Aipu (edo aupa)

2022-11-14  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

“Euskal zinemaren erronkak, beraz, euskara-jendearen erronkak dira, neurri handi batean. Nola izan euskaldun, milurteko berrian? Frantzia bezalako erraldoiak ere urduritzen dituen globalizazio-aroan nola bizirik atera, subiranotasun kulturalik gabe?”.

Josu Martinez

“Badakigu egungo eta hemengo edertasun-kanonak diseinatuta daudela ezinezkoa izan dadin nahi bezain eder izatea, eta frustrazio horren eranginpean eros ditzagun mila produktu. Ezinezko edertasuna lortzen saiatzeak autogorrotoa du oinarri. Ez ote gara ari halatsu eraikitzen euskalduntasun-kanona?”

Maialen Sobrino

“Euskara eta euskal kultura belaunaldi batetik bestera transmititu dira, azpian gizarte egituratu bat izan delako; sendiko kideek, auzotarrek eta herritarrek, hau da, lehen mailako sozializazio eragileek belaunaldi gazteagoei elkarte bateko kide izatearen zentzua transmititu dietelako; eta elkartea, bere izaeran, euskalduna izan delako”.

Patxi Juaristi

“Hona azterketa sendo bat —eta beste argudio potolo bat—, bizi dugun urgentziaz ohartu eta berehala ikus-entzunezkoen herri estrategia bat zehazteko + diruz hornitzeko + bikoizketa/azpidazketa/sorkuntza makinariak martxan jartzeko”

Libe Mimenza

“Egin duguna gutxiestea zuzena ez baldin bada, egin digutena gutxiestea ere beste horrenbeste”.

Joxe Manuel Odriozola

“Praktikak egon behar du zentroan, nahiz eta eraldaketarako traba eta inertzia-eusle den esparrua izan”.

Manex Agirre

Balaztak

2022-11-07  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Gure soziolinguistikaren baratzea gero eta oparoagoa da, gero eta zehatzagoa, gero eta xeheagoa. Baina, nire ustez, asko kostatzen zaigu xehe eta zehaztasun horiek jendarteratzea, asko. Josune Zabalaren “Ahozko komunikazioa irakastea” liburu dibulgatibo zoragarria irakurtzen ari nintzela, ahozkotasunaren inguruan dauden 11 balazta jaso nituen (11 balazta edo 11 aurreiritzi), eta berriro ere, zer gutxi aurreratu dugun aurreiritzi oinarrizko batzuk deuseztatzen. Eta, ekarpen txiki bat egite aldera, ba hona hemen hamaika balazta horiek:

• Eskolan euskaraz ikasteak (B edo D ereduan) zuzenean dakar eskolan edo-eta eskolatik kanpo euskaraz egitea.
• Berdina da gelan hitz egiten den ahozkoa eta gainerako beste eremuetakoa.
• Eskolaren ardura bakarrik da ahozkoa lantzea. Batez ere, hizkuntza irakaslearena.
• Etxetik euskaldun direnek ez dute ahozkoa landu beharrik.
• Herri euskaldunagoetako ikastetxeetan ez dago gaitasunetan indarra jarri beharrik; erabileran jarri behar da fokua.
• Jarduera ludikoak egitea da ahozkoa lantzea: bertsolaritza, antzerkia, kantuak, …
• Haur Hezkuntzan dena ahoz egiten da, beraz, ahozkoa lantzen da.
• Ahozkoan denbora asko galdu daiteke eta idatzizkorako behar dugu.
• Material didaktiko on batekin lortuko dugu ikasleen ahozko hizkuntza lantzea ikasgelan.
• Gai honen inguruko ikastaro bat egin eta lortuko dugu ahozkoa lantzeko tresnak garatzea.

Hamaika balazta, hamaika aurreiritzi. Eta hor zehar dabiltzanak.

Eraso linguistikoak

2022-10-24  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Eraso linguistikoak hautematea zailagoa ei da eraso matxistak hautematea baino. Esaldi hau ez da nirea, norbaiti irakurri edo entzun nion (eta, barkamena eskatu nahi diot esaldi hau esan zuenari, baina ez naiz gogoratzen nor zen). Baina bat nator esaldiarekin. Eta hala dela uste dut. Eta ez guk bakarrik. Katalunian Octuvre izeneko komunikabideak eraso linguistikoei buruzko seriea egiten ari da eta iruditzen zait bide ona izan daitekeela eraso linguistiko hauek bistaratzeko:

Gurean ere serie asko egin daitezke eraso linguistiko hauek bistaratzeko, ezta? Izan ere, Amets Arzallusek esaten duen modura: “Guk ahalduntzeko lan egiten dugun bitartean, sistema hegemonikoa gu ahulduntzeko ari da lanean”. Edo Foucault-ek esaten zuen modura: “Arrainak ez du sekula jakingo uretan bizi dela. Izan ere, bertan murgilduta bizi denez, bizitza osoa ematen du ura hauteman baril. Era berean, esparru kultural menperatzaile batean normalizatzen den portaera bat ikusezin bihurtzen da”.

PD: oso interesgarria ere Octuvre-k estres linguistikoari buruz argitaratu duen bideo hau.

Adarrak

2022-10-17  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aurreko batean, aipatu nuen ekainean adarrak eta sustraiak izeneko jardunaldian hartu nuela parte. Egun horretan, apunte batzuk hartu nituen eta gaur dakartzat horiek, modu desordenatu batean. Ea!

Paulo Freire izan zen aipagai lehen zatian. Bere oinarrizko metodoa elkarrizketa da, ikasleen ahotsa, zientzia eta jakintzak behar ditugulako. Era berean, eskola jendartearekin konektatzeko beharraz aritu ziren. Azken finean, denok gara i(ra)kasleak!

Gurean, hizkuntzak irakasteko metodologia normalek ez ei dute balio (euskarak duen egoeragatik). Eta, beraz, beharrezkoa da hezkuntza ez-formala, helduen irakaskuntza ez-formala. Eta testuinguruari itsatsirako ikaskuntza. Hortaz, Paulo Freireren proposamenak baliagarriak dira (autonomia, zorroztasuna, metodikotasuna, etika eta estetika, …), baina ez da nahikoa. Hizkuntzalaritzaren ekarpenak ere beharrezkoak dira.

Gure eredua orain arte, Europako markoa izan da eta da. Baina marko horrek hizkuntza minorizatuen beharrak erdigunean jartzen al ditu? Marko hori ez al da kolonialista? Ez al dabil marko hori euskaltegiak hizkuntza akademiak bihurtzen ari?

Arazo askotxo dakartza eredu horrek: homologazioak arazo estrukturalak dakartza, azterketa ereduak eta azterketetara bideratutako ikaskuntza, mailaren araberako taldekatzeak, … Baina, nire ustez, zirrikituak ireki behar dira metodologietan eta abarretan, eta helburuetan. Eta uste dut hurrengo urteetarako zirrikitu hauek irekitzea derrigorrezkoa zaigula, jarraitu gura badugu euskaltegietatik hiztunak sortzen.

Beraz, irakaskuntza autozentratuan jardun behar dugu, ahal bada behetik eta ahal bada beregain. Eta ertzak zabalduko dituena. Eta lehen lana: desikasi, deskolonizatu. Eta bigarren lana, hiztunak sortzeari begira jardun. Egunerokotasunean baitago erantzuna.

O libro negro da lingua galega, Carlos Callón

2022-10-10  //  Irakurgaiak  //  Iruzkinik ez

Joan Mari Torrealdaik idatzi zuen Euskararen liburu beltza. Eta orain Carlos Callonek idatzi du liburu bera galizierari buruz. Eta, beste behin, argi gelditzen da zer antzekoak diren hizkuntza zapalketari lotutako guztiak, ñabardurak ñabardura.

Liburuak 500 urte baino gehiagotan, galizieraren mespretxuaren historia josten du, pasadizoz pasadizo. Denetarik dago, baina argi dago oraindik ez dela gainditu liburuak dakarrena eta oraindik egunerokoak direla galizieraren aurkakoak (baita euskararen aurkakoak ere, noski). Hizkuntza hainbatetan hiltzat jo dute, hizkuntza baino dialektoa dela esaten dute, baina … bizirik! Aínda seguimos aquí, Sesek kantatzen duen bezala.

700 orriko liburukotea ez dut laburtuko (ezin da?). Baina bai ekarri nahiko nituzke bi adibide, biak ala biak deigarri egin zaizkidanak:

Baga: galizieraren lehen katedra onartu zen 1910ean, baina non eta Madrilen! Handik 4 urtera martxan jarri zen eta hilabete gutxira hil zen katedraduna. Eta 1934. urtean jarri zen berriro martxan. Argi zegoen interes handia zegoela katedra horretan.

Biga: a zer herra duen elizak galizieraren kontra. Ikaragarria eta ikaratzeko modukoa, frankismoan batik bat. Seminarioetan debekatuta, mezetan debekatua eta abar. Gurean, hobetzeko asko izan zituen arrean, elizak paper garrantzitsua jokatu zuen frankismoan: elkartegintza, ikastolak, gau-eskolak eta abar babestu zituen modu batera edo bestera.

Argi dago harrizko mila eta bat gau baino gehiago izan dituela galizierak. Espero dezagun mila eta bat udaberri izatea.

PD: soziolinguistikako frikientzat. Martin Sarmiento abadeak gorroto berba darabil XVIII. mendean zeri eta auto-gorrotoari erreferentzia egiteko. Gogoangarria.

Eztona eta badona

2022-10-03  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Apirilean, maiatzean eta ekainean egin ditugu Derioztartu eskolak, Tximintxek antolatuta eta Iñaki Gamindek gidatuta (Marikobaso espazioan, Derion). 10-12 pertsona egon gara saioko eta ni izan naiz zaharrena (eta horrek zeharo pozten nau). Urrian, azaroan eta abenduan izango dute jarraipena eskolek.

Eta zer izan dira Derioztartu eskolak? Ba Iñaki Gamindek orain dela ia 20 urte batu zituen Derioko baserrietan gure hizkerari buruzkoak. Baina horiek liburu batean gelditu dira, eta derioztartu eskolak horiek jendarteratzeko aukera izan dira. Horrez gain, baina, beste iragazki bat jarri diegu liburuko edukiei: zer da XXI. mendeko jendarte industrializatu batean, Derion, jakintza horietatik erreskatatu daitekeena eta egunerokoan erabili?

Jakinmina da harago joateko bide bakarra, eta horretan aritu gara: inguruko leiendak eta istorioak ezagutu ditugu, berbak ikasi ditugu (toton auzolanari deitzeko, bidegintzea gauza berari erreferentzia egiteko, eztok eta badok, koiu ez dela hartu, jauki aditza, begi zuriak izateak zer esan gura duen, berdatxea, …), gramatikaren oinarrizko jakintzak jaso ditugu, eta abar.

Ikasi dugu (Mikel Zalbideren berbetan) diferentzien iturria ez dagoela geografia fisikoan, mintzajardunaren beharrizanak sortzen dituen harreman-sareen trinkotasunean eta iraunkortasunean baizik. Ikasi dugu hizkuntza sorkari kolektiboa dela, ikasi dugu hizkuntza bizirik dagoela eta, hortaz, nahitaezkoa dela hizkuntza hori gelditu barik aldatzen joatea. Eta zeharo ondo pasatu dugu!

10 galdera euskaltegiei begira

2022-09-26  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Ekainaren 29an egin zen sustraiak eta adarrak jardunaldia, UEUko udako ikastaroetan. (Zorionak UEU, 50 urte eta gazte!). Mahai-inguru bat dinamizatzea egokitu zitzaidan eta galdera batzuk prestatu nituen. Baina hori egin aurretik, euskaltegien eta helduen euskalduntzearen inguruan nituen kezkak, galderak, zalantzak zerrendatu nituen. Jakina, hauen inguruko galderarik ez nuen egin; hala ere, edukiak berrerabiltzearren, honako hauek dira euskaltegiei begira ditudan 10 galdera:

Baga: Euskalduntzearen azken helburua zein da? Zein izan beharko litzateke? Zer gertatzen da euskara ikasi bai, baina titulurik nahi/behar ez duten horiekin?

Biga: Euskalduntzean itzelezko eragina du hiztunon komunitatean txertatzeak, hau da, euskaran sozializatzeak. Zer egin beharko lukete euskaltegiek hori sustatzeko?

Higa: Zelan piztu euskara ikasteko desioa? Zelan elikatu desio hori euskalduntze prozesu osoan zehar?

Laga: Txillardegik aspaldi aipatu zuen, eta berriki Iñaki Iurrebasok ere aipatu du. Dagoen gaitasunerako erabilera altua da. Zer lan egin beharko lukete euskaltegiek gaitasun hori areagotzen? Zelan mantendu indartsu gaitasunaren lantegiek?

Boga: Zein izan beharko litzateke euskalduntzearen arrakastarako metodologiarik egokiena? Zer oinarri izan beharko luke metodologia horrek?

Sega: Zer leku izan beharko luke euskal curriculumak euskalduntzearen barruan?

Zai: Euskalduntzearen periferian dauden hainbat egitasmo (euskara planak, Aldahitz eta hari lotutako metodologiak, mintzapraktika egitasmoak, …) zelan integratu beharko litzateke euskalduntzearen erdigunean?

Zoi: Zer gertatzen ari da Ipar Euskal Herrian eta Nafarroan euskalduntzearekin? Zer irakaspen ekarri beharko lirateke EAEra?

Bele: Badira han eta hemen euskara ikasteko metodo “informalak” (online bidezko tresnetako auto-ikaskuntza, euskara ikasteko bide autogestionatuak gaztetxe batzuetan, barnetegi autogestionatuak, …). Horietatik ba al dago zer ikasirik?

Arma: Eta atzera begira jarrita? Zer erreskatatu dezakezu eta zer lurperatu 70 eta 80ko hamarkadetatik?

Hizkuntza, boterea eta nerabezaroa (2)

2022-09-19  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aurreko astean ekarri nituen blogera Miguel Rodriguez Carnotaren ikerketa eta hari lotutako kontu batzuk. Bitarte honetan, Santi Quiroga lagunak Migueli egindako elkarrizketa bikaina eta mardula bidali dit. Eta gaur deigarri egin zaizkidan 12 kontu ekarri nahi izan ditut blogera:

Baga: ikerketa egin den institutuan hizkuntza paisaia gehien bat galizieraz da: ohar-taulak eta abar. Baina denek paso egiten dute paisaia eder horretaz eta, azkenean, hizkuntzaren erabilera errituala egiten da. Gurean, askotan ere, sentsazio hori dut, hizkuntza paisaiarekin errituala betetzen dela eta kito.

Biga: gazteen hizkuntza muda gertatzeko, berebiziko garrantzia izan du herrian bertan dagoen zentro sozial batek. Zentro sozial horretara batzen dira kezka linguistiko, ekologista eta abarrak dituzten gazteak eta galizieraren erabilera normala egiten da han. Babesguneek zelako garrantzia duten adierazten du horrek, beste behin ere.

Higa: gazte horiek jasandako eraso batzuk bullying-a diren edo ez diren eztabaidatzen du egileak. Eta, horri lotuta, aipatzen du bullying etnikoa. Adibidez, Norvegian samien artean bullying kasu gehiago daude norvegiarren artean baino. Baina ikerketek diote hobeto eramaten dutela samiek. Zer dela eta?

Laga:  Freixeiro Mato irakaslearen aipu bat dakar liburuak. Honako hau dio: “Galizian hizkuntza gatazka estalita edo latente dago galizieradunek uko egiten diotenean euren hizkuntza erabiltzeari hainbat testuingurutan, baina aktibatzen da testuinguru horietan jardun nahi dutenean edo eskubideak egikaritu nahi dituztenean”. Ez dut uste gurean oso ezberdina denik.

Boga: gazte horiek hizkuntza erabiltzeari utzi badiote, ez da izan goitik datorren inposaketatik. Euren kideak dira eurek nahi duten hizkuntza uztera “behartzen” dutenak. Inguruak zigortzen ditu. Nerabeek erreprodukzio sozialaren lan zikina egiten dute, dela homofobia, dela matxismoa, dela galegofobia. Azken finean, nerabeek zigortzen dute hizkuntzaren erabilera testuingurutik kanpo gertatzen denean.

Sega: onarpenaren fabrika. Kontzeptu hau Norman Fairclugh-ena da. Gure erregimenetan onarpenaren fabrika oso indartsua da. Boteretsuen mezua leku guztietan dago: publizitatean, hedabideetan, politikarien berbetan. Baina baita jende arrunt askoren ahoetan ere. Gogoratu, osterantzean, horren arketipikoa den koinatuaren figura edo taberna batzuetako solasaldiak.

Zai: krudelkeria normatiboak. Zer dira ba hauek? Arruntak, ohikoak eta espero izatekoak direnez, horren ikusgarriak ez diren krudelkeriak. Adibidez, bullying-aren inguruko ikerketetan agerian jarri da hezitzaileek txarrago baloratzen dutela nesken bortizkeria mutilen bortizkeria baino (bigarrena normalagoa bailitzan). Hortaz, krudelkeria normatiboa bada, alarma gutxiago sortzen du. Eta hori hizkuntzara ekarrita, ba ez du apenas erreakziorik sortzen galizieraz berba egiten duen neraben baten kontura bromak egiteak. Azkenean, krudelkeria normatibo hauek dira ezberdintasunaren errepresio herrikoi, eguneroko, anonimo eta kolektiboa.

Zoi: nerabe erasotzaile horiek gutxi jakin behar dute egitate objektibo batzuei buruz: galiziera historikoki kalitate hizkuntza izan zela, utzi ziola izateari boterea galdu zuenean, gaztelania klase menperatzaileek sarrarazi zutela Galizian, hainbat mendetan herritarrek mantendu dutela hizkuntza azpiratuak edo erabat pobreak izan arren, azken mende eta erdian zorte handiago edo txikiagorekin minoria bat ari dela hizkuntza biziberritzeko lanetan; azken finean, galizieraz normal antzean erabiltzen dutenek denei hobeto joango dakiela uste dute horrela jokatuz gero.

Bele: acting white kontzeptua ez nuen ezagutzen. Eta zer da? Pertsona beltz batek gizarte zuriaren itxaropenak bere eginez bere kulturari traizioa egitea, hori da, baina berba hau gaitzesgarria da. Nerabe galizieradun hauek acting white egiten dute institutuan, espazio ez-seguru horretan, baina ez eskolatik kanpo.

Arma: Foucault eta boterea, edo boterearen mikrofisika. Boterea eduki baino, egikaritu egiten da, antza. Foucault-en arabera, boterea leku orotan dago. Eta pertsonak transmititzaile edo erreproduktore dira, botererearen ideologia transmititzen da atmosferan irrati edo telebista seinale balitz bezala, baina jendearen bidez. Hala ere, energia hartuta metafora gisa, badira eroale onak edo superonak, baina badira erresistentziak ere, energia ondo garraiatzen ez den lekuetatik.

Tiro: galizieradunek, euskaldunok jasaten dugun diskriminazioari deitzeko berba falta zaigu. Ez dago imajinarioan euskaldun erasotuaren kategoria. Jarrera matxista, homofobo, arrazista edo xenofoboak identifikatzea erraza da, gero eta errazagoa. Baina … Hala ere, galegofobo erabiltzen da han, gurean ere euskarafobia erabili da (Larrun gogoangarria egin zuen Argiak horren inguruan), baina ez daukate berba horiek behar besteko zabalkunde eta ibilbiderik oraindik.

Pum: soziolinguistikaren inguruan gero eta ezagutza gehiago dago Galizian, gero eta ezagutza gehiago dago Euskal Herrian. Baina Miguel Rodriguezek galdera batzuk egiten ditu horren inguruan, gurean ere zeharo egokiak izan daitezkeenak: posible da ezagutza gero eta handiago hori azkenean antzua izatea? Asko jakin daiteke eta horrek gertaerak aldatzeko balio ez izatea? Posible al da jakintza hori guztia unibertsitate eta akademiaren mugak ez pasatzea?

Hizkuntza, boterea eta nerabezaroa (1)

2022-09-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hizkuntza, boterea eta nerabezaroa. Hiru osagai horiekin koktel latza ondo du Miguel Rodriguez Carnotak. Ikerketa aparta eta dibulgazioa are apartagoa (galiziarrak dibulgazioan onak dira gero). Eta hori guztia ura aztertzen, igeri egiten dugun ura aztertzen. Izan ere, horrenbeste ikusten dugunez, ez dugu ikusten ur hori. Eta, horretarako, ur horietan murgiltzen diren eta galizieraren erabilera normala duten (institututik irtendakoan gehienak) 10 gazteren bizi-ibilbidea aztertu du.

Ikerketa bi galdera hauek gidatu dute:

1. Zer gertatzen da galizieraren erabilera normala eskolaren testuinguru erdaldunean egin gura duten nerabeen esperientzia bitalean? Badirudi testuinguru benetan aurkakoa dela.
2. Galiziako hizkuntza gatazkaren atzeko planoan, zein da hezkuntza guneak betetzen duen papera ikasleen artean ideologiak transmititzen, jarrerak sustatzen eta hizkuntza praktikak sorrarazten? Edo, beste modu batera esanda, institutuak lagundu edo oztopatzen die bertan ikasten dutenei, hala nahi badute, galizieraz berba egiten?

Eta hauxe ikerketako elkarrizketetan atera diren gai nagusienak, hauxe da egoera, eremu erdalduneko institutu batean:

• Institutura galizieraz berba egiten sartzen diren nerabe apurrek espainieraz egiten dute sartu eta hilabete gutxira.
• Gazte horien deskripzioaren arabera, arrazoi nagusiena da bere ikaskideek adierazten duten kontrako erantzuna. Lehen kolpera, erantzun hauetako batzuk eskola-jazarpenaren barruan koka daitezke.
• Eskolara sartutakoan hizkuntza aldatu duten, baina euren etxean mantentzen duten nerabe galizieradun hauek barne desoreka eta larritasuna bizi dute, gehienetan isilean jasaten dutena.
• Badira espainoletik galizierara mudatzen duten nerabeak. Normalean, prozesu honek inguruaren arbuioa ekarriko die.
• Badira galizierara mudatu gura duten nerabeak, baina ez dira ausartzen, egin zutenei gertatu zaiena ikusi ostean.
• Galiziera sustatzen duten irakasleen ondoan badira horren kontra jokatzen dutenak. Testigantzetan eraso gutxi agertu dira, baina erabakigarriak izan direnak. Jendaurrean gertatu dira, euren lan jardunaren barruan eta erasotutakoaren ikaskideen aurrean.
• Elkarrizketatutako gazteek parte hartu dute euren nerabezaroan espazio seguru batzuetan, zirkulu txikiak non galizieraz eroso eta aske aritu diren.

Honen aurrean, bi kontu bakarrik gaurkoz (jarraipena izango du, lasai). Batetik, zer gertatuko litzateke hau berau gurean ikertuko balitz? Hau da, zer gertatzen da Gasteiz, Derio, Zornotza edo Irungo institutuetan? Eta, bestetik, muda linguistikoa horrelako egoeran egin duten gazteen oso fan naiz, oso. Biba haiek!

Begiradarik kezkatuena

2022-09-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Opor garaian irakurri dut Euskal Herriko Gizarte mugimenduak pandemia garaian izeneko liburua. Oso interesgarria iruditu zitzaidan han egiten den irakurketa eta han egiten den gogoeta. Hortaz, gai horietan interesa baduzue, ba irakurri (edo ez, nik zer dakit).

Liburua irakurtzen ari nintzela, honako baieztapenarekin egin nuen topo, eta zeharo deigarria egin zitzaidan (testuingurua da hainbat mugimendu sozial aztertu dituztela, euskalgintzakoak, feministak, ekologistak eta abar):

“Euskalgintzaren eremuan jaso dugu etorkizunarekiko begiradarik kezkatuena eta, gure iritziz, ezkortasun hori lan-eremuaren nolakotasunarekin lotuta legoke. Euskalgintzaren alorrean hizkuntz praktika batzuen aldeko apustua egiten da: praktika da zentroan dagoena, eta praktikak ez dira aise eraldatzen”.

Eta zer pentsatua eman dit gogoetak. Euskalgintzak praktikak aldatzea du zentroan, antza, eta beste mugimenduek ez horrenbeste (hori ulertzen dut nik behintzat). Eta ez dakit poztu edo tristatu behar naizen.