Euskaldun zaharrek euskaldun berriekin aritzeko oharrak

2015-01-14  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Soziolinguistika domestikoaren ildoan, beste ekarpen bat, euskeraikasi blogetik ateratakoa, euskaldun zahar eta euskaldun berri terminoekin bat ez etorri arren.

Euskararen unibertsoa zabala bezain heterogenoa da. Bateratze, normalizazio eta estandarizazioa orain dela urte gutxi batzuk hasi zen (1960 hamarkada inguruan). Hori dela eta, 1960 urtetik edo ondoren jaiotakoak (50 urte baino gutxiagokoak) euskara batuan aritzeko, edo ulertzeko behinik behin, gaitasuna dute -alfabetatuak daudenak, hain zuzen-.

Hortaz, hiztun horientzat ohar batzuk helarazi nahi diet euskaldunberri batekin aritzean direnerako. Euskaldunberriaren mailaren arabera, ekiditu hurrengoak:

• Abiadura. Astiroago egizu!

• Laburdurak. Adibidez; “begiratu” ordez, askotan “beitu” (be[g]i[ra]tu) esaten dugu. Edo “gehiago” ordez, “gehiao” (gehia[g]o) edo “gehio” (gehi[ag]o)…

• Aldaerak. Aditz, hiztegi edo egiturak ez aldatu gehiegi: “dut” ordez, “dot” edo “det”; “ditut” ordez “dittut”; “zait” ordez, “jata”; “beste” ordez, “bertze”; “bezala” ordez, “lez”; “entzun” ordez, “aittu” eta abar.

Imajina ezazu beste pertsonak “zer egin duzu?” ikasi duela. 3 faktore hauek kontuan hartzen ez baditugu (abiadura, laburdura eta aldaera), horrela izatera igaroko da:

Zer egin duzu? (guztiz ulergarria)

Ze egin duzu? “r” galdu dugu (oraindik ere ulertzen da erraz). Laburdura.

Ze egin dozu? Aldaera, “duzu” ordez “dozu”, bizkaieran.

Ze ein dozu? “g” galdu dugu. Laburdura.

Ze in dozu? “e” galdu dugu. Laburdura.

Ze’in’ozu? “d” galdu dugu. Laburdura. Arin-arin esaten badugu, ez digute tutik ere ulertuko.

Imajina ezazu gaztelaniaz ikasten dabilen bati “Bilbao” edo “pescado” esateko “Bilbau” edo “pescau” esaten diogula. Edo “para adelante” beharrean, “pa´lante”. Ingelesa ikasten bagabiltza, “We’re going to do it” ordez, “we’r goin to do it” edo “we’r gonna do it” esaten dizutela.

Edo “Go and take them” ordez, “Go get’em” diotsutela.

Edonola ere, kontuan hartu zure jarrera ere oso garrantzitsua dela. Erantzukizun handia duzu hiztun horren aurrean. Gogoratu hurrengoa:

• Pazientzia izan behar duzu. Euskaldunberri horren egoera ULERTU behar duzu.

• Jarri bere azalean. Guretzat erraza dirudiena besteentzat oso zaila izan daiteke. Atzerrira joan bazara eta beste hizkuntza batean aritu bazara konturatuko zinen honetaz.

• Txalotu bere ahalegina. 2 hitz hauek erabili: OSO ONDO! Ez pasatu gaztelaniara besterik gabe. Gaztelania eta euskarako nahasketa egin dezakezu beldur barik, baina eutsi euskarari. Zuk egiten ez baduzu, berak are gutxiago.

Orain, euskaldunek (euskaldunberri zein euskaldunzahar) euskaraz ez aritzeko arrazoiak aztertuko ditugu. Ziurrenik, zuk ere arrazoi hautetako baten ondorioz erdarara jo duzu.

1. Interlokutoreak (solaskideak) euskaraz dakien edo ez, ez jakitea.

2. Lotsa. Arreta deitzeko edo jendeak arraro begiratzeko.

3. Beldurra bere interlokutoreak izango duen erreakzioaren inguruan. Beldurra, norbaitek “erradikal” bezala etiketatzearena.

4. Hizkuntza guztiz ez menperatzea. Edo, menperatuta ere, akatsen bat edo beste egiteko aukeragatik.

LOTSAREN GURPILA

Lotsaren gurpil maltzurra: hizkuntza bat ikasi edo gizartean normalizatzea, bateraezina da lotsarekin. Lotsarekin apurtu beharra dugu, gurpil zoro horretatik aldentzeko.

Urtz taldearen abesti batek dioen bezala “eroriz ikasten da oinez” eta “ibiliz, egiten bada oinez, has gaitezen bidea egiten!”.

Plangintzen balorazio soziolinguistikoa (i)

2015-01-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Oso gutxitan landu ditut blogean neure eguneroko lanari buruzkoak. Bestelako gai batzuei eman diet lehentasuna. Eta hala izaten jarraituko du. Baina lantzean behin salbuespenen bat egin behar da, ezta?

Iñaki Martinez de Lunak udaltop-en administrazioen plangintzei buruzko balorazio soziolinguistikoa egin zuen. Balorazio horretatik abiatuta, enpresetako euskara planei buruzko balorazioa egin nahi dut nik ere. Goazen ba!

Iñaki hasten da esaten hiru plangintza mota daudela: plangintza funtzionala, hizkuntza-jabekuntzaren plangintza eta plangintza formala. Funtzionalak nahiko luke orain arte gaztelania hutsez betetzen diren funtzio batzuk euskarara ere irekitzea, ahoz zein idatziz. Hizkuntza-jabekuntzaren plangintzak lanpostuei ezarritako mailak bete ditzaten edo lan-jardunerako beharrezkoak diren trebetasun zehatzak eskura ditzaten nahiko luke. Eta plangintza formalak, berriz, espezializatutako corpusa ari da garatzen.

Enpresetan egindako planetan hirurak lantzen dira, nahiz eta funtzionala izan lehentasuna. Beste biak, berriz, funtzionalari begirako lanean ari direla esan ditzakegu.

Planen kudeaketa:

Iñaki Martinez de Lunak gai honetan management inguruko hausnarketa batzuk plazaratzen ditu. Eta horri jarraituz galdera batzuk egiten ditu (nik euskara planetara ekarrita):

• Zergatik ez dute erosten (erabiltzen) euskara?

• Zergatik erosi (erabili) beharko lukete euskara? Zerk motibatuko lituzke hautu hori egiteko.

• Zein da euskararen abantaila konpetitiboa?

• Zer nahi dute euskara planen xede-taldeek?

Nik uste dut galdera hauei gero eta gehiagotan egiten diegula kasu. Hori bai, kasu egitetik lantzera igaro beharko genuke kasu askotan, nik uste.

2014ko uzta soziolinguistikan

2015-01-07  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Ekarpen teorikoei dagokienez, bidea egiten ari da transmisiotik sozializaziorako aldaketa. Paula Kasaresek aspalditxotik darama soziolinguista euskaldunen tropela bide horretatik eta ematen du zirimiri moduan blaitzen ari direla bazterrak.

Pello Jauregik ere eman du zeresana 2014an. Euskal soziolinguistikaren azken urteotako troinurik handienari (erabilerari, hain zuzen ere) tira egiteko proposamenak dakartza Pellok, eta ondo etorriak izan dira gurean. Ea praktikara eramaten ditugun denon artean.

Ekarpen praktikoei dagokienez, beste urte batez oparoa izan da euskalgintzaren lana. Hauek nabarmenduko nituzke nik: Korrikaren leloa (Euskahaldun!), Errigora kanpaina eta interneten han eta hemen garatzen ari diren ekimentxoak: android euskaldundu, wikipedia, bideo-jokoak, azpitituluak, … Euskarazko edukien corpusa handitzen ari da etengabe eta boluntarioek egina. Hiztun komunitatearen geroa hiztunek aurrera eramanda. Ander Bolibarrek (a.k.a. @demonocrazy) .eus ere aipatzen du urteko nabarmenen artean.

Dibulgazioari dagokionez, Tribuaren berbak saioa izan da nagusi. Astero-astero dibertigarri eta mamitsu etorri zaizkigu saioak (eta, gainera, interneten ere oso lan txukuna egiten ari dira). Bestelako dibulgazio saioak izango ziren, baina nire ustez Tribuaren berbak saioak beste guztiak eklipsatu ditu.

Eta 2014ko uztan bestelakoak ere batuko ziren, diot nik. Baina nahiago irakurleek horrelakoak proposatzea, ezta?

Hala Bedi

2014-12-29  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bilboko Zinebin ikusi genuen Hala Bedi irratiari buruzko dokumentala. Ostean, Durangoko azokan liburua (eta dokumentala) erosi eta di-da irentsi dut. Inbidiaz irentsi ere.

Hala Bedi irratiaren inguruan ez nekien gehiegi dokumentala ikusi aurretik. Erreferente dira, baina nik ez nekien oso ziur zergatik. Orain bai, orain badakit.

Izan ere, nire ustez (eta irakurritakotik dakit) Hala Bediren historia irrati libre eta erradikala eraikitzea izan da, pentsaera berdina ez zuen jendearen artean eraikia. Hau da, komunitate baten abaroan hazitako irratia da. Eta gutxika-gutxika euskalduntzen ari dena.

Irakaspenik atera al dugu euskalgintzakook? Ba(na)tzen gaituena aintzat hartu eta adostasuneko puntuak bilatu dituzte Hala Bedikoek, tentsioak tentsio. Gurean ere baliagarri?

Erdaldun berrien kluba

2014-12-18  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Derion ikusi genuen antzezlana. Barreak egin genituen eta barreen bidez bidea ireki genion pentsatzeari eta ditugun praktikak kolokan jartzeari.

Erdaldun berrien kluba ordubeteko monologoa da. Irantzu euskaraz pentsatzen, euskaraz sentitzen eta, ahal duen guztietan, euskaraz diharduen neska eskoriatzar bat da. Horrek hamaika arazo sortuko dizkio egunerokotasunean. Irantzuren klubean gutxi dira. Lau katu. Eta sekula ez dute saririk jaso. Ez dituzte telebistan aipatzen. Ez diete elkarrizketarik egiten. Irantzuren kluba ezezaguna da. Klandestinoa. Badakizue zergatik? Irantzuren kluba, Erdaldun berrien kluba delako eta erdaldun berri gehienek ez dakite erdaldun berriak direnik. Izan ere, zer arraio da erdaldun berria izatea?

Euskarazko praktiken gaineko hausnarketa egiten du umorez antzezlanak. Aspalditxotik guk deitu genuen soziolinguistika domestikoan beste pauso bat. Ahal baduzue, ikusi eta gozatu.

100 (+1) azatz euskal kulturgintzaren soloan

2014-12-15  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Lau urte luze joan dira Garaigoikoa blogean azatzak batzen hasi nintzenetik. Lau urte luze eta 100 (+1) azatz. Euskal kulturgintzaren soloa oparoa dela ezin uka, eta beste 100 azatz batzeko modua edukiko nuke. Baina proiektu batzuk inoiz ere utzi behar dira bazterrean eta honi momentua heldu zaio.

Euskal kulturgintzaren soloa ongarritu behar da eta leku aproposean jarritako hazi horiek fruitua eman dezaten zaindu eta babestu. Euskaraz bizi gura dugunon gasolina sinbolikoa ei da kulturgintza. Ez dakit hala den, baina alaiago bizitzeko aukera ematen digutela ziur naiz. Jarrai dezagun komunitate moduan bide horretan aurrera.

– Azatzak 1: 111 akademia

– Azatzak 2: Eztena fanzinea

– Azatzak 3: Korrika kulturala

– Azatzak 4: Armiarma.com

– Azatzak 5: Azpitituluak.com

– Azatzak 6: Iparra-hegoa

– Azatzak 7: Laburbira

– Azatzak 8: ekaitzaldia badok

– Azatzak 9: irakurri, gozatu eta oparitu

– Azatzak 10: eskola txikiak

– Azatzak 11: literaturia

– Azatzak 12: Euskal Herria Zuzenean

– Azatzak 13: Euskal kulturgintzaren transmisioa

– Azatzak 14: Kukutza gaztetxea

– Azatzak 15: EHAZE

– Azatzak 16: Xamarrenak

– Azatzak 17: Auspoa

– Azatzak 18: Herri musikaren txokoa

– Azatzak 19: Arratsaldekoa eta arratsean

– Azatzak 20: Hitzen uberan

– Azatzak 21: Irrien lagunak

– Azatzak 22: Bertsolari

– Azatzak 23: Luma aldizkaria

– Azatzak 24: Gartxot

– Azatzak 25: Lekeitioko zinema eta bideo bilera

– Azatzak 26: Ahotsenea

– Azatzak 27: Azpeitiko kultur mahaia

– Azatzak 28: Entzun musikazuzenean

– Azatzak 29: dantzan

– Azatzak 30: Ahotsak

– Azatzak 31: Beranduegi

– Azatzak 32: irakurle klubak

– Azatzak 33: Arabako bertsozale elkartea

– Azatzak 34: Berri txarrak

– Azatzak 35: EiTB nahieran

– Azatzak 36: Artedrama (ADEL)

– Azatzak 37: EKE

– Azatzak 38: Kantuz

– Azatzak 39: Etxegiroan + Xerezade

– Azatzak 40: Mihiluze

– Azatzak 41: Garaion

– Azatzak 42: Edo argitaletxea + Pasazaite liburuak

– Azatzak 43: Algortako bertsolari eskola

– Azatzak 44: Literatur mikropilulen farmazia

– Azatzak 45: Bilboko Kafe Antzokia

– Azatzak 46: Euskarari ekarriak

– Azatzak 47: Euskal Karaokeak

– Azatzak 48: Euskararen maratoia

– Azatzak 49: Galtzakomik

– Azatzak 50: Argia multimedia

– Azatzak 51: Izarren distira

– Azatzak 52: Xabiroi

– Azatzak 53: Euskararen ginkana

– Azatzak 54: Debagoieneko tobera

– Azatzak 55: Kultur errota

– Azatzak 56: Espaloia kafe antzokia

– Azatzak 57: Idazleak ikastetxeetan

– Azatzak 58: bertso movie da!

– Azatzak 59: Sopelako esaera zaharren txapelketa

– Azatzak 60: Korrika

– Azatzak 61: Bularretik mintzora

– Azatzak 62: The arlotes

– Azatzak 63: Izparringia

– Azatzak 64: DBH

– Azatzak 65: Oarsoaldeko Irrien Lagunak

– Azatzak 66: Zapato azule

– Azatzak 67: Komikeri

– Azatzak 68: Eako poesia egunak

– Azatzak 69: Gose

– Azatzak 70: Literatura unibertsala

– Azatzak 71: Hendaia film festibal

– Azatzak 72: Tumatxak

– Azatzak 73: Musikatea

– Azatzak 74: Derioztarrak 5 Kontinenteetan

– Azatzak 75: Katalogoa

– Azatzak 76: Idazkurleak

– Azatzak 77: Zarauzko Kopla Txapelketa

– Azatzak 78: Erroa argitaletxea

– Azatzak 79: Kukuka

– Azatzak 80: Gaztezulo

– Azatzak 81: Txokolatea eta bizkotxoak

– Azatzak 82: Geuk gEUre kulturaz

– Azatzak 83: Irudiz eta euskaraz

– Azatzak 84: Euspot.eu

– Azatzak 85: Xiru jaialdia

– Azatzak 86: Zu-bi

– Azatzak 87: Klasikoen irakurtaldia

– Azatzak 88: Pop pilulak

– Azatzak 89: Ahotsak ikasgelan

– Azatzak 90: Zinema euskaraz

– Azatzak 91: Kaierak

– Azatzak 92: Karena

– Azatzak 93: Kanaldude

– Azatzak 94: Zurriolako antzerki eskola

– Azatzak 95: Puntueus

– Azatzak 96: Ttalaka

– Azatzak 97: Astra

– Azatzak 98: Badok.info

– Azatzak 99: Telesailak eta filmak euskaraz

– Azatzak 100: Euskal Herriko Bertsozale Elkartea

– Addenda: azatzak 101: Abangoardiak euskaraz egiten du

Addenda: azatzak 101: Abangoardiak euskaraz egiten du!

2014-12-11  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

100 azatz jarri eta beste horrenbeste jartzeko modua izan dut urte hauetan guztietan. Egia da oreka bilatzen saiatu naizela, baina horrek ez du esan gura zirriborroetan hainbat azatz geratu ez denik. Geratu da mordo bat.

Horregatik, 101. azatza (azkena!). Abangoardiak gurean euskaraz egiten du. Diziplina gehienetan.

Antzerkian, adibidez, zer dago abangoardiagorik Ander Lipus, Dejabu edo Le Petit Theatre du Pain baino? Eta literaturan Joseba Sarrionandia, Danele Sarriugarte edo Xabier Montoia baino? Eta musikan Mursego, Berri Txarrak edo Oreka Tx baino? Eta komikigintzan Asisko, Zaldi Eroa edo Xabiroi baino?

Euskal Herrian abangoardiak, salbuespenak salbuespen (ikus-entzunezkoak izan daitezke?), euskaraz egiten du. Euskaraz sortzen du. Kontsumo arduratsua egiteko garaia da gurean, kulturan zein beste arlo batzuetan. Egin dezagun ba!

Azatzak 100: Euskal Herriko Bertsozale Elkartea

2014-12-09  //  Azatzak  //  2 iruzkin

100 azatza eta azkenak berezia izan behar zuen. Eta hala da. Gurean elkarte eredugarririk bada kulturgintzan, hori Bertsozale Elkartea da. Auto-antolaketa, independentzia, nazio eta herri/auzo mailak ondo uztartuta, transmisioa eta transgresioa, indibidualtasuna eta kolektiboa, ekimen txiki eta handiak, lagun giroa eta lehiaketa, zaleak eta profesionalak.

Eta, gainera, euskararen etorkizunerako estrategikoa. Eta ez diot nik, “Bertsolaritzaren garrantzia” izeneko dokumentuak baizik:

• Biziberritze prozesuan den hizkuntza batentzat bere baitan halako errealitate bat (bertsolaritzarena, alegia) edukitzea, bizirik eta indar betez, zorte handia da.

• Bertsolaritza euskararentzat jomuga diren espazioetan arrakasta duen jarduna da: kalea, espazio publikoa, lagunartea, giro informala, ahozko jarduna.

• Bertso saioak, erritual gisa, hiztun komunitatea elkartzeko guneak dira. Gure gizarteari buruz publikoki gogoetatzen da, autoafirmatuz.

Zer gehiago erantsi?

Espaloiak, bidegorriak eta errepideak

2014-12-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Azken aldion Bilbotik bizikletaz mugitzen hasi naiz. Gehienetan bidegorritik, tarteka espaloitik (badakit ez dela praktika ona) eta oso gutxitan errepidetik. Eta hortxe zalantzaren zurrunbiloa zabaldu zait buruan.

Euskalgintzan aspaldion espaloien metafora erabiltzen ari gara (Euskal Herrian Euskaraz batez ere). Bidegorriena ere erabili dute Aitor Zuberogoitiak, Iñaki Martinez de Lunak eta nik neuk. Eta inork ez du erabili errepideena.

Zalantzen marasman neure buruari galdetzen diot ea egokiak ote diren metafora horiek. Izan ere, gaur eta hemen errepidea (eta hari lotuta autoak) da jaun eta jabe (edo hegemoniko). Eta beste biak hari subordinatuak. Baina zalantzak baino ez dira …

Tartekoa

2014-12-02  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Elkarrizketa elebidunen harira, @beatxo-rekin hasi eta @ZEtxeburua @urtziurruti @IkerSU eta beste batzuk ere sartu ziren matrakaldian. 140 karakteretan erantzuna ematea zaila denez, artikulu luzeago bat egin nahi izan dut (eta beste bat aterako dut aurrerantzean gaiari buruz). Hori da hori sasoia, Bea, bide batez.

Hasierako txispa Juanjo Ruizen bideo honek piztu zuen. Elkarrizketa elebidunek bertute asko dituzte nire iritziz. Beak ere bertute horiek nabarmentzen ditu:

Elkarrizketa eleanitzaren planteamenduak ekar dezake frango alde horretatik. Ulermena duenari hizkuntzarekin harremanean iragan denbora handitzen dio, seguraski zerbait ikasiko du, motibazioan eragin dezake. Euskaldunari uzten dio bere hizkuntza erabiltzen.

Baina, era berean, arriskuak ikusten zituen. Bakarrera laburtu ditzaket Beak eta Zigorrek botatakoak: ulermen egokia izatea beharko luke izan euskara ikasle baten azken helburua?

Bihotzak esaten dit ezetz. Baina buruak beste gauza bat esaten dit. Izan ere, euskaltegietan dabiltzan euskara ikasleen “eskola porrota” handia da (daturik ba al du inork?). Eta ez hori bakarrik: euskara maila txukuna lortu eta atzera egin dutenak ere askotxo dira.

Horren atzean dauden faktoreak (eskolan ere bai, jakina) gehien bat jendarte faktoreak dira. Erabilera txikia duen hizkuntza da gurea, erdaldunekiko gure jarrera ere sarritan otzana da, euskaraz ondo moldatzen garenok ere esfortzu estra egiteko gogo gutxi eta abar. Sozializaziorako espazio gutxi izateak trabatzen du jabekuntza.

Elkarrizketa elebidunek ez dute arazo hori errotik konponduko, jakina. Baina aurrerapauso txiki bat eskaini dezakete. Era berean, kasu batzuetan tarteko helmuga gisa jarriko nuke. Horrek ez du esan nahi helmuga hori gainditu ez daitekeenik, baina azken finean gaur eta hemen ikaslearen borondatepekoa da helmuga hori gainditu ala ez.

Herri honetan oso dikotomiazale gara. Dena ala ezer ez. Euskaltegien helburua hiztun konpetenteak sortzea da, ados. Baina euskaltegitik pasatzen diren guztiak ez dira hiztun konpetente bihurtuko (eta hori erraz igarri egin dugu irakasle izan garenok). Zergatik ez jarri ulermena tarteko helmuga gisa?

Idazten ari naizen bitartean, gaiari buruz Mikel Irizarrek botatako iritzia irakurri dut. Guztiz ados ez banago ere, luzatzen den hari honetan beste ekarpen txukun bat da, nire ustez.