Game of thrones: Bilbo bertakoak al ziren "Stark" etxekoak ?

Atalak: Albisteak, Telesailak

Literatura fantastikoa eta errealitate historikoaren arteko erlazioa hori, lehen begiradan uste duguna baino estuagoa izan liteke. J.R.R. Tolkien-ek  sorturiko munduak adibidez, literatura nordiko eta ingelesean oinarritzen ditu bere zimenduak.  Modu berdinean, “A Song of Ice and Fire” ala telesailaren jarraitzaileen artean “Game of Thrones” izenarekin zabaldu den istorio hori ere, ez da hutsetik sortu. Ondorengo lerroetan, mendebaldeko mundu hori (Westeros), erdi aroarekin lotzen saiatuko gara,  xehetasun konkretu bati buruzko hausnarketa eginez, eta jakina, spoilerrik apenas aipatu gabe.

Honela hasten da Ekaitz Etxeberria Bizkaitarrak, studia humanitatis web orrialdean idatzi duen artikulua. Euskal Herriko unibertsitatean Historian lizentziatua  eta erdi-aroko historiaren doktoretza lanetan momentu honetan. Bere ikasketak, XV. mendeko Gaztelan, estrategia eta taktika militarrean oinarritzen direlarik batik bat.  Kasu honetan, artikulu oso interesgarri baten bitartez, mendebaldeko mundua, Europar erdi aroarekin lotzen saiatu da, Euskal Herriko pasarte konkretu batekin lotura zuzena bilatu diolarik:

Robert Baratheon erregearen heriotzak sorturiko liskarraren ondorioz, Eddard Stark harrapatzen duten momentuan, zazpi erreinuak osatzen duten familia garrantzitsuenetako batzuk,  “War of the Five Kings” (5 erregeen gerratea) izeneko gerrate zibilean murgiltzen dira. Robb Stark, Stark etxearen oinordekoa, –eta ondorioz Winterfell-Iparraldekoa- bere basailuei dei eginez eta Lannister etxekoak erasotzeko intentzioarekin, armada talde bat osatzen du. 
Ez zen batere arraroa, leinu txikikoek,  Jauntxoei zuzenean erantzuten zietenean,  koroari,  matxinada ireki bat sortzea. Baina mota honetako gertaerak, ez ditu fantasiak soilik jasotzen, iragan historikoan ere aurki ditzakegu.  XV. mendearen bigarren zatian,  Ingalaterra astindu zuen, Bi arrosen gerratean adibidez.  Bertako erregetzarako lehian, York etxea eta Lancaster etxea aurrez aurre ezarri zituen gerra zibila izan zen. Basailu zuzen moduan, York eta Lancasterdarrek, leinu sare zabal bat zuten kontrolpean. Beste basailu batzuk aldi berean, hauek beste batzuk eta abar. Ez zegoen arazorik , zuzenean alboko jauntxoari erantzuteko, hauek arduratzen baitziren feudoak ematen. Adibide Ingeles hau izan liteke aproposena, liburu eta telesail ospetsu hauek konparatzeko garaian.

“The Red Wedding” Euskal Herrian

Baina jarduera guzti hauek oso ohikoak zirela ikusteko, ez dugu zertan hain urrutira joan beharrik; Europar erdi-aroko mendebaldean, eta noski, Euskal Herrian ere topa ditzakegulako.
Euskal behe erdi-aroari dagokionez, fenomeno adierazgarri bat loratzen bada, hori zalantzarik gabe, “Leinu gerrak” bezala ezagutzen dena da. Liskar korapilatsuz osatua zegoen gatazka honek, – eskualde eskala batean garatzetik, kasu batzuetan probintzia osoa liskar barruan sartzeraino (Bizkaia eta Gipuzkoa batera)- hilketa, lapurreta, borroka eta gudu desberdinak eragin zituen. Alderdiek, –Oinaztarrak eta Ganboatarrak Gipuzkoan edo Avendañon eta Butroe-Mugika Bizkaian-, ez zuten esleipen finkorik inplikatu, leinuen arteko aliantzak, interesen arabera fluktuatzen baitzuten.
George R. Martin-en obran ageri den Bolton etxearen kasuan bezala, giro nahasi eta aldakor horietan, traizioak oso ohikoak ziren.  1330 urtean Ibarguengo dorrean gertatutako pasartea, “Game of thrones”-en “The Red Wedding”-ekin (ezkontza gorria) konpara daiteke. Ibarguen familiakoek,  Zaldibartarren lehen semea gonbidatu zuten dorrera bazkaltzera.  Eseri eta gatza eskatu zuen momentuan, Ibarguendarren armadun gizon talde bat azaldu eta Zaldibar familiakoak hil zituzten. Geroztik, norbaitek gatza eskatzen duen bakoitzean ” Ez dadila Ibargoen familiarena izan” esaera  zabaldu zelarik.

George R. R. Martin-en obraren bitartez, erdi aroko ezaugarriak dituen fikziozko mundua aurkitzen ari gara. Hori bai, ezagutzen ditugun topikoetatik zertxobait aldenduz. Erdi aro konplexu eta egituratua islatu arren,  honek ez du esan nahi, fantasia maila baxuagoa duenik. Baina bai neurri batean, erreferentzia historiko ugariak eskaintzen dizkigula. Zazpi erreinuak bizi duten kaos eta hondamendi egoera hori bestalde,  ez da “Bost erregeen gerratearen” erruz soilik gertatu. Leinu desberdinen arteko liskar txikiek ere bazuten erruaren zati bat. Ohore eztabaida ala lurren arteko borroka txikiak kasu batzuetan, benetako gerrateak besteetan. “Song of ice and fire” unibertsoan , ezkontza gorriaren ostean, Ironwood basoaren kontrola lortzeko, Forrester eta Whitehill iparraldeko familien artekoa, adibidez.
Gerrate horretan ageri den, gerra zibilaren testuinguru hori gainera, oso aproposa bilakatzen da, nobleen arteko etsaitasun eta norgehiagoka horiek konpontzeko.  Gatazka aprobetxatu, mendeku pertsonalak burutzeko ala bizilagun etsituei etekina ateratzeko. “Dance of dragons”-en kontatzen den bezala adibidez, Blackwood eta Bracken-en arteko liskarran– Riverrun-go basailuak biak-. Bracken etxekoak, burdinazko tronuarengatik barkatuak izan ostean, arerioak ziren Blackwood etxekoengatik, gaztelua setioan jarriz.
Martin-ek, errealitate historikoan, Europa mendebaldean eta noski Euskal Herrian, oso sustraitua zegoen jardute bat erakusten digu beste behin: Gudu ala gerrate pribatuak. Baina zerk eragiten zuen, baliabide altuko familia horiek, aliatu eta tregoan zeudenei deitu eta gerrate pribatu bat aldarrikatzea? Gaur egungo mendebaldeko begien bitartez ikusita,  gerratea estatuen kontua dela dirudi. Hauek baitira, horrek suposatzen duen kostu ekonomikoa onartzeko eta noski legitimoki burutzeko gai diren bakarrak. Talde partikular batek, antolatutako krimen ala legaltasun mugetatik kanpo, gerrate pribatuak burutzea, ulertezina da guztiz. Erdi aroko monarkia, estatu modernoarekin lotzeko joera izaten dugu askotan. Sarritan pentsatzen dugu, gerrate pribatu horiek legez kontrakoak zirela, estatuak gauzatzen zituen gerrate publikoei kontrajarriz. Hauek, kontzeptu moderno batzuk baino ez dira, anakronikoki aplikatuz, erregeak hasten dituen gerrateak publikoak zirenez, legezkoak direla aurresuposatzen ziren. Nobleziarengatik hasitakoak aldiz, pribatuak zirenez, ez-legitimoak. Baina ez zen horrela. Ezin hobeto arautua zegoen jardute bat baizen,  ilegala ala anarkiko izatetik oso urrun zegoena.

Areriotasun guzti horiek, formalki, erronka publiko baten bitartez irekitzen ziren. Desafiatzaileak aurkariari, lehia horren arrazoi guztiak azaldu behar zizkiolarik. Honek, bederatzi eguneko epea zuen prestatzeko, aurrerago, apropos iruditzen zitzaienean, su-etena sinatuz. Kapareek – behe noblezia- soilik zeukaten desafio eskubide hori eta kondizio berekoekin bakarrik.
Desafioak, partikularrek soilik bideraturiko gudu pribatuak ala beste ehunka adibide topa ditzakegu “A Song of Ice and Fire” saga famatuan. Genero fantastikoa izan arren, ausartu zaitezte liburuen orrialde horietan galtzen, beste hainbat plataformekin batera, iragan historikoan murgiltzeko. “Batador negua”, beraz, aitzakia paregabea Historiaren mundu zoragarrian barneratzeko.
Ekaitz Etxeberria