearen unibertsoarekin (edo pluribertsoarekin). Bakoitzak berea ikusten du, ikustekotan.

Izan ere, zer ikusten dute erdaldunek (orokortzen ari naiz, badakit) gurean hizkuntza politika aipatzen denean? Nire ustez, gauza nagusi bi: eskoletako hizkuntza ereduak (A, B edo D) eta administrazioetako hizkuntza eskakizunak. Nagusiki bi horiek. Ohar bat: erdaldun eta euskaldun berbak ez ditut erabiltzen jakintzari erreferentzia eginez, praktikari erreferentzia eginez baizik.

Eta zer ikusten dute euskaldunek? Eta zer euskaldun kontzientziatuek? Ba, horiek ikuspegi zabalagoa izan ohi dute. Eskakizunak eta hizkuntza ereduaz gain, ikusten dute askotan beste elementu batzuk ere, erabilerari eta praktikari lotuagoak (edo erabilera edo praktika ezari lotuagoak, ifrentzua eta aurkia). Eskubideak aipatzen dira sarritan (eta ez hizkuntzak ez jakiteko eskubideak), ez dakit non dena erdaraz dagoela, eta abar (kontuan hartu, mesedez, orokortzen ari naizela eta ez ahaztu euskaldun orok daramala bere barruan soziolinguista bat).

Unibertsoari begiratzeko moduak. Eta unibertsoa eraikitzeko moduak. Eta berdintasuna, ekitatea eta abarrak begiratzeko moduak.

Trinkotzea (Atik Zra)

2023-05-10  //  Atik Zra  //  Iruzkinik ez

Zer da hizkuntza komunitatea trinkotzea? Euskara elkarteek (eta ez eurek bakarrik, baina batez ere eurek) helburu hori jarri zioten euren buruei aspalditxo. Eta, horretarako, Txepetxen teorietatik abiatu ziren.

Baina … elkarteek eta euren ingurukoek mila bider trinkotzea aipatu badute ere, ez dut nik ezagutzen horren inguruko definizio zehatz eta konpartiturik. Kontzeptua, hortaz, lausoa da, bakoitzak bere modura ulertzen du eta horrek errealitate antzekoen aurrean sekulako erantzun ezberdinak egotea ekar dezake, nire ustez. Inork ez du trinkotzea zer den zehatz-mehatz zedarritzeko lanik hartu eta, horrela, hainbat itauni erantzutea zaildu da.

Erantzun lauso batzuk egon dira han eta hemen: euskaldunen arteko hartu-emanak biderkatzea (eta euskaraz izatea), ezagutzen ez ziren euskaldunen arteko hartu-emanak sustatzea, euskara zentroan jartzea eta ezberdintzen gaituenari jaramon gutxiago egitea, eta abar. Baina ez da definizio zehatzik adostu, ez da trinkotze hori neurtzeko modurik asmatu, ez da trinkotzea bultzatzeko ekimen espezifikorik egin (lausoak bai, baina hedabide baten bidez trinkotzen al da komunitatea? Edo aisialdia euskaldunduz?, baina komunikabide batek trinkotu dezake komunitatea edo ez, aisialdia euskaldunak komunitatea trinkotu dezake edo ez eta abar).

Dena den, trinkotzea definitu aurretik, agian komeni litzateke komunitatea bera definitzea edo, hobeto esanda, komunitatea zer definizioaren arabera ulertzen dugun esatea. Izan ere, soziologian komunitateari buruz mila eta ehun definizio daude, bakoitzak bere betaurrekoekin ikusten duelako komunitatea. Gurera etorrita, baina, hizkuntza komunitatea nortzuek osatzen dute? Nortzuek ez? Zein da euskaldunen komunitateko kide izateko beharrezkoa den ezaugarria? Hizkuntzaren ezagutza, erabilera (erabilera bada, zer praktiketan bai eta zeintzuetan ez), atxikimendua? Zer interes, balio, ohitura, mundu ikuskera eta abar partekatzen dugu euskaldunok, partekatzen badugu? Benetan osatzen al dugu hizkuntza komunitatea? Ala bestelako kontu batzuek batzen (eta banatzen) gaituzte gehiago hizkuntzak baino?

35 urte baino gehiago pasa dira euskararen aldeko mugimendu sektore batek trinkotzea bere egin zuenetik. 35 urte eta definizio lauso edo zehatzik ez. Agian, apika, beharbada, heldu da sasoia trinkotzeaz zer ulertzen dugun eta zer ez adosteko, edo agian, apika, beharbada, heldu da sasoia trinkotzea behin betiko gure hiztegietatik ezabatzeko. Agian.

Soziolinguistika kritikoa (Atik Zra)

2023-05-02  //  Atik Zra  //  Iruzkinik ez

Honela definitu zuten Arizmendi ikastolak soziolinguistika “Bazara” izeneko liburuan:

Soziolinguistika medikuntza da, hizkuntzen egoera sozialaren diagnosirako eta tratamendurako oinarri teorikoak eta metodologia proposatzen duen zientzia.

Egon daitezke definizio kanonikoagoak, egon daitezke definizio akademikoagoak, egon daitezke kaka berari beste bide batetik oratzen dionik, baina, funtsean, muinean, horixe da soziolinguistika (edo, behintzat, horixe da nire soziolinguistika).

Aspaldian aipatu nuen soziolinguistika kritikoari atea ireki behar geniola (eta Allartean-ek hori hartu eta artikulu antologiko hau idatzi). Eta hala da. Botere-harremanei ere begiratu behar diegu soziolinguistikatik, botere-harreman horiek eraldatzeko, proiektu emantzipatzaile baten barruan, kontrabalio positibo batzuk gorpuzteko. Edo.

Nik behintzat horrela ikusten dut soziolinguistika, eraldatzeko tresna bezala, ez dagoenaren berri bakarrik emateko (beharrezkoa dena, jakina), baizik eta dagoena eraldatzeko (edo eraldatzen ahalegintzeko). Azken finean, soziolinguistikak balio behar digu mapa operatiboak eraikitzeko, errealitatean esku-hartzeko behin-behineko kartografiak eraikitzeko (eta, agian, errealitatea eraldatzeko).

Izan ere, soziolinguistikako ikertzaileek zalantzak dituzte, ditugu, ez dakigulako zelakoa den gure ezagutzaren objektua, ez dakigulako zelan esku-hartu. Bilatu behar duguna da praktika teorikoa norabide errealetan haragitzea, teoria eraikitzea esperientzia pertsonaletatik abiatuta, ez gure iragazki ideologiko puruetatik. Errezetarik ez dagoela jakin arren.

Ez zait gustatzen errepikatzea, baina aspaldi idatzi nuen honek jarraitzen du izaten gaurkotasuna. To:

Ez dut inola ere ulertzen soziolinguistika lurretik bi zentimetrora dauden teorikoen zientzia gisa. Interbentzio eta eraldatze zientzia gisa ulertzen dut soziolinguistika, behetik gorako zientzia gisa, Bernardo Penabadek dioen bezala, soziolinguistika pedestrea deituriko horren partaide sentitzen naiz.

Baita honek ere:

Zer da soziolinguistika domestikoa? Egunerokoan hizkuntza dela eta ez dela sortzen zaizkigun mila arazoren aurrean konponbideak bilatzen dituen zientzia-adarra dugu (edo ez da zientzia-adarra, baina berdin zaigu). Begirada mikroa darabil, gertutik ikusteko betaurrekoak. Eta praktikoa da, erabat praktikoa. Eta, beraz, egoera bakoitzean egon daitezkeen faktoretxo guztiak aintzat hartu behar ditugula oroitarazten digu.

Hau guztia ere delako (izan behar duelako) soziolinguistika kritikoa. Edo ez.

Pantailak (Atik Zra)

2023-04-25  //  Atik Zra  //  Iruzkinik ez

Pantailak dira etsai berria edo pantailak dira salbaziorako aukera berria, nondik begiratzen den bata eta bestea, bata ala bestea. Egia da horrekin arazo larria eta larrigarria dugula, egia da askoz gehiago egin zitekeela, egia da hori guztia. Eta honek sortzen ditu elkarrizketetan, sare sozialetan eta abarretan, diskurtso eta eztabaida sutsuak. Eta, azken aldian, gainera, honi lotutako mugimendua egituratu zaigu, eta ez da gutxi, euskaltzaletasunak bizi duen apalaldia kontuan hartuta (bide batez, Biba Pantailaldia! itzela izan da! eta biba Zer non ikusi).

Baina … kontxo, gure arazoa multifaktoriala da eta multifaktoriala den konponbidea behar du. Bai, multifaktoriala, bai. Eta ezin da (sentitzen dut pila bat, baina hala da) pentsatu euskararen erabilera txikiaren erantzule nagusia pantailak direnik. Ezin da, laguntzen duen faktorea da, jakina, baina ez da faktore nagusiena, ez da faktore kritikoena. Hala ere, eta berriro diot badaezpada, gaur eta hemen dugu arazo larri bat horrekin, oso larria, komunitate modura pentsatuta (eta askoz gehiago eta eraginkorrago egin daiteke, duda barik).

Gainera, pantailenak badu gustuko ez dudan foku bat. Eta dira umeak, dira gazteak. Non eta ume eta gazte horiek direnean euskara gehien erabiltzen dutenak (begiratu bestela Kale Neurketen datuei eta Iñaki Iurrebasoren ikerketei). Non eta erabileraren auzia batez ere ebazten denean beste adin tarte batzuetan, jendartean eragin gehien duten adin tarteetan, helduena edo heldu gazteena (Klusterraren proposamen berria da kategoria hau, 44 urte bitartekoentzat). Tatami horietan ere erabiltzen ditugu pantailak, nongura eta noizgura, tatami horietan pantailaz gain, beste mila faktorek dute eragina (gaitasunetik hasita harreman sareetaraino, eta abar).

Politika duinagoak behar ditugu esparru honetan, politika duinagoak eta aurreratuagoak, partxeetatik eta herri ekimenetatik harago. Eta kontsumoa, eta … Baina Libe Mimenzak nik baino hobeto adierazi du: “urgentziaz ohartu eta berehala ikus-entzunezkoen herri estrategia bat zehazteko + diruz hornitzeko + bikoizketa/azpidazketa/sorkuntza makinariak martxan jartzeko”. Hala bedi!

Orburuak (Atik Zra)

2023-04-19  //  Atik Zra  //  Iruzkinik ez

Ostia, pasatu zara, zerikusia al dute orburuek hizkuntzaren biziberritzearekin? Lausoa izan badaiteke ere, nire ustez badute. Izan ere, nik Errigora batez ere orburuekin erlazionatzen dut eta ….

Baina ez naiz etorri Errigorari buruz berba egitera (iruditzen zait gure komunitatearen periferian eragiteko inoiz asmatu dugun tresnarik eraginkorrena, efikazena eta gozoena dela). Errigora hartu dut adibidetzat, batez ere, lurraldetu egiten duelako hizkuntza ekologia (besteak beste) eta bizitza “ospatzen” duelako.

Hizkuntza ekologia. Itsaso Olaizolak ederto esplikatzen du hizkuntza ekologia zer den elkarrizketa honetan:

Eta larrialdi klimatikoa, eta larrialdi linguistikoa, eta larrialdia. Eta Erriberako orburuak, eta Derion Marikobaso (feminismoa, hizkuntza eta ekologismoa batzen duen espazioa). Eta ekotopaketak, eta abar. Hizkuntzari eta hiztunei begiratzeko modu berri bat dakar hizkuntza ekologiak, bai, hizkuntza aniztasuna eta bioaniztasuna zaku berera ekarriz. Aldez edo moldez.

Bizitza ospatzen, bizibide on baterako bidea izan behar da biziberritzea. Hobeto bizitzeko, euskaraz. Hobeto bizitzeko, tokiko jana, tokiko hizkuntza, tokiko harremanen ekosistema. Hobeto eta ganoraz bizitzeko, hizkuntza handiek desazi behar dute. Joseba Barriolak esan zuen bezala:

Ez dugu aurrera egingo dauden espazioak okupatuz euskararekin. Kalitate berria duten espazio berriak sortu behar dira. Bizitza lantzen duten espazioak sortuz. Eta bizitza duina lantzeko espazioak. Ez bizitzari buruz diskurtsoak soilik egiteko eremuak, eremu biziak eta bizigarriak.

Nekea (Atik Zra)

2023-04-03  //  Atik Zra  //  Iruzkinik ez

Aurreko letran mugimenduari buruz egiten nuen berba, eta oraingoan jarraituko dut mugimenduari erreferentzia eginez: N-rekin zer eta nekea! Euskararen aldeko mugimendu sozialak “nekea” du, bai. Azken urteotan zahartzen joan den mugimendua izan da (gazteak ez dira joan mugimendura eta, seguruenik, mugimenduak berak ez du jakin izan gazteei euren espazio propioa egiten).

Eta horrek nekea dakar. Ez duzu indar eta gogo bera 20 urterekin edo 45 urterekin, hori hala da. Eta horrek nekea ez ezik, frustazioa ere badakar. Eta neketik eta frustaziotik nekez erakarri dezake inork. Hori hala da. Eta behin eta berriro gurpil zoroan bueltaka eta bueltaka, gelditu ezinik.

Nekea deitu diot, apalankatuta dagoela ez esatearren (edo). Errotari eragiten jarraitzeko indarrez eskas, mugimendua elikatzen segitzeko indarrez eskas, ogibide bihurtu bai baina ez militantziak dakarren indarrarekin, ba nekea, nekea eta nekea. Eta neketik ateratzeko errezeta handiegirik ez: ze, klaro, uzten badugu guk gurdia, nork tiratuko du? Eta berriro gurpil zoroan eta errotondan (taloan) jira eta bira.

Eta kexak. Gazteak ez datoz (zelan joango dira ba?), gazteei hau guztia ez zaie inporta (baina eurak dira erabilerarik altuena dutenak), gazteak dira … (mila adjektibo jarri ahal zaizkie, zuek seguru nik baino irudimen handiagoa duzue), eta abar. Gazteak kriminalizatzea, baina gazteei entzun barik. Asko egiten dugu berba gazteei buruz (jardunaldiak, ikerketak eta abar), baina zer gutxi entzuten diegun gazteei (edo zer gutxi uzten diegun euren bide propioa egiten).

Eta, bitartean, gero eta nekatuago, gero eta zaharrago. Eta biba Gazte euskaltzaleen sarea!