Emakumezko protagonistak pantaila txikian; ezinbesteko 25 telesailak

2019-03-07  //  Albisteak, Emakumea zineman, Telesailak  //  Iruzkinik ez

“Emakumezko protagonistak pantaila txikian”. Bai, zoritxarrez era honetako zerrendak osatzera behartua sentitzen naiz, ikusle orori lana erraztu eta pertsonaia bikain hauek merezi duten erakusleihoan kokatuz, ikusteko gonbitea luzatzeko. Zoritxarrez diot, martxoaren 8ko bezperan eta 2019an gaudela kontuan izanik, penagarria iruditzen zaidalako telesailen ozeano zabal honetan,  irudi femenino protagonistak bilatzea ez delako erraza, eta gauzak (oso) apurka aldatzen ari diren arren, kosta egiten delako irudi maskulinoak gailentzen ez diren telesailak nabarmentzea.
Apurka aldatzen ari dela diot, geroz eta telesail biribilagoak esportatzen ari diren Europa iparraldeko hotzera salto eginez adibidez nabarmen ikus daitekeen zerbait delako.  Nordic noir deituriko thriller ilunak, naturarekin erlazionaturiko suspensezko istorioak eta bertako politika hankaz gora jartzeko gai diren ekoizpenak: gehienek, bi euskarri nagusitan oinarritzen dituzte euren tramak. Alde batetik, gizarte kritika ziztatzailea; eta bestetik, pertsonaia sakonez osaturiko gidoiak. Kasu gehienetan gainera, pertsonaia horiek emakumeak izaten dira. Indar handikoak, erabakitzaileak eta ausartak. Ezinezkoa da telesail hauek ulertzea haiek gabe. Imajinatzen al duzue, Ameriketako hiru telesail garrantzitsuenen protagonistak emakumeak izango balira? Niri oraindik kosta egiten zait.

Fenomeno honen aitzindari izan zen Forbrydelsen bikaina. Zalantzarik gabe, telebistak azken urteetan eman duen pertsonaia sakon eta konplexuenetarikoa:Sarah Lund detektibea. Ekoizleek ordura arte erakusten zen emakume tradizionalaren irudia hausteko intentzioarekin sortua. Lund ausarta eta nekaezina da, baina batez ere, bere itxuraz eta sexualitateaz kezkatzen ez den emakumea. Sofie Gråbøl aktorea sormen prozesu horren parte izan zen eta hainbat eztabaida izan zituen Søren Sveistrup gidoilariarekin. Bere ikuspuntua ezinbestekoa izan zen Lunden hazpegiak definitzeko. Iraganeko misterioa mantentzetik arroparen aukeraketaraino, bereziki azpimarragarria da inguratzen duen ororekin daukan isolamendu emozionala.
Gerora etorri ziren Bron/broen telesail bikaineko Saga Noren edo Borgen telesaileko Birgitte Nyborg ahaztezina.

Baina adibide nordiko horietatik kanpo, esan bezala, azken urteetan emakume protagonistak izan dituzten telesailen zerrenda osatzea erabaki dut. Hor doa:
(gehiago…)

Gora umore absurdoa!

2019-03-05  //  Gomendioak, Zerrendak  //  4 iruzkin

Gaur ez naiz argumentuaren kalitateaz ariko. Are gutxiago erabilitako teknika zinematografiko fin eta dotoreaz ala filmak jaurti nahi izan duen gai sakonaz. Ez dut esango Leslie Nielsen aktore ikaragarria denik ala ez dut justifikatuko umorea ardatz duen zerrenda baten barruan “The Big lebowski” ez azaltzea. Umore absurdoa kultuzko genero bezala onartuko dugu…eta kitto!
Umore absurdoak, normalean, egoera ulergaitzak ala zentzugabeak hartzen ditu ikuslearen barreak eragiteko.  Errealitatetik guztiz aldendua dagoen umore mota dela esan daiteke, baina islatu nahi duen horren funtsean murgiltzen gaituena.  Beste ezaugarri tipiko bat, sekuentzien arteko inkoherentzia izaten da; eraikin bat, eszena baten amaieran suntsitua izatea eta hurrengoan berriz zutik azaltzea adibidez.  Marx anaiak, Mel Brooks, Monty Phyton ala Zucker anaiak izan litezke ziurrenik erreferente nagusiak. 80. hamarkada oparoena eta Leslie Nielsen umore mota honen ikono moduko bilakatu dena.  Hementxe azpigenero hau kultuzkoa bilakatu duten filmen zerrenda:
(gehiago…)

"Gorakada Euskal Herrian errodatutako proiektu kopuruetan". Eta zer?

2019-02-22  //  Albisteak, Making of, Telesailak  //  Iruzkinik ez

Zinea.eus atariak eman zuen albistea: “Bizkaiko Foru Aldundiak azaldu berri duenez, azken lau urteetako joera gorakorrari eutsi zion iaz ere Bizkaian egindako errodaje kopuruak. Hala erakutsi dute zabaldutako datuek: orotara, 128 grabaketa egin dira 2018an”

Datu pozgarritzat hartzen dira beti datu hauek, baina zifra hauek aitzakiatzat hartuz, orain hilabete batzuk mahai gainean jarri nuen eztabaida berreskuratu nahiko nuke: Epe luzera begira, onura ala kaltea sortzen du gure inguruan errodajeen joera gorakorra? (kanpotik datozen errodajeei buruz ari naiz batik bat)
(gehiago…)

Istorio txikien handitasuna

2019-02-01  //  Albisteak, Dokumentalak, Euskal Zinema, Gomendioak  //  Iruzkinik ez

Barkamena lehenik, hilabete asko igaro ditudalako blog kuttun honetan idatzi gabe. Itzulera hau aprobetxatuz, pasa den astean Euskal Herriko areto desberdinetan estreinatu zen dokumental bati buruz idatzi nahiko nuke.  Tira, kontatzen duen istorioari buruz zehatzago izateko.
(gehiago…)

2017ko film onenak (eta zergatik ikusi)

2017-12-22  //  Gomendioak, Pelikulak, Zerrendak  //  5 iruzkin

AEB-tan, sarien denboraldia orain aste batzuk hasi zen arren, Euskal Herrian,  urteko film garrantzitsu ugari ikusteko itxaron egin beharko dugunez –The Shape of Water , Lady Bird, The Post, ala Phantom Thread besteak beste-, hauek  2017an estreinatu eta ikusi ditudanen artean ezinbestekoak iruditzen zaizkidanak:

(gehiago…)

2017ko telesail onenak (eta zergatik ikusi)

2017-12-15  //  Telesailak, Zerrendak  //  7 iruzkin

“Aurten ez!” pentsatu nuen orain aste batzuk. “Jendea kokoteraino daukat, nazka-nazka egina” esaten nion neure buruari. Esan bai, baina beste behin ezin izan diot barruko ezinegon honi eutsi eta zerrenda moduan kanporatzeko behar kontrolaezina sentitu dut aurten ere.
Bai, hemen nator, 2017an, pantaila txikian ikusi ditudan telesailen artean ezinbestekoak iruditu zaizkidanak; onenak, bikainenak, biribilenak, sendoenak…ala besterik gabe, nire barruan arrasto gehien utzi dutenak.
Oraingoan bi multzotan sailkatzea erabaki dut:  alde batetik aurten estreinatu diren telesail berri onenak. Ondoren, beste sailkapen batean, jada beste urteetatik zeuden telesailen denboraldi berri onenak!
(gehiago…)

35 urte geroago, hemen da "Blade Runner 2049"

2017-10-04  //  Albisteak, Pelikulak  //  Iruzkinik ez

1982 urtean estreinatu zenean, anbizio handiko ekoizpena izan zen arren, bildutako diru kopuruari dagokionez datu etsigarriak izan zituen. Hala ere, urteen poderioz kultuzko klasiko horietako bat bilakatu da. Gaur, filmean irudikatzen den 2019 ilun eta distopiko horretarako bi urte falta direnean, zinemaren historiako klasiko bilakatu dela eta zientzia fikzioaren generoaren ikono bat dela eztabaidaezina da. Bai, Ridley Scott zuzendari Ingelesak zuzenduriko Blade Runner filmaz ari naiz. Bien arteko desberdintasunak nabarmenak diren arren, Philip K. Dick idazlearen Do Androids Dream of Electric Sheep? (1968) eleberrian oinarriturikoa. Ostiral honetan, lehen zati hau estreinatu eta 35 urte geroago, Blade Runner 2049 iritsiko da Euskal Herrira, kasu honetan  Denis Villeneuve (Incendies, Prisoners, Arrival, Sicario, Enemy) zuzendari bikainaren eskutik.
(gehiago…)

"Converso": Familiako ardi beltza

2017-09-28  //  Dokumentalak, Euskal Zinema, Zinemaldia 2017  //  Iruzkinik ez

Kotxean zoaz, autobidetik.  Aurretik doan ibilgailua zure arrebarena dela ohartu zara. Aurreratzea erabaki duzu, klaxona jo eta agurtzeko. Baina parez-pare jartzen zaren unean, burua eskuinera biratu eta arreba, esku bakar bat bolantean duela ohartzen zara. Beste eskuarekin, gurutze moduko bat eusten ari da eta begirada horizontean galduta. Hori da David Arratibel zuzendariari gertatu zitzaiona eta Converso dokumentalaren zati batean kontatzen duen pasartea.  Zer egingo zenukete zuek,  zuen familia, bat-batean, jaungoikoan sinesten hasi eta kristautu egiten badira?  David Arratibel-ek dokumental hau grabatu.
Ekoizpenaren hasieran, Londres hiritik Iruñera garraiatzen ari diren elizako organo baten piezak ikus ditzakegu.  Badirudi lehen minutuetan horiek ikusi ostean, ekoizpenaren ardatza hori izango dela. Organo hauen esanahia liturgiko eta traszendetala  elizaren barruan. Jarraian, bere koinatuari ( Iruñako El Salvador elizako organo-jotzailea)  eginiko elkarrizketa batekin jarraitzen du, gai honi buruz hizketan hain zuzen.  Baina bat-batean zuzendariaren garunean ” click” moduko bat piztu izan balitz bezala, galdera goitik behera aldatu eta familiarengatik galdezka hasten da ” Ez nuen biraketa hau espero” erantzuten du Raulek.  Orduan konturatzen da, benetan axola zaiona, bere familiarekiko duen erlazio bitxi hori islatzea zela. Egun batetik bestera,  zergatik eta nola kristautu diren -behin helduak direnean gainera-  eta zergatik bera guztiz kanpo geratu.
Erlijioa istorioen erdigunean kokatzen denean, zaila egiten zait eremu neutralean mugitzea egia esan. Mota honetako dokumentaletan , zuzendariaren iritzia, plano eta irudien aukeraketekin transmititzen zerbait izaten da. Berak erabakitzen duelako zer erakutsi eta zer ez. Kasu honetan ez dut argi izan zein zen Arratibel-en kokalekua eta horrek despistatu egin nau apur bat. Une batean, arrebak, auzokoen txutxu-mutxuez nazkatuta, inor epel uzten ez duen esaldi bat jaurtitzen du “Bizilagunarekin gurutzatu eta galdetu zidan, zure esaldi horiekin, zer nahi duzu, ni ebanjelizatu ala? eta nik erantzun nion “jakina, imajinatu loteria tokatu eta zurekin 10 milio konpartitu nahi ditudala!” Ekoizpena guzti honen alderdi zoragarria erakusteko zela pentsatu dut. Ez nuen erlijioari buruzko kontakizun bat ikusteko gogorik egia esan. Baina amaieran, hitzen bidez hori bai, amarekin duen elkarrizketa batean,  bere iritzi eta posizioa argi eta garbi uzten uzten digu. Eta une horretan ulertzen du ikusleak, film hau egitearen zergatia. Familiarekiko duen distantzia hori geroz eta handiagoa delako eta lehenbailehen konpondu beharrekoa.  Maitasun, absentzia, hutsune eta distantzien film bat dela azken finean.

Interesgarria familia honen barruan murgiltzeko eta batez ere gu ikusle bezala posizio horretan kokatzen ikasteko, horretan abilezia erakutsi du.  Baina hortik aurrera, istorio bitxi hau alde batera utzita eta kontuan izanik oso  lan pertsonala dela, dokumental bezala apur bat eskasa iruditu zait. Gustuko ditut lanak eremu horretara eramaten direnean jakina. Baina kasu honetan pertsonalegia dela iruditu zait eta berak transmititu nahi zituen sentimendu guzti horiek galdu egiten direla. 60 minutu soilik irauten dituen arren, astun xamarra egin zait hainbat uneetan, film labur batean kontatzeko aproposagoa agian. Amaieran, denboraren poderioz zintzilik geratzen diren elkarrizketen inguruko hausnarketa batean geratzen da eta ukitzen dituen gainerako gaietan ez du gehiegi sakontzen. Zuzendariaren adiskidetze terapeutiko moduko bat izango balitz bezala azken finean.

"Elkarrekin-together": Gozatzeko moduko abentura

2017-09-27  //  Dokumentalak, Euskal Zinema, Pelikulak, Zinemaldia 2017  //  Iruzkinik ez

The Goonies eta Indiana Jones. Nire umeetako film kuttunenak zeintzuk diren galdetuz gero, horiek nire bi erantzunak.  Behin eta berriz ikusteaz gain,  maite nuen bizitzen zituzten abentura guzti horien parte nintzela imajinatzea.  Zehazki zer zen jakin gabe ere, arkeologoa izan nahi nuen, Harrison ford-ek bizitzen zituen abentura guzti horiek,  lehen pertsonan sentitzeko. Spielberg-en film famatuan ikusten zena eta errealitatea aldez aurre jarri nituenean ordea,  kontakizun ia fantastikoa saldu zidatela ohartu nintzen. Bizitza abenturaz josia egon zitekeela, baina askotan, amaierak ez zirela esperotakoak. Bost axola. Banekien, film guzti horiek eta bizitzako abentura txikiek eragiten zidaten zirrara hori, bidean zegoen guztia izaten zela. Bilaketa zen gehien gozatzen nuena.
Lasai, sarrera zinematografiko-nostalgiko honen zergatia oraintxe ulertuko duzue.  Migueltxo Molina eta Pablo Iraburu, kasu honetan Igor Otxoarekin batera, zuzenduriko lan berria ikusteko aukera izan dut:  Elkarrekin-Together.  Euskal arkeologo talde batek,  AEBetako uharte batera eginiko espedizio bat azaltzen du. Bertan esperoko ez dituzten aztarna eta istorioak topatzeko intentzioz. Bi kultura ezberdinetako herritarren arteko lankidetza istorio bat hain zuzen. Elkarrekin jardun ezkero zer egitera iritsi gaitezke? Galdera horri erantzun nahian jarriko dira ikusleak. Aretotik mugitu gabe, Indiana Jones moduko batean bilakatuz. Hori bai bi gauza kontuan izanik:  Euskaldunoi zuzenean bihotzera iristen den gai bat jorratzen dutela eta batez ere garrantzitsuena, oso argi izanda,  hau errealitatea dela.  Hemen ez ditugu kapela eta zartailurik ikusiko, gurdi baten gainean,  meatze labirintiko baten barrutik jazarpen sekuentziarik biziko eta are gutxiago,  gidoi biraketa harrigarririk sentituko. Arkeologia maite eta orduak eta orduak induskatzen pasatzen duten talde bat ezagutuko dugu. Xabier Agote, Xabier Alberdi, Ander Arrese, Iosu Etxezarraga, Maider Irigoien, Beñat Iturrioz eta Leire Otero. Beraien frustrazio, poz, neke, zalantza eta negarren lekuko bilakatzen gaituzten bitartean. Onerako ala txarrerako, balio erantsi indartsu batekin: dena egia dela.

Hemen beraz, sarrerako paragrafoarekin lotuz, nire aholku garrantzitsuena: bidaiatu mentalki Kanadara eta saiatu protagonisten buruan sartzen.  Disfrutatu bilaketa guzti horrekin, baina hori bai,  ibilgailuko atzeko eserlekuan joango bagina bezala. Beraiek gidatu gaitzatela kontakizunean zehar eta ez alderantziz. Huts egiten badute, utzi beraiei haserretzen, pozten badira, berdin. Ez aurreratu. Lasai, hau oso erraz egingo zaizue, bisualki gozamen hutsa baita, plazer bat.  Istorio zirraragarri hori ikusteaz gain, oso gustura eta eroso joango zarete eserita beraz. Bai, dokumentala izan arren, lan oso zinematografikoa dela esango nuke. Nabari da lanketa sakon bat egon dela eta teknikoki aparta dela esaten badut ere, ez nago ezer berria deskubritzen ari. Aurreko ekoizpenetan, alor hori,  soberan maneiatzen zutela frogatu baitzuten.  Sekulako gustuarekin errodaturiko sekuentzia ugari eta beste behin, soinu banda oso indartsu batek guztia bustitzen duen bitartean.
Azken planoarekin geratu nahiko nuke. Xabier Agote-ren off-ahotsa entzuten dugun bitartean,  protagonistak,  barku gainean doazela,  zeruertzetik desagertzen direla ikusten dugu. Dokumentala amaitu da bai, baina sentsazioa dut, Indiana Jones-en lehen zatian bezala, hau ez dela oraindik amaitu.  Filmarekin teoria edo hipotesi bat ireki nahi izan balute bezala. AEBetako lurretan lehen bilaketa lan bat izan dela uste dut, lehen kontaktu moduko bat,  etorkizunera begira,  zerbait gehiago topatzeko esperantzarekin. Ez galdu, urteko euskal-dokumentala izan daitekeena.
 “Garrantzitsuena, orain badakitela nor garen eta zeren bila gabiltzan. Pozik goaz, gure arbasoen oroimen galdua aldarrikatu dugulako herri handi honetan”

"Muchos hijos, un mono y un castillo": Ongi etorri Espainiara

2017-09-26  //  Dokumentalak, Zinemaldia 2017  //  Iruzkinik ez

Dokumental dibertigarri, ero, sinestezin eta surrealista honen protagonista absolutua, karisma harrigarria duen Julita dugu.  Abiapuntuaren metxa, betidanik izan dituen hiru ametsei buruz hizketan hasten denean pizten da. Seme-alaba asko, tximu bat eta gaztelu bat. Horra hor umetatik izan dituen hiru ametsak. Sinestezina dirudien arren hirurak bete dira, eta aitzakia hori erabiliz semeetako bati dokumental hau grabatzea bururatu zitzaion: Gustavo Salmerón aktore ezagunari hain zuzen. Eta “aitzakiatzat” diot,  hiru desio horiek, ia-ia gutxienekoak direlako kontuan izanik emakume honek (eta familiak) egin eta esaten dituztenak ikusten dituzuenean. Muturrera eramanda, baina emakume honen begietatik, familia horren barruan ikusten ditugun gehiegikeriak eta diru-eralgiketa sinestezin horiek,  ondoren paso emango dion porrot horrekin batera,  azken urteetako  Espainia zer den erakusten digu, ala behintzat erradiografia txiki bat egiteko balio digu. Emakume honen bizipenak, Gerra zibiletik hasi , krisi garairaino pasaz , guzti hori gaztelu batean barruan sartuta.
Zuen intentzio barre egitea bada, hauxe aurtengo Zinemaldian -eta orokorrean- ikusi behar duzuen lana. Hori bai, umore beltzarekiko sentibera bazara, ez gerturatu. Hiztegian, umore mota honen ondoan,  Julitaren argazkia aterako baita hemendik aurrera. Liburu bat erraz idatzi daiteke emakume honek 90 minututan zehar jaurtitzen dituen perlekin. Lehen segundotik,  azken uneraino barreari ezin eutsi pasako duzue eta  kosta egingo zaizue ikusitakoa sinesten.

Umoreaz gain, kontuan izan beharreko alderdi garrantzitsuena aipaturiko Julita dugu. Dokumentalaz gozatzeko, zuzenki proportzionala delako berarekiko enpatia maila hasieratik izatea. Une surrealista eta oso beltzen azpian, jakinduria eta ignorantzia zati berdinetan banatzen ditu emakume honek. Txorakeria guztien artean egia berdadero ugari esaten dituelako.  Dena den, nik hasieratik konektatu dudan arren, ekoizpenaren erdialdean, ni eta Julita lotzen gintuen ari horietako batzuk eten egin dira. Bai, ez dizuet gezurrik esango, nazka ere sentitu dut, gazteetan falangista zela esaten duenean. Are gehiago, Primo de Rivera diktadoreaz  zeharo maitemindua zegoela aitortzen duenean.  Egia da 90 minututan denetatik esaten duela eta kontzeptu kontraesankorrak batzuetan, baina inkontzienteki une horretatik aurrera, nire garunak click txiki bat egin du eta nire barreak zuhurragoak izan dira. Kontraesan-surrealista-zoro horren eredua, segidan, diktadorearen gorputzarekin kroketak egiten zituela amesten duela esaten duenean eta amaieran Franco-ren kontrako esaldi batzuk esaten dituela, Errepublika goraipatuz. Pentsa beraz zer nolako errusiar mendi kontrolaezina den Julita.
Dokumental gisa primerakoa iruditu zait. Une batzuetan “Callejeros” saioaren bertsio luzatu bat dirudien arren, grabaturiko moduagatik eta batez ere material guzti horrekin egindako muntaiarengatik, lan maitagarri/gorrotogarri batean bilakatzen dute. 2017ko ezinbesteko lan horietakoa, zoroa,  freskoa, arina eta batez ere oso dibertigarria. Julita,  urteko pertsonaia gisa ere proposatuko nuke. Dokumental onenaren irabazlea izan zen aurtengo  Karlovy Varyn.