"Bi txirula": arriskatzera jokatzen denean

 
Aitortu behar dizuet, kritika bat osatzerako garaian, askotan itsutu egiten naizela zuzendari konkretu batek, zein beste filmen erreferentziak erabili dituen jakiteko. Maite dut, zein beste zuzendariren eragina izan ote duen asmatzen. Baina  sentsazioa izan dut askotan, zuzendariak berak ere ez dituela eragin horiek kontuan izan, eta nire imajinazioaren errua besterik ez dela izan, ala kasualitatea, zergatik ez. Oraingoan,  joko txiki hori, Bi txirula filmarekin egin nahiko nuke.  Iñigo Gartziaren lan berri hau ikusten ari nintzen bitartean izen konkretu bat etorri baitzait burura.
Film bitxia, desberdina eta oso interesgarria ikusteko aukera izan dut. Hori lehenik. Erritmoa geldoa duena. Baina kontuz, hori ez dut argumentu negatibo gisa aipatzen. Gorroto dut, jendeak, “film geldoa da” era negatiboan erabiltzen duenean. Geldotasun hori ekoizpenaren alde ala aurka joko duen jakiteko,  beste faktore batzuk hartu behar baitira kontuan, eta kasu honetan, alderdi gehienek trama nagusiaren alde egiten dute arraun. Geldotasun hori beraz, justifikatua dagoela uste dut.  Are gehiago, erritmo azkarrago batek ez luke inongo zentzurik izango mota honetako film batean.
Bi protagonista bitxi dituela ere esango nuke. Baina ez itxura fisikoarengatik, egiten eta esaten dituzten gauzenegatik baizik. Filmea, pertsonaietatik jaio izan balitz bezala . Lehen minutuetan, bi gizon horiek,   mendian barrena oinez ikus ditzakegu. Ez dakigu nora doazen eta zer gertatu zaien, baina janzkerarengatik eta daramaten zaku eta ur bidoi horrengatik, badirudi bizitzeko leku hobe baten bila dabiltzala. Ihesean agian.   Atzean zerbait txarra utzi izan balute bezala. Hori bai, ez daramate inongo teknologia arrastorik gainean, ez mugikorrik, ez ordenagailurik. Hemen agian, gaur egungo teknologiek nola tontotu gaituztenaren kritika txiki bat sartu nahi izan dute.  Horrek kontakizuna zein garai konkretutan kokatzen den eragozten du. Ikusleak ez daki inongo momentutan zer gertatu den zehazki, elkarrizketek ematen dituzten pintzelkada txikiei esker pixkana deskubrituko dugun zerbait izango baita.
Soinu bandarik ez dago, beno, esan liteke Jonek jotzen duen txirula hori izan litekeela guztia lotzen duen melodia. Filmaren lehen zatian isilunea protagonista den arren, elkarrizketa txiki batzuk ere badaude. Beno bakarrizketak aproposagoa. Jonen ahotik irteten baitira hitz gehienak. Esaldi nahiko hutsalak dirudite, garrantzi gabekoak, absurdoak batzuetan, baina ironiaz josiak hori bai.  Mota guztietako animaliekin amets egiten duela, baina astoekin ez. Bi txirula horien jatorria Greziatik datorrela eta abar. Berdin dio, kontakizunak aurrera eramaten gaitu eta aipaturiko erritmo horrek pixkana harrapatu. Plano finkoak, luzeak eta kamera mugimendu juxtuak. Kolore eta kontraste asko dituzten planoak dauden arren, ia errenazentistak diruditenak, ekoizpenaren tonua eta atmosfera, grisa iruditu zait. Hainbat uneetan azaltzen den pertsonaien nolabaiteko hoztasun hori, planoek ere garraiatuko balute bezala.  Zer egingo genuke gu egoera horretan?

Pertsonaia bitxiak, langile-klasetik datozenak eta ia inoiz iristen ez den bizitza hobe baten bila dabiltzanak. Isilune ugari, malenkonia haize batek guztia zeharkatuko balu bezala, elkarrizketen azpian, ezkutuan dagoen ironia desestaliz, atmosfera grisa… Ez al zaizue Europa iparraldetik datorren, zine zuzendari ezagun bat burura oraindik etorri? Niri bai, argi eta garbi gainera:  Aki Kaurismäki  finlandiarra. Aurten – kasualitatez – urteko film onenaren Fipresci saria jasoko duen zuzendari honen eragina sumatu dut.  Bere zinemaren antzekotasun ugari aurkitu dizkiot, eta kontuz, baita bere zinemak izaten dituen alde positibo eta negatiboak ere.  Ikusle motaren arabera, uxatzeko arriskua duen filmak izaten baitira. Eta hemen berdina gertatzen da. Baliteke zuetako batzuei, film jasanezina eta aspergarria iruditu izana. Nire kasuan aldiz, tristura eta ironia horren azpian zeharo murgildu naiz, eta asko gozatu dudan filma izan da. Hori bai, zuzendari finlandiarraren lan batzuekin gertatu bezala, amaieran, zerbait falta zaidanaren hondarra geratu zait. Bi tipo horien bizitzari buruz gehiago jakitea gustatuko litzaidake, eta batez ere, 85 minutu iraun dituen ibilaldi honi, beste era bateko itxiera zor zitzaiola.

Baliteke Iñigok kritika hau irakurri eta “Tipo honek ez du batere asmatu. Ez dut sekula Kaurismäki-ren film bakar bat ikusi” esatea. Baliteke bai. Baina zinemaren magia hori da hain zuzen ezta?  Kontatu nahi den hori, igorle bakoitzak  modu desberdinean sentitu eta jasotzea. Nik, era gustagarrian jaso dut. Batez ere euskal zinemagintzan ez gaudelako ohituak estilo narratibo konbentzionaletik at dauden ekoizpen asko ikusten. Orain bi urte, Pikadero filmarekin gertatu zaidan antzeko zerbait sentitu dut. Onerako ala txarrerako, zerbait desberdina ikusi dudala, baina batez ere, arriskatzera jokatzen duten horietakoa. Bizirauteko egin beharrekoaz eta bestelako mundu baten aukeraz hausnartzeko bidaia bat, baina txalotzeko moduko era batean kontatua.

---