Hasiera »
Txerraren bloga - Garaigoikoa
Txerra Rodriguez
Soziolinguistikari buruz dihardu blog honek, euskararen hizkuntza komunitatearen ikuspegitik beti ere.
Azken bidalketak
Iruzkin berriak
- Ama hizkuntza by Maria Reimondez - Garaigoikoa(e)k Ama hizkuntzaren egunaren kontra (eta alde) bidalketan
- Komun(e)k Hizkuntza politika ausarta ala hizkuntza komunitate indartsua? bidalketan
- Sustraiak - Garaigoikoa(e)k Soziolinguistika meets Butler bidalketan
- Txerra Rodriguez(e)k Komun bidalketan
- Imanol Epelde Pagol(e)k Komun bidalketan
Artxiboak
- 2024(e)ko maiatza
- 2024(e)ko apirila
- 2024(e)ko martxoa
- 2024(e)ko otsaila
- 2024(e)ko urtarrila
- 2023(e)ko abendua
- 2023(e)ko azaroa
- 2023(e)ko urria
- 2023(e)ko iraila
- 2023(e)ko uztaila
- 2023(e)ko ekaina
- 2023(e)ko maiatza
- 2023(e)ko apirila
- 2023(e)ko martxoa
- 2023(e)ko otsaila
- 2023(e)ko urtarrila
- 2022(e)ko abendua
- 2022(e)ko azaroa
- 2022(e)ko urria
- 2022(e)ko iraila
- 2022(e)ko abuztua
- 2022(e)ko uztaila
- 2022(e)ko ekaina
- 2022(e)ko maiatza
- 2022(e)ko apirila
- 2022(e)ko martxoa
- 2022(e)ko otsaila
- 2022(e)ko urtarrila
- 2021(e)ko abendua
- 2021(e)ko azaroa
- 2021(e)ko urria
- 2021(e)ko iraila
- 2021(e)ko uztaila
- 2021(e)ko ekaina
- 2021(e)ko maiatza
- 2021(e)ko apirila
- 2021(e)ko martxoa
- 2021(e)ko otsaila
- 2021(e)ko urtarrila
- 2020(e)ko abendua
- 2020(e)ko azaroa
- 2020(e)ko urria
- 2020(e)ko iraila
- 2020(e)ko abuztua
- 2020(e)ko uztaila
- 2020(e)ko ekaina
- 2020(e)ko maiatza
- 2020(e)ko apirila
- 2020(e)ko martxoa
- 2020(e)ko otsaila
- 2020(e)ko urtarrila
- 2019(e)ko abendua
- 2019(e)ko azaroa
- 2019(e)ko urria
- 2019(e)ko iraila
- 2019(e)ko abuztua
- 2019(e)ko uztaila
- 2019(e)ko ekaina
- 2019(e)ko maiatza
- 2019(e)ko apirila
- 2019(e)ko martxoa
- 2019(e)ko otsaila
- 2019(e)ko urtarrila
- 2018(e)ko abendua
- 2018(e)ko azaroa
- 2018(e)ko urria
- 2018(e)ko iraila
- 2018(e)ko uztaila
- 2018(e)ko ekaina
- 2018(e)ko maiatza
- 2018(e)ko apirila
- 2018(e)ko martxoa
- 2018(e)ko otsaila
- 2018(e)ko urtarrila
- 2017(e)ko abendua
- 2017(e)ko azaroa
- 2017(e)ko urria
- 2017(e)ko iraila
- 2017(e)ko uztaila
- 2017(e)ko ekaina
- 2017(e)ko maiatza
- 2017(e)ko apirila
- 2017(e)ko martxoa
- 2017(e)ko otsaila
- 2017(e)ko urtarrila
- 2016(e)ko abendua
- 2016(e)ko azaroa
- 2016(e)ko urria
- 2016(e)ko iraila
- 2016(e)ko abuztua
- 2016(e)ko uztaila
- 2016(e)ko ekaina
- 2016(e)ko maiatza
- 2016(e)ko apirila
- 2016(e)ko martxoa
- 2016(e)ko otsaila
- 2016(e)ko urtarrila
- 2015(e)ko abendua
- 2015(e)ko azaroa
- 2015(e)ko urria
- 2015(e)ko iraila
- 2015(e)ko uztaila
- 2015(e)ko ekaina
- 2015(e)ko maiatza
- 2015(e)ko apirila
- 2015(e)ko martxoa
- 2015(e)ko otsaila
- 2015(e)ko urtarrila
- 2014(e)ko abendua
- 2014(e)ko azaroa
- 2014(e)ko urria
- 2014(e)ko iraila
- 2014(e)ko uztaila
- 2014(e)ko ekaina
- 2014(e)ko maiatza
- 2014(e)ko apirila
- 2014(e)ko martxoa
- 2014(e)ko otsaila
- 2014(e)ko urtarrila
- 2013(e)ko abendua
- 2013(e)ko azaroa
- 2013(e)ko urria
- 2013(e)ko iraila
- 2013(e)ko abuztua
- 2013(e)ko uztaila
- 2013(e)ko ekaina
- 2013(e)ko maiatza
- 2013(e)ko apirila
- 2013(e)ko martxoa
- 2013(e)ko otsaila
- 2013(e)ko urtarrila
- 2012(e)ko abendua
- 2012(e)ko azaroa
- 2012(e)ko urria
- 2012(e)ko iraila
- 2012(e)ko abuztua
- 2012(e)ko uztaila
- 2012(e)ko ekaina
- 2012(e)ko maiatza
- 2012(e)ko apirila
- 2012(e)ko martxoa
- 2012(e)ko otsaila
- 2012(e)ko urtarrila
- 2011(e)ko abendua
- 2011(e)ko azaroa
- 2011(e)ko urria
- 2011(e)ko iraila
- 2011(e)ko abuztua
- 2011(e)ko uztaila
- 2011(e)ko ekaina
- 2011(e)ko maiatza
- 2011(e)ko apirila
- 2011(e)ko martxoa
- 2011(e)ko otsaila
- 2011(e)ko urtarrila
- 2010(e)ko abendua
- 2010(e)ko azaroa
- 2010(e)ko urria
- 2010(e)ko iraila
- 2010(e)ko uztaila
- 2010(e)ko ekaina
- 2010(e)ko maiatza
- 2010(e)ko apirila
- 2010(e)ko martxoa
- 2010(e)ko otsaila
- 2010(e)ko urtarrila
- 2009(e)ko abendua
- 2009(e)ko azaroa
- 2009(e)ko urria
- 2009(e)ko iraila
- 2009(e)ko abuztua
- 2009(e)ko uztaila
- 2009(e)ko ekaina
- 2009(e)ko maiatza
- 2009(e)ko apirila
- 2009(e)ko martxoa
- 2009(e)ko otsaila
- 2009(e)ko urtarrila
- 2008(e)ko abendua
- 2008(e)ko azaroa
- 2008(e)ko urria
- 2008(e)ko iraila
- 2008(e)ko abuztua
- 2008(e)ko uztaila
- 2008(e)ko ekaina
- 2008(e)ko maiatza
- 2008(e)ko apirila
- 2008(e)ko martxoa
- 2008(e)ko otsaila
- 2008(e)ko urtarrila
- 2007(e)ko abendua
- 2007(e)ko azaroa
- 2007(e)ko urria
- 2007(e)ko iraila
- 2007(e)ko uztaila
- 2007(e)ko ekaina
- 2007(e)ko maiatza
- 2007(e)ko apirila
- 2007(e)ko martxoa
- 2007(e)ko otsaila
- 2007(e)ko urtarrila
- 2006(e)ko abendua
- 2006(e)ko azaroa
Barreiatzen 3: Allartean
2013-02-14 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez
Barreiatzen proiektuko hirugarren gonbidatua Allartean blogaria dugu. Soziolinguistikaz, antropologiaz, parte hartzeaz eta abarrez blog oso interesgarria egiten du.
Gauza
sorgina da bertsolaritza. Zerbait esan beharra, gai baten inguruan,
baina hainbat mugaren barruan: metrika, doinua, errima. Amets Arzallusek
zioen pertsona “normalentzat” traba era eragozpena diren horiek guztiak
bertsolariarentzat abantailak direla, are gehiago, bertsolari bati egin
ahal zaion minik handiena dela errimatu eta neurtu gabeko bertso bat
eskatzea.
Txerrak gaia besterik ez dit eman (dibulgazio soziolinguistikoaren erronkak azaltzea), eta hori ere zabalegia egiten zait.
Nondik hasi? Zaila da. Hiru abiapuntu hartu ditut.
(1) Dibulgazioa eta formazioa
Ezberdinak
dira, bai. Baina non dago muga? Profesionalentzako ikastaro espezifiko
bat jarduera formatiboa da bete-betean, dibulgatiboa da @berria
egunkariak soziolinguistika jardunaldiei buruz argitaratu duen
kronika… Baina bien artean ehunka adibide dago, batetik zein bestetik
begiratu daitezkeenak. Dibulgazioa eta formazioa continuum gisa ikusten
ditut… eta baliteke esperientziarik interesgarrienak bien arteko
muga lauso horretan egotea.
(2) Dibulgazioa zertarako?
Dibulgazioa
ezin da mugatu euskarari eta euskararen egoerari buruzko datu
jakingarriak ematera, ezta jakintza orokorra areagotzera ere.
Soziolinguistika
hitz polotoegia iruditzen zait batzuetan. Soziolinguistika esan, eta
zer datorkizue burura? Niri, kontzeptu zaparrada: erabilera, motibazioa,
ezagutza, familia bidezko transmisioa, Txepetx, euskara planak,
Fishman, BAT aldizkaria, antropologia linguistikoa, psikolinguistika,
psikosoziolinguistika, inkesta soziolinguistikoa, Txillardegi, mapa soziolinguistikoa… Gehiegitxo.
Azken
aldi honetan kontzeptu are potoloagoa entzuten hasi da sarriago:
pentsamendu soziolinguistikoa. Potologoa, baina erakargarria.
Pentsamendu soziolinguistikoa, nire ikuspegitik, zerbait operatiboa da,
eta oso-oso kontestualizatua: hemen eta orain dauden arazoak
identifikatzea da, interpretatzea, erlazionatzea, loturak egitea,
arrazoitzea, argudiatzea, erabakitzea… Pentsamendu kritikoarekin
zerikusia du, baita ikuspegi sozio-kontruktibistarekin ere. Holistikoa
da, ekintzara bideratua, eraldaketa du helburu… Horretaz pentsatu
behar dela uste dut.
(3) Erresonantzia-kutxak
Euskal
Herrian ideia eta esperientzia interesgarriak daude. Kontua da
oihartzuna ematea: erresonantzia-kutxak izatea. Gehiago egin daiteke,
baina ez zait iruditzen sobera gaizki moldatzen garenik. Oso gauza
zientifikoak alde batera utzita ere, pentsamendu soziolinguistikoak bere
bidetxoa egin du prentsan, komunikabideetan, literaturan, sare sozialetan…
Euskarazko komunikabideetan, esate batera, esanguratsua da bi medio
(niri ustez) garrantzitsuenek euskarari buruzko kanal espezifiko bana
izatea: Ereiaroa eta www.argia.com/euskara. Blog eta sare sozialetan ere, gauza interesgarriak daude han-hemenka: blog honetan bertan hainbat esteka eman izan da. Ez zaigu komeni buztan luzea eta mikroaudientziak gutxiestea.
Azatzak 57: Idazleak ikastetxeetan
2013-02-13 // Azatzak // Iruzkinik ez
Euskal Idazleen Elkarteak aspalditxotik antolatzen du idazleak ikastetxeetan izeneko programa, aspalditxotik (gogoan dut ni gaztetxoa nintzela gurera Gotzon Garate eta Xabier Monasterio etorri zirela, beste batzuk ere etorriko ziren baina horiek biak ditut akorduan).
Idazleak ikastetxeetara eramaten dituzte, ikasleekin eta irakasleekin hitz egitera, liburuaren gaineko iritzia eman eta jasotzeko. Irakurle kluben aurrekari nonbait.
Barreiatzen 2: Lander Solozabal
2013-02-11 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez
Barreiatzen egitasmoko bigarren gonbidatua Lander Solozabal dugu: Lander Solozabal Egizuko kidea, getxoztarra.
Galderari
erantzuten hasi aurretik ohar txiki bat: ni ez naiz inondik inora
aditua soziolinguistika kontuetan; izatekotan, apur bat aritua, eta
zalea, eguneroko lanek eta kezkek behartuta, neurri handi batean.
Oso
modu sinplistan esanda, eta soziolinguistikaren ezagutza zabaltzeaz ari
garela (dibulgazioa), bi maila ikusten ditut hemen ere: goi maila edo
akademikoa (edo makroa, nahiago baduzue), eta etxean / auzoan / herrian ibiltzeko moduko maila edo maila domestikoa (edo mikroa).
Lehen
maila handiegi geratzen zait, eta ez dut behar bezain ondo ezagutzen;
horregatik ez naiz ur handi horietan sartuko, eta gehiago dakien beste
norbaitek helduko dio horri. Maila honen barruan honako hauek sartzen
ditut: administrazioetako goiko mailetan hartzen diren erabaki
politikoak (erabaki estrategikoak), unibertsitatea (ikertzaileak,
irakasleak, Hiznet edo Linguanet moduko graduondokoak, hitzaldiak, bibliografia…), Soziolinguistika Klusterraren inguruko material, informazio eta dokumentazio guztia (TB, Bat aldizkaria, web gunea…), eta han eta hemen topatzen ditugun zenbat web gune (hauxe bera, Karrajua) eta liburu (SL eskuliburua, SL hiztegia, Odriozola), besteak beste.
Bigarren
maila zabal horretan ikusten dut nik egunero behar handia dagoela, eta
lan handia egin behar dela: berbalagunekin; euskara ikasleekin;
gazteekin; euskaltegi, ikastetxe eta institutuetako irakasleekin; guraso
gazteekin; administrazioetako teknikari eta politikariekin; begirale
eta hezitzaileekin, oraindik euskaraz ez dakiten bertokoekin eta etorri
berriekin; eta abarrekin. Gordin esanda: euskaldun gehienok, tabernetako
eztabaida azaleko eta amaiezinen zaleak garen arren, oso gutxi dakigu
soziolinguistikaz, eta hedabideetako diskurtso maltzurrak
barru-barruraino ditugu sartuta. Horrek distortsionatzen du geure
buruari buruz dugun irudia, eta beldurrak, kezkak eta aurreiritziak
sortzen dizkigu etengabe. Hau da, jende gehienak ez du ezagutzen gure
hizkuntzaren historia, egoera, ez daki zer egin behar den (eta zer ez
den egin behar) hizkuntza gutxitua berreskuratzeko eta normalizatzeko,
nola egiten den (eta nola ez den egiten), horren inguruko teoria
nagusiak eta autoreak zeintzuk diren, eta abar.
Eta hori, nola hasi aldatzen?
–
Soziolinguistika irakaskuntza formalean txertatu: agian euskara
asignaturaren barruan, agian aparteko asignatura bezala ikasturte pare
batean, baina ikasle guztiek gutxienekoak ezagutu beharko lituzkete
institutua utzi eta gero. Eta unibertsitatean ere, jakina: magisteritza
eskoletan eta euskal filologian gai honek pisu handiagoa izan beharko
luke. Ez ditugu ahaztuko irakasle direnak (Irale) eta gurasoak (Guraso
elkarteak): prestakuntza tailerrak-ikastaroak-hitzaldiak urtero,
jantzita egon daitezen.
– Diskurtsoak zabaldu: TELP edo Zergatik ez?
moduko tailer-ikastaro-hitzaldiak han eta hemen antolatu
(euskaltegietan, ikastetxeetan, udaletan, berbalagun/gurasolagun
proiektuak dauden herrietan, gaztetxe eta gaztelekuetan…). Diskurtsoak
egon badaude, falta dena da iritzi publikoa mezu horiekin bustitzea.
– Ikus-entzunezkoak: zorionez gero eta material gehiago eta hobea dugu, eredu modura erabili ahal duguna (Gartxot, Garabideren materialak, Euskara jendea, Bidaia intimoak, Euskararen jatorria: enigma europar bat, Estres linguistikoa, Esperientzia arrakastatsuak euskaraz, Euskararen misterioa, Izan, egin, eragin, Beranduegi bezalako magazine arin interesgarri bat on-line, Badubada erakusketa, eta abar). Gaiari buruzkoak egin beharko genituzke eta zabalkundean asmatu (Internet? Telebistak? Zineak?). Zergatik ez Simiokrazia estiloko zerbait edo Érase una vez el hombreren
modukoa? Zergatik ez serie bat (uste dut Irlandan egin zutela: gazte
motxilero batek herri osoa zeharkatu behar zuen Irlandako gaelikoa
besterik ezin zuela erabili, dauden trabak agerian uzteko) edo reallity
bat (“Euskalkiak”: etxe batean euskalki guztietako hiztunak batu
hilabetez; Bermeoko arrantzalea, Sohütako artzaina, Balmasedako
euskaldun berria eta Elgoibarko gaztea tarteko)? Zergatik ez material
didaktikoa (tribial moduko jolasak) on-line eta kutxetan?
Baikorra
naiz. Uste dut aspalditik dugula denok antzeko kezka (dibulgazioaren
ingurukoa), eta hori da garrantzitsuena, kezkek ezinegona eta mugimendua
sortzen dutelako. Apurka-apurka bagoaz bidea egiten, eta moduak eta
baliabideak aurkituko ditugu goiko ideia horiek eta beste asko (eta
hobeak) egiteko. Ziur nago.
Groenlandia: zein da hango egoera soziolinguistikoa?
2013-02-10 // Sailkatu gabea // 2 iruzkin
Aurrekoan Argiakoek egindako bideo sorkuntza ederra ekarri nuen blogera. Oraingoan udan Eider eta biok Francesc Bailoni egindako elkarrizketa osoa sareratu dut. Mila esker guztioi!
Groenlandieraren egoeran sakontzeko, pare bat artikulu:
– Hizkuntza eta nortasuna Groenlandian
– Groenlandiako hizkuntzak eta irakaskuntza
Eta beste bideo bat:
Barreiatzen 1: Gemma Sanginés
2013-02-07 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez
Barreiatzen egitasmoko lehen gonbidatua Gemma Sanginés psikologo bilbotarra da (aspalditxo valentziartua). Jaioko dira berriak!
Soziolinguistikak hizkuntza eta jendarteari buruzko hainbat gai lantzen ditu: hizkuntza
transmisioa, pertsonen arteko erabilerak, komunikabideen papera, eta abar.
Interes berezia du hizkuntza transmisioak. Izan ere, hizkuntza batekin etorkizunean zer gerta daitekeen jakiteko oinarrizko zutabeetako bat familia da.
Euskararen kasuan, hizkuntzaren transmisioak berebiziko garrantzia du. Eragile
politiko eta tekniko askok horrela aitortu egin dute sarritan, gakotzat hartu dute sarritan. Hizkuntzak bizirik irauteko ordezkatze prozesu etengabean dauden hizkuntza gutxituentzat berebiziko garrantzia baitu.
Soziolinguistikak, baita psikologiak ere, azken hamarkadan dibulgatu duten ebidentziarik nabarmenetako bat izan da hizkuntzaren transmisioa eta erabilera pareko garrantziarekin hartu behar direla: Nola hitz egiten dugun euskara, norekin egiten dugun euskaraz, norekin aldatzen dugun erdarara eta zein ingurutan egiten dugun hizkuntzaren aldaketa. Horiek guztiek garrantzi handia daukate. Gure erabilera arauekin informazio sakona ematen diegu gure ingurukoei, bereziki seme-alabei, hizkuntzaren gainean ditugun jarrerei buruz.
Gazte belaunaldi oso bat dugu euskaraz eskolatua, baina gazte gehienek euskaraz gaitasun txikiagoa daukate gaztelaniaz baino. Zergatik? Etxean gurasoek ez dakitelako euskaraz. Nahiz eta horietako batzuek euskaltegiko bidea hartu eta euskara ikasten saiatu, etxeko hizkuntza gaztelania izaten jarraitzen du, esamolde jakin batzuk gorabehera.
Gazte eta umeek erronka handi bati egin behar diote aurre: ez dute hizkuntza eredurik. Etxean (gurasoek), gizartean eta komunikabideetan ez dago hizkuntza mantenduko duen eredurik. Gurasoek sarritan ez dute gaitasunik hizkuntza mantentzeko eta, gainera, gizartean ez dago baliabiderik euskara mantentzeko aldatu barik. Hau da, behin eta berriro jotzen da hizkuntza indartsura, hizkuntza neutrora, konnotazio gabeko hizkuntzara, nonahi dagoen hizkuntzara. Gauzek horrela jarraitzen duten bitartean, gure argudio guztiak (gurea delako, maite dugulako, hilko delako, …)
soberan daude.
Zelan indartu dezakegu orduan hizkuntzaren belaunez belauneko transmisioa? Bi modutara:
Hona arte teoria. Praktikak ordu gutxi gehiago eskatzen ditu. Entrenamendua baino ez.
Barreiatzen …
2013-02-05 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez
Sei urte pasa ditu blog honek. 500 artikulutik gora argitaratu ditut. Eta oraindik jarioa ez zait agortu (nork esan behar zidan hori orain dela sei urte!).
Urte berriarekin (ez donk hamairu) berritasun batzuk sartu nahi ditut blogean. Eta lehena aste honetan bertan.
15
lagunei eskatu nien urte hasieran artikulu bat idazteko. 15ek ez zuten
baiezkoa eman, baina gehienek bai. Eta artikulu horiek guztiak barreiatzen atalaren barruan argitaratuko ditut (astean bat gutxienez).
Eta galdera bakarra egin diet hauei (beste dena libre: neurria, doinua eta luzera): zure ustez hurrengo urteetan (epe labur-ertainean) zein bide hartuko beharko luke euskal soziolinguistikaren dibulgazioak?
Emaitza
txukunak etorriko dira, dudarik ez. Ahaztu aurretik, parte hartzaile
guztiei (ezetz esaten ikasi ez duzuenoi eta ezetz esaten ikasi duzuenoi)
bi milioi esker!
Euskara, entra un idioma en casa
2013-02-04 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez
Paula
Kasaresek hitzaldi oso interesgarria eman du Erandion, guraso
erdaldunentzat. Transmisioaz, gurasoek egin dezaketenaz, emozioez,
gozotasunez, … Oso laburpen interesgarria. Mila esker Ebeteri (aupa Iñaki!), Erandioko euskara zerbitzuari eta Paula Kasaresi bideoa helaraztegatik.
Azatzak 56: Espaloia kafe antzokia
2013-01-30 // Azatzak // Iruzkinik ez
Argian orain dela gutxi ateratako artikulu batek kafe antzokiak euskal kulturaren oasi moduan
definitzen zituen. Oasietan normalean ura egoten da eta basamortuan aritu ahal izateko ezinbestekoak dira. Nik ere oasi moduan ikusten ditut hauek, nahiz eta baten batek nahiago dituen berogailuak. Lehenago Azpeitia eta Bilbon izan gara eta oraingo honetan Debagoienera goaz, Elgetara.
Espaloiak kultura programazio iraunkorra du: musikako hainbat estiloez gain, antzerkia da beste jardunbide garrantzitsu bat. Espaloia Kooperatiba enpresak independienteki kudeatzen du Espaloia Kafe Antzokia. Kooperatiba horren gehiengoa euskara eta kultura elkartearena da, Goibeko kultura elkartearena.
Herri txiki eta euskaldunak arnasguneak dira antza. Baina arnasguneak ere elikatu behar dira, kulturaz eta beste hainbat elikagaiz. Bide horretan Espaloia bezalako egitasmoek hauspoa ematen diote “berezkoak” diren birika hauei.
Celosamente gordea
2013-01-28 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez
BAP! talde mitikoaren kanta izan zen ezagutu nuen lehena. Gero jakin nuen Susa aldizkarian argitaratu testu batetik zetorrela letra. Eta, azkenik, Hala bedi irratian izen bereko irratsaioa egiten zutela.
Azken
saioetako bat honako esaldiarekin hasten zen: Hizkuntza da erabileraren
ondorioz zorrozten den tresna bakarra. Amu ederra: inuiten artean
entzun dut azken udan eta ordutik bihotzean iltzatu zait. Speak white. Saioa merezi du, merezi duenez.
Zorroztu beharraz (speak white)
Hizkuntza da erabileraren ondorioz zorrozten den tresna bakarra.
I)
Gaixo
dagoenari hitz gozoak esatea da komeni dena. Sendatuko ez duten arren,
kontsolatzeko balio dezaketen hitzak. Sosegua emango diotenak, adibidez,
neguko arratsalde batean, leihotik begira dagoenean, zerua nola
herdoiltzen den begira.
Gure eri nagusia nor den denok dakigu. Jakin nahi ez dutenek ere badakite, agian guk baino hobeto dakite, gainera.
Esan
diezaiokegu, adibidez “hizkuntza da erabileraren ondorioz zorrozten den
tresna bakarra”, edo “hizkuntza xaboiaren alderantzizkoa da: zenbat eta
gehiago erabili xaboia, orduan eta urrituago eta xahutuago; hitzak,
ordea, alderantziz, zenbat eta erabiliago orduan eta aberatsago.”
Berez duen balioa aitortu, edo benetan balio duenaz jardun.
Baina,
horrelakoak esaten dizkiogunean, badu eragin txar bat gugan: kontziente
egiten gaituela gure erizain izaeraz, edo, okerragoa dena, beilatokiko
erostarien tonuz egiten dugula hitz.
II)
Erabiltzen
ez diren gauzak ugertu egiten direla erakutsi zidan amak aspaldi.
Hezetasunaren eta oxigenoaren eraginez gertatzen dela ikasi nuen gero
eskolan. Orain badakit, ez dela horregatik bakarrik, gauzak ez direla
halabeharrez gertatzen, aukerak ez direla beti guztiz hautazkoak,
munduan egoteko modua zor diogula mintzairari, mundutik darigun usaina
direla gure hitzak, soseguz mastekatu beharra dagoela irentsi baino
lehen, ez garela hilezkorrak, zaila dena ikusezinari erreparatzea dela,
neguak ezpainak erdibituko dizkidala aurten ere, ez diogula inori
apurrik zor, ez garela halabeharraren seme-alaba jaio eta halere,
sarritan etsipenez baina maiz konbentzimenduz, hezetutako hizkuntzari
arnas ematen diot, horrek ugertzetik libratuko duen esperantzari bi esku
ubelduokin helduta.
Hizkuntza
da erabileraren ondorioz zorrozten den tresna bakarra, erabili ezean
kamustutako gauza guztiekin batera eta inongo gupidarik gabe, ugertzen
uzten duguna.
III) Edu Zelaieta. Autobiografia
—Erdara dut ama-hizkuntza:
amaren bularretan nengoela,
gaztelania eztitsua aditzen nuen
hain beharrezko eta hain gozo
hartzen nuen esnearekin batean.
—Txikitan entzundako lau gauza haiek
pixka bat osatze aldera eta jakin-minez
hasi nintzen galiziera ikasten unibertsitatean.
Tamalez, urte bakarrean ikusitako gramatikarekin
eta Galiziara egindako bidaiekin ez dut nahiko izan
inoiz fundamentuz falatzeko.
Maiz pentsatu izan dut aski xelebrea dela
hizkuntzen afera hau.
Maiz, halaber, zenbateko eragina izan duen
honek guztiak nire bizian;
adibidez, pertsona bera izanen ote nintzen
hizkuntza bakarreko familian sortu izatera.
Zer pentsatuko luke Avilako batek
bere ama-hizkuntza eta bere gurasoenak
hiru diferente izanen balira?
Kontuan hartu, gaur den egunean,
amarekin eta anaiekin gaztelaniaz egiten dudala
lagun on frankorekin solastatzen naizela gaztelaniaz
eta gaztelaniaz ere irakurtzen ditudala liburu asko.
Baina baita ere, noizean behin amarenean elkartuta,
“bota ura”, “ekarri ardoa” edota “on egin” tartekatzen ditugula mahaian;
lagun-min eta lankide anitzekin egunero aritzen naizela euskaraz,
aitarekin hitz egiten dudanetan bezala nahiz neure oraingo etxe diren
neskalagun maitearekin eta seme kuttunarekin bezala.
Aitor dut, gauza bitxia izanagatik ere:
ama-hizkuntza ez dudan euskara maite dut.
Horregatik izanen da, agian, unibertsitatean euskaraz irakastearena
euskaraz idaztearena
edota, bakarrik nagoela,
euskaraz pentsatzearena.
Laster beteko ditu zortzi hilabete gure Amets txikiak.
Oraindik ez dakigu nolako ahotsa izanen duen,
zein modutara deituko digun “aita”, “ama”.
Dakiguna da gurasoek egiten dioten
Gasteizko euskara horretan esango dituela lehen hitzak,
bere aitak eta bere amak ez bezala.
IV)
Amari
zor diot ama hizkuntza, auzoari erdara, estatuari debekua, debekuari
kontzientzia. Aitari zor diot mintzaira, telebistari mundua, munduari
irudimena, amamari kondaira, kondairari azalpena.
Herriari zor diot euskara, legeari desabantaila, galderari erantzuna, inguruari kontraesana, kontraesanari borroka.
Hizkuntzari
zor diot naizena, naizenari izango direna, izango direnei ulertuko
duten hitzen bat edo beste, eta mila abentura ulertezin.
Lurrari zor diot sustraia, sustraiari enborra, enborrari adabegia.
Nire
lurrak ordea, ez dio hizkuntzari ezer zor, nire hitzek ez dute
aberririk libratuko, ureztatzen duten horretatik jaio daitekeena baino
ezin dute kabitu.
V)
Gure hizkuntzan guduak beste era batera kontatzen dira.
Gure hizkuntzarekin badakigu ausartak izaten, ez dio ardura nondik zatozten edo zein mezu dakarzuen.
Gure
hizkuntza erabilita, izan ere, gure hizkuntzaren eta gure herriaren
kontra ere hitz egin dezakegu. Gure buruaren aurka ere hitz egin
dezakegu, eta maite dugunari ere esan diezazkiokegu esan ezin diren
gauzak.
Gure
hizkuntza erabiliz esan dezakegu gure hizkuntza hiltzera doala, edo
pobrea dela, edo hegoa hautsitako hegazti bat ematen duela, lurrean
etzanda, ondo duen hegoarekin asfaltoa laztanduz, ezinean.
Baina,
gure hizkuntzan esaten dugunean gure hizkuntza hiltzera doala, ez al
zaizu hotzikara gozo bat sartzen? Bizi apur bat zainetan?
VI)
Inuit
herriaren jakindurian belaunaldiz belaunaldi gordetako esaera zaharrak
dioenez; hizkuntza omen da erabileraren poderioz zorrozten den tresna
bakarra. Horrela, elurrak elur izateari utziko dio noizbait beraien
hankapeetan, bizirik mantenduko da ordea haien mintzairan.
Zorroztutako
hizkuntzak haragirik gogorrena ere moztu dezakeela diote hangoek,
izoztutako baleak hitz hutsez zatitzen zituztela garai batean, ez zela
beste ezer behar, hitz egokiez baliatzea nahikoa zutela horretarako.
Lurrak
ere ebaki ditzake hizkuntzak, hizkuntzak ere marraz dezake lurraldea
eta ezpain ederrenak zartatu, baina lurrak beti ez du hizkuntzarekin bat
egiten, hizkuntzak ez du nahitaez lurrik zedarritzen eta ezpainek
itxita daudenean ez dute deusetarako balio.
Zorroztutako
hizkuntzari egunero eman behar zaio jaten, ez dio ezeri beldurrik eduki
ohi, esker onekoa da, berdin moztuko du lurra hankapean, zein ezpaina
hortz aurrean, inor hura isilarazten ausartzen den bakoitzean
badakielako zer erantzun behar duen eta nola.
VII) Igor Estankona. Kretan idatzia
Zuon estatuak botatzen ahaleginduko gara beti
baina horrek ez du esan nahi
borondatez egiten dugunik.
Gure hizkuntzan guduak
beste era batera kontatzen dira
eta ia beti irabazle atera ohi gara.
Estua da gure hiria itsasertzean
ahula gure flota
baina badakigu ausartak izaten,
badakigu gure hilobiak omentzen.
Ez dio ardura nondik zatozten
edo ze mezu dakarzuen.
Gudu zelaia berdin bihurtuko da
infernurik beroena
denontzat.
Horregatik bidali dizuegu mezulari hau
papiro honekin.
Arrantza, garia eta dantza maite ditugu
baina badakigu oinazea jasaten eta zabaltzen,
zuon emazteak alargun utziko dituzue hona bazatozte
zuotako bat soilik itzuliko da
hemen ikusitakoa konta dezan
bake garaian uzta zaintzen duten jainkoek
armak hartuko dituzte
eta sua eta ura
amilduko dira.
Zazpi ilargi iraungo ditu zigorrak.
Erretira zaitezte.
Sentitzen dugu baina ezin dugu
txikiagoak izan,
bestela historiaren galbahetik behera
eroriko gara
VIII)
Gu
ez gara normalak, ez daukagu hizkuntza normalik besteentzako, ez gara
herri normalean bizi. Gurea mintzaira zahar eta gaitza da, hori omen da
gure arazoa. Ezberdinak izateagatik kastigatu gaituzte, berdinak
izateagatik libratuko ei gara, besteetara ez makurtzearren eman gara
gurera, ez dugu etsi nahi eta arraroa da batzuentzat halere, gaixorik
dagoenak gaixorik jarraitu nahi izatea aukeran.
Gu
hizkuntzarenak gara baina hizkuntza ez da gurea. Gaitzak jotako
lurretan bizitzea egokitu zaigu, hitzak aukeratu behar izaten ditugu,
barkamenetan luzatu, esplikazioak ekidin, ezpain zartatuez erantzuten
diogu normalak garela esan arren, ulertu nahi ez gaituenari.
IX)
Gure buruari barkamena eskatzen ari gara behin eta berriz
Bestela historiaren galbahetik behera eroriko gara.
Asko egin diogu gure buruari:
Harri zorrotzez betetako bideetatik eraman dugu
Jo behar ez genituen ateak jo ditugu
Jan ez behar genituen loreak jan ditugu.
Baina guk bakarrik al ditugu paperak esku artean?
Gu al gara gure buruari barkamena eskatu behar dioten bakarrak?
Nola osatzen da “gu” bat, ez bada “gu” batekin eta “haiek” batekin?
“Gu” bat osatzeko gogoz ote daude “haiek” ere?
X)
Gurearen
kontra jaio dira haiek. Haien kontra jaio dira gureak. Guri, baina,
haiek ulertzeko ahalegina egitea eskatzen zaigu, haiek ez dute zertan
gurerik ulertu. Gureak min ematen du ezpain artean, haienak leun
labaintzen dira edozein ahotan. Gureak zirrikitu txikiena ere
aprobetxatu beharra dauka, bestela akabo. Haienak lasai egin dezake lo,
badakite bihar ere hortxe aurkituko dutela.
Mendeak
iraun ditugu horrela, gureak eta haienak bedeinkatzen, haienak eta
gureak elkarren kontra tinkatzen eta ez diogu negar egiteari uzten.
Hizkuntza zorroztu beharra daukagu, inork zapaltzen duen urrena, haragirik gogorrena ere mozteko gai dela ikasi dezan.
XI) Koldo Izagirre. Autopsiarako frogak
Noiz egin behar du autokritika?
Noiz kondenatu behar du bortizkeria?
Noiz utzi behar dio inposaketa praktikatzeari?
Noiz salatu behar ditu bere izenean egin desmasiak?
Noiz gainditu behar du gorrotoa?
Noiz aitortu behar du konplexuz betea dagoela?
Noiz behatu behar dio aurrez aurre bere historiari?
Noiz suntsitu behar ditu bere mitoak?
Noiz ikasi behar du kultura onartzen?
Noiz eskolatu behar du bere burua?
Noiz onartu behar du mundua?
Noiz normalizatu behar du gaztelaniak?
Noiz normalizatu behar du frantsesak?
XII)
Nik
ez dut normala izan nahi, munduari parez pare begiratu nahi diot, ez
besterik. Normaltasunaren izenean hitz egiten didan hurrengoak normala
den erantzuna jaso dezan, berdintasunean ibili nahi nuke munduan, parez
pare begiratu, gutxiengoen oihartzuna izaten jarraitu, inon lotsatu
beharrik gabe, inork konturik eskatuko ez didan segurantzaz.
Nik
ez dut normala izan nahi baina egunero behartzen naute. Ez diet gorroto
edo erruki bezalako hitzik zor. Haien hitzek ez didate gehiago azalik
urratuko. Ezpain zartatuez mintzatuko natzaie, duda izpirik gabe,
erantzunen premia aldetik kendu duenaren lasaitasunez.
Hizkuntza
da erabileraren ondorioz zorrozten den tresna bakarra, baina ez
betierekoa, aizkorak zorrozteko garaia dugu, egurra eta kontatzeko zer
edo zer izan dezagun neguan sutondorako.
Made in Galiza: ia sei hilabete
2013-01-23 // Sailkatu gabea // 7 iruzkin
Irailean argitaratu zen Made in Galizako euskarazko bertsioa. Bere bidea egiten ari da. Liburua irakurri dute hainbatek (eta beste batzuek irakurgai daukate oraindik ere).
Komunikabideetan oihartzun apala izan zuen aurkezpenak. Baina, hala ere, bi kronika egin zituzten:
– Sechu Senderen galizierazko liburu arrakastatsua, euskerara ekarri dau Txerra Rodriguezek
– Soziolinguistikari fikziotik heltzeak egiten du berezi “Made in Galiza” liburua
Eta horren ostean beste lau elkarrizketa egin ere:
– Pompas de papel irratsaioan Sechuri egin zioten elkarrizketa.
– Uberan.org webgunekoek (niri eta Sechuri). Gainera, webgunean bertan Sechuren poema eta ipuin euskaratu bana ere argitara eman dute: hitzak su, ahoa bete sexu
– Bizkaia irratian Gotzon Barandiaran eta Edorta Jimenezek egin zidaten ordubeteko elkarrizketa.
– Aikor aldizkarian ere elkarrizketa egin zioten Sechuri.
Horren ostean sei kritika ere etorri dira (nik dakidala):
– Eremu urriko hizkuntzen ispilua (Goizalde Landabaso)
– Berton aldizkarian ere Iraitz Urkulok kritika egin dio liburuari
– Eta Radio Euskadin Txani Rodriguezek ere egin dio kritika.
– Bertsotan Xabi Payak ere kritika egin zuen.
– Santi Leonek zuzeu.com-en: Urte berrirako asmo zintzoa (saltsa dezente eragin zuen, bide batez).
– Metaforak, hizkuntza gatazkak bistaratzeko (Onintza Irureta).
Eta bestelako kontu batzuk ere egin dira liburuarekin:
– Ametsetan ere ez du mihia galduko: Eiderrek bere ahotsarekin grabatu zuen liburuko ipuin zoragarri hau.
– Leioako liburutegikoek liburu usikada egin zuten.
– Ekogunekoek urtero egiten dute euskararen ginkana. Ba, aurtengoan ginkanaren proba bat Made in Galizako ipuin batekin egin dute. Eta ipuin hori berori webgunean jarri.
– Txalapartako lagunek ere liburuaren zenbait pasarte igo dituzte sarera.
Eta, jakina, orain arte egin diren aurkezpenak: Deustua, Derio, Durango. Nire lagun batek esan zuen moduan: gu ta gutarrak ez garelakon inoz nosotr@s izango!