Superliga: Espainiaren batasun iruditeria kolokan?

2021-04-19  //  Uncategorized  //  Iruzkinik ez

Beti pentsatu izan dut Espainiaren batasuna gauza gutxik irudikatzen –sendotzen– duela gizonezkoen futbol ligak bezain ongi, nahiz eta nork bere identitatea gogor defendatzen duela esango didazuen. Harritu egin nau dena den, Vicent Partal kazetari kataluniarrak Vilaweb.cat agerkarian idatzitakoak. Superliga: Espainiak erreferentzia argia galduko du editorialean, Partalek dio, ikuspuntu nazional batetik, Bartzelona futbol taldea Espainiako Ligatik kanporatuko balute, “positiboa” izango litzatekeela, batasun iruditeria hori apurtuko litzatekeelako hein batean. Interesgarria, gaia mahai-gaineratzea bederen.

Hamabi klub handik sortu dute Superliga: Chelsea, Liperpool, Milan, Real Madril, Tottenham, Manchester United, Juventus, Bartzelona, Manchester City, Inter, Arsenal eta Atletico Madril. / MARCA

Gainerakoan, hori bai, Ingalaterrako sei klubek, Italiako hiruk eta Espainiako Estatuko beste hiruk sortu duten Superligaren ingurukoak ez dira hain positiboak. Goi mailako futbolaz aritzean jada ohikoak bihurtu direnak zerrendatzen ditu Partalek analisian, diru gosea (aberatsak aberatsago, eta pobreak pobreago) edota futbolaren eragin geopolitikoa ardatz gisa hartuta.

Ikusiko dugu zertan bukatuko duen kontuak. Superliga jokatuko litzateke UEFA bazter utzita, eta Europako Federazioak jada esan du talde horiek ezingo dutela beste lehiaketetan parte hartu, ez herrialdeetakoetan, ez Europakoetan, ezta mundu mailakoetan ere; eta jokalariak selekzioekin jokatzeko aukera gal lezaketela, Berria egunkariak dioen moduan. Nork irabaziko du, Superligak ala UEFAk? Ikusita egitasmo berriaren bultzatzaile nagusia Florentino Perez Real Madrileko presidentea dela, eta zein klubek babestu duten, nekez imajina ditzakegu atzera egiten besterik gabe… Noski, UEFA eta FIFA ere, ba zera, zer nahi duzue esatea, ez direla futbol herrikoi eta justuago baten abangoardia.

Superliga sortzeko asmoa ez da berria. 2018an, esaterako, Football Leaks-ek publikatu zuen dozena bat talde 2016az geroztik ari zirela egitasmoaz hitz egiten.

Eurokopa eta Tourra, Bilbok behar duelako auskalo nongo mapan kokatu

2021-03-26  //  Uncategorized  //  Iruzkin bat

2019ko Espainiako ‘Vuelta’, Bilbon / EITB

Munduko Saskibaloi Txapelketa, ziklisten Espainiako Vuelta, Europako Futbol Txapelketa… Kirol ekitaldi handiak jaso(ko) ditu Bilbok urteotan, hiria “mapan kokatu” eta hura dizdiratsuago egingo duten diru-iturriak erakartzeko. Azkena, 2023ko Frantziako Tourra, hamar milioi euroren truke Bilbotik abiatuko dena. Bizkaiko hiriburua mapan kokatu beharra baitago. Eta inpaktu ekonomikoa, aizue, ez da makala. Zeren eta uneotan momentu txarrak bizi dituzten sektoreak lagundu behar dira, ostalaritza-eta, alkateak esan bezala. Eta herria egiteko zer eraginkorragoa Espainiako selekzioak San Mamesen jokatzea edota Tourra Guggenheim aurretik abiatzea baino.

Inpaktu ekonomikoa. Mapan kokatzea. Lehendik ere Bilbo mapan ez balego bezala. Ongi begiratuz gero, agintariak konturatuko dira Bilbotik gertu Barakaldo dagoela, Portugalete, Getxo, Lezama… baina baita Zubieta ere, Donostia, Bergara, Gasteiz… eta apurtxo bat haraxeago Iruñea, Lesaka, Baiona edota Maule. Madril edota Paris baino gertuago alajaina!

Alegia, Bilbo edo dena delakoa zehazki zein mapatan kokatu nahi dugun kontuan hartu beharko litzatekeela. Alferrik ari baikara Tourra Bilbora erakartzen (berez, niri, neurekoiki, ongi iruditzen zaidana, ziklismozale amorratua naizenez), inguruko lasterketak bizirauteko larri dabiltzanean, harrobia bultzada baten beharrean, Bilbok ez duenean bizikletan ibiltzeko azpiegitura egokirik eta Bizkaiak belodromo estalirik –Eneko Garatek nabarmendu bezala–, Euskal Herriko Itzuliaren ibilbidEAE hau denean… Mapa, ze mapa? Zein da kirol ekitaldi ponpoxo hauen bidez sendotu nahi dugun lurraldea, sendotu nahi dugun herria?

Portzierto, hau agian ez dator harira baina lurraldearena aipatu dudanez, zer kristo ari dira batzuk Sevillan jokatuko den Espainiako Errege Kopako finalaren harira lehendik ere nahikoa errotua zegoen probintziakeria lotsagarri hau bultzatzen? Ioder, pike sanoa bai, norberaren gustuko taldeak zelaian aurkaria jipoitzeko gogoa ere bai… baina buuuf! Hainbeste indar jarriko bagenu ez dakit, demagun euskal selekzioaren ofizialtasuna aldarrikatu eta bultzatzen…

Kosovo, Espainiaren kontrako partidaz: “Irrikitan gaude al-Andaluseko lurraldea zenaren aurka jokatzeko”

2021-03-11  //  Uncategorized  //  Iruzkinik ez

“Irrikitan gaude Al-Andalus-eko lurraldea zenaren aurka jokatzeko”, dio Kosovoko Futbol Federazioak asteartean bidalitako txioak, hilaren 31n Espainiako selekzioaren kontra jokatuko duen partida dela-eta.

We are looking forward to be playing with the territory of former al-Andalus 💪 https://t.co/Fc2hGzX6EO

— Kosovan Football 🇽🇰 (@kosovanfooty_EN) March 9, 2021

Zergatik “al-Andaluseko lurraldea” eta ez “Espainia”? Bada, lehenago “Kosovoko lurraldea” aipatu zuelako Espainiako Futbol Selekzioak bere twitter kontuan.

Eta zergatik aritu da Espainia itzulinguru absurdutan? Bada, ez duelako Kosovok 2008an deklaratutako independentzia aitortzen, bere barne-politikan izan lezakeen eraginagatik; aitortzen ez duten bezala Greziak, Errumaniak, Eslovakiak, Ziprek eta nola ez, Serbiak.

2016az geroztik da UEFA eta FIFA-ko kide Kosovo, eta hala tratatua izateko –bere bandera eta ereserkia baliatu ahal izateko, besteak beste– eskatu dio Espainiari; bestela partida jokatzeari uko egingo diola.

Espainiako Futbol Federazioak, urak baretu aldera, adierazi du baietz, UEFA eta FIFAren araudi eta protokoloak errespetatuko direla Espainiak eta Kosovok hilaren 31n Sevillan jokatuko duten 2022ko Munduko Txapelketarako sailkapen faseko partidan. Hala jakinarazi du Kosovoko Federazioak.

FFK President Ademi received a call from the Spanish FA. On this occasion, 🇪🇸FA expressed regret for the news published in the local media and confirmed that the Spain-Kosovo match will take place in accordance with the regulations a& protocol of FIFA & UEFA for official matches. pic.twitter.com/5DfjMJVitu

— Kosovan Football 🇽🇰 (@kosovanfooty_EN) March 10, 2021

(Eta bitartean, gu, Espainiako selekzioak San Mamesen jokatzeko irrikitan. Barkatuko didazue, baina hain ikusten dut jokoz kanpo balizko partida hori…)

Eskola kirola eraldatzen: “Noiz aztertuko dugu errealitatea perspektiba egokitik?”

2021-03-10  //  Uncategorized  //  Iruzkinik ez

“Zer nolako eskola kirola nahi dugu?” galderaren bueltan, hausnarketa eta proposamen interesgarriak egin zituzten otsailaren 19an Zumaian, Oinherri herri hezitzaileen sareak antolatutako jardunaldietan. Bideoan ikus ditzakezue osorik.

Hizlarietako batek, Mikel Egibarrek, jardunaldietan plazaratu zituen ideiak Guraso.eus webgunean publikatu ditu, Troya zaldia hil da; gora aisialdi subiranoa! artikuluan.

Duela 20 bat urte ematen ziren eztabaidetatik hona ezer gutxi aurreratu dela dio Egibarrek, eta garai horretan zalantzatan zeuden aldatu beharreko errealitateak, gaur egun datu estatistikoak bihurtu direla, hala nola: Eskola Kirolean parte hartzen duten 16.000 haurretatik 1 kirolaria izatera iristen da; Nerabezaroan neskek mutilek baino lehenago  uzten dute kirola. Adina gora egin ahala erdararen presentzia nagusitzen doa, Futbola kirol hegemonikoa da… Zenbat denbora gehiago emango dugu errealitatea aztertzen behar den perspektiba zuzena erabili gabe ?

“Kirola paradigma bat da, modu itsu batez jarraitzen den eredu edo patroia, alegia. Oraindik ere Eskola Kirolaren bitartez paradigma hau eraldatu daitekeela pentsatzen badugu ere, paradigma honek sorrarazten duen eragina zer nolakoa den ez dugu ulertzen. Jardunaldietan ‘Troya zaldia’ metafora erabili nuen  Kirol paradigma bere barnetik eraldatzea ezinezkoa dela adierazteko . Ezin zaio inori kirolaren paradigman sartzeko aukera ukatu, ez eta gurasoei beren seme-alabei bide hori hartzeko motibazioa zapuztu ere. Aldiz, hartzen diren erabakien kontzientzia eta erantzule izateko hainbat baliabide eskaini daitezke. Gure nahiak etorkizunean proiektatzen ditugun jendarte baten partaide  dira gero eta gehiago eta desio horretan unean-uneko zoriontasuna gerora hipotekatua geratzen da. Zoriontsuak izateko ludikotasuna gure bizitzako une eta gune guztietan barneratu behar dugu. Baina nola? Zein tresna ditugu horretarako? Behar diren trebetasun ludikoak lantzen al ditugu? Non?”.

Bestetik, jardunaldian, Oñatin, Oarsoaldean, Usurbilen eta Hernanin  jarduera fisikoa modu ludikoan gozatzeko martxan dauden eskolen esperientzia entzuteko aukera izan zuten bertaratutakoek. “Zinez interesgarria eta aberasgarria izan zen”, Egibarren hitzetan. “Horren haritik tiraka, beraz  nire galdera honako hau da: ez al da unea iritsi herrietan, eskola kirola egiturari bere bidea egiten utziz, unean uneko aisialdi eskola sortzeko eta bere bide propioa garatzeko garaia iritsi?

Galdera potoloak, inondik ere.

Euskal selekzioaren ofizialtasuna: Noraino helduko gara konfrontazio ezaren bidetik?

2021-03-02  //  Futbola, Uncategorized  //  Iruzkin bat

Javier Landeta izango da Euskadiko Futbol Federazioaren presidente berria, Luis Mari Elustondori lekukoa hartuta. Ipuruan (Eibar) egindako batzar nagusian 86 boto jaso ditu, eta beste hautagaiak, Koikili Lertxundik, 29.

Javier Landeta / Euskadiko Futbol Federazioa

Landeta, 61 urte, Matematiketan lizentziatua, Leioa klubeko presidentea, Atletismo Federazioaren presidentea izan zen 1990eko hamarkadan. Politikan ere egin du agerpenik. 2015ean esaterako Udal hauteskundeetara aurkeztu zen, Leioako EAJren zerrendan.

Onena opa diogu Landetari. Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako federazioetako zuzendaritza-taldeetako zenbait kidek babestu dute haren hautagaitza. Babes “inportantea” da, Manex Altuna kazetariak Naiz.eus-en azaldu duen moduan, Elustondo presidente ohiak bizitakoa ez errepikatzeko. Salatu zuen Bizkaiko Federaziotik berak kargua uztea saiatu zirela, besteak beste ofizialtasunaren inguruko “desberdintasunak” medio, Altunak dioenez.

Hain justu, ofizialtasunaren gaiari helduta, kontutxo bat. Barkatuko didazue ezkorregia banaiz eta etorkizuna beltz xamar ikusten badut, aurrerapenak aurrerapen –FIFA eta UEFAri eskaera egitea bezala–, baina nire uste harroan, borondate edo ez dakit nola deitu irmoagoa behar da, zeren eta Espainiari begira egote hori, Euskal Selekzioaren alde egingo dela esatea baina “kontsentsutik”,  “konfrontaziorik gabe”, “negoziazioaren bidetik”… Zaharrak berri, iruditzen zait. Gaur gaurkoz Espainiari derrigor begiratu behar zaiola, ziurrenik bai, baina…

“Konfrontaziorik gabe” beste norbaiti ere irakurri diot, Andoni Aldekoa EITBko zuzendari nagusiari hain zuzen ere, Altsasu moduko telesailik gehiago zergatik emango ez duten arrazoitu duenean. Nork lortu du nahi duena? Eta nork eman du amore, barkamena eskatu behar izateraino ia ia? Hainbestetan ikusi dugu gauza bera, inor (zu baino boteretsuagoa dena normalean) “ofenditua” sentitu izanaren aitzakia pean… Umorea eta botere harremanak hizpide, Uxoa Anduaga soziologoak esan zizkigunak etorri zaizkit gogora. “Barkamena, menpeko posizioa berresten duen urratsa”.

Euskal selekzioaren ofizialtasunaren auzian horrelako zeozer sumatzen dut. Tira, ea honetan guztian esku-hartzea dutenek nire ezkortasun kroniko hau kolpetik kentzen didaten… Bitartean, Espainiako futbol selekzioa San Mamesen ikusteko aukerarekin poz-pozik denok.

Federatuak mendian “libre”; besteok bira eta bira inguruan

2021-02-17  //  Uncategorized  //  Iruzkinik ez

.@Emffvm ak zalantza argitu du. Federatuok, entrenatzen ari garen aitzakian EAEko edozein mendira joan gaitezke, beti ere bizi garen herria eta mendia dagoen herria eremu gorrian ez badaude. Honek mendi jarduetarako bakarrik balio du, ez erosketak edo bestelako jarduerak egiteko. pic.twitter.com/CygMYao9Jj

— Xabi Smithy Mujika (@smithymujika) February 16, 2021

Gustatu zait Xabi Smithy-k erabili duen hitza, “aitzakia”, mendizale federatuak erkidego osoan aritu daitezkeela-eta. Onartu beharra daukat, federatua dagoen lagun arpajole batek federatua ez nagoen honi atzo bidali zion whatsapp mezuak apur bat haserretu ninduela. Bera joan daiteke udalerritik kanpoko mendi tontorretara eta ni ez? Gutxi iraun zidan haserreak, harritu ere ez bainau gehitxo harritu. Diru truke lortutako agiri batek ematen duen zera hori. Zer egingo diogu, berak udalerritik ateratzerik badu, bejondeiola! Nahikoa loturik gaude besteren mugimendu “askatasuna” mugatzea desio izateko.

Beranduxeago, harritu/poztu ninduen bigarren mezu bat jaso nuen, mendian lepo ibiltzen den eta federatua dagoen beste lagun batena: “Nik ez daukat udalerritik mugitzeko asmorik. Ez zait justua iruditzen. Gainera, federatu askok egiten duen gauza bakarra da Urbiara salda edatea igotzea”. Entrenamendua, ba horixe, aitzakia. Lagun honen ustez, “LABIren asmoa da baimentzea esan dezagun maila pro-an dauden jarduerak, baina gero legea erredaktatzen hasten dira eta jartzen dutenean ‘kirol federatua’ hor sartzen da dena, hasi Aritz Egeatik [puntako mendi-korrikalari urretxuarra] eta Urbiara salda hartzera doana”.

Baina esandakoa e, jada ez nago erretxindurik… lehenbiziko lagun arpajole horrek auskalo nongo tontorretik argazkiren bat bidaltzen didan arte 😉

Federazioaren txio honetan topatuko duzue informazio gehiago, EAEn nork-zer-non egin dezakeenaz:

❕MUGAK kirol ez profesionalean / LIMITACIONES en el deporte no profesional

?Federatuek EAE osoan entrenatzeko aukera dute (gorrian dauden udalerriak izan ezik) / Las personas Federadas pueden entrenar por toda la CAV (excepto municipios en rojo)

ℹhttps://t.co/n5xUzlpOpF pic.twitter.com/8udQZD2Fjw

— Euskal Mendizale Federazioa EMF-FVM (@Emffvm) February 16, 2021

Eta hemen, Eusko Jaurlaritzaren dokumentu eguneratua, koronabirusari aurre egiteko neurri zehatzen inguruko ohiko galderen erantzunekin (PDF). Tartean dira, besteak beste, mugikortasunari eta kirolari dagozkienak.

Ceares: Asturiasko futbol talde antifaxistak umorez erantzun die neonazien pintadei

2021-01-14  //  Futbola  //  Iruzkinik ez

Hilaren 5ean Ceares klubaren zelaian egindako pintadak. Aurretik ere biziak zituzten horrelakoak.

“Asturias. Unión Club Ceares taldearen futbol zelaian pintada neonaziak egin dituzte berriro. Erasoari bideo batekin erantzun dio klubak. UC Ceares beti antifaxista!”. Sare Antifaxistaren webgunean irakurri dugu albistea.

Nos estáis preguntando mucho por el estado de La Cruz tras las pintadas de la madrugada de ayer.

Un socio nos ha conseguido imágenes inéditas sobre la reacción de los autores ?‍♂️

Habrá que tomarlo con humor ? pic.twitter.com/DO5rbioVQe

— Unión Club Ceares ? (@UCCeares) January 7, 2021

Unión Club Ceares. Eta, izenaren alboan, naziek kontzentrazio-esparruetako preso politikoak identifikatzeko eta gaur egun antifaxistek erabiltzen duten behera begira dagoen hiruki gorria. Alemaniako St. Pauli klub ezaguna ekarri digu gogora…

3. mailako G2 multzoan ari da Xixón hiriko Ceares auzoko kluba. Hain justu, duela 10 urte jarri zuten abian “proiektu asanbleario eta parte-hartzaile” hau, “lan asko eta baliabide gutxirekin jendearen futbola egiten duten klub xumeen” jardunaren eredu.

Dio, pandemia aurretik ere oso gutxitan joaten nintzen futbol estadioetara, baina horrelako irudiak ikusi ostean jabetzen naiz zaleen hutsuneaz, partida bat zuzenean ikustera joateak zekarren liturgia hori guztiaren balioaz… Baina goazen harira.

Ceares klubaren izaera herrikoiak hizkuntzaren erabileran ere badu islarik. Argi dute asturiera baliatu behar dutela ahal den neurrian, kluba plataforma ona delako asturiera zabaltzeko eta auzoaren eta hiriaren errealitate linguistikoa normaltasunez islatzeko, taldeko presidente Xosé Estradak dioen moduan. Jakitun da futbolaren mundua “kontserbadore xamarra” dela. Beste klub batzuetako ordezkariek kontatu diotenez, eurei ere gustatuko litzaieke asturierari leku handiagoa egitea, baina inori enbarazu ez egiteagatik, ez dute aurrerapausorik ematen. “Inkesta guztien arabera jendea ados legoke; taldeok urratsa emango bagenu denok irabaziko genuke”, dio Estradak.

Sergio Ramos futbolariaren hirigintza “pelotazoaren” erdian, Eroski-ren izena

2021-01-08  //  Uncategorized  //  Iruzkinik ez

“Sergio Ramosen higiezinen enpresak 19 milioi galdu ditu Los Berrocales-en”. Real Madrileko futbolari bat, Madrilgo auzo berri baten proiektu urbanistiko erraldoiarekin lotua. El País-en irakurri dugun albisteak ez liguke arreta berezirik piztuko, ez balitz Eroski ere tartean dagoelako.

Sergio Ramos / La Jugada Financiera

Desarrollos Inmobiliarios Los Berrocales (DILB) du izena Ramosen elkarteak. Akzioen %49,99 du berak, Sermos 32 enpresaren bitartez. José María Ramosek, futbolariaren aita eta DILB enpresako presidenteak, kapitalaren %1,01 dauka; eta Cecosa Hipermercados (Eroski-ren subsidiarioa) konpainiak %49.

Madrilgo hirigintza proiektuari eta DILB enpresaren parte hartzeari buruzko informazio eta datu guztiak ulertzea ez da samurra. 2006koak dira lehenbiziko albisteak: Madrilgo udal gobernuak proiektua onartu zuen. 830 hektareako eremuan 22.000 etxebizitza eraikiko ziren, ustez 2016rako. 70.000 lagun biziko ziren bertan.

Jada hamabost urte pasa dira, ordea, eta proiektuak apenas egin du aurrera, arazo burokratiko eta juridikoak tarteko. 2019ko urtarrilean berpiztu zen, Udal Gobernuaren oniritziarekin. El Confidencial-ek jakinarazi duenez, 2034ra arte ez da proiektua bukatuko. Hain justu, pasan den astelehenko (urtarrilak 4) beste albiste batean irakurri dugu Sergio Ramosen inbertsiorik gabe egingo duela aurrera hirigintza planak. Los Berrocaleseko lur eremua FCC enpresak urbanizatuko du. Antza, bien bitartean Real Madrileko jokalaria akordio batera heldu da bere hartzekodun nagusiarekin –Ana Patricia Botín enpresariaren Santander Bankuarekin–, Blackstone putre funtsaren bitartez, DILBrekin zuen 35 milioi euroko zorra “konpontzeko”, artikuluan irakurri daitekeenez. 2000. urtean eskuratu zituen lurrak Sergio Ramosek, horretarako Pastor bankuari 35 milioi euroko mailegua eskatuta. Banketxe hura Popular-ek erosi zuen, eta bigarren hau Santander-ek.

Los Berrocales / Cinco Días

Bada beste kontu bat. Azken hilabeteotan La Cañada Real zonaldeko bizilagunek hainbat mobilizazio egin dituzte, sufritzen ari diren argi mozketak salatzeko. Diotenez, ez da kasualitatea mozketa horiek egitea noiz eta Los Berrocales eta Los Ahijones-eko hirigintza planak berraktibatzean. “Espekulatzeko bota nahi gaituzte”, salatu dute. “Planak berraktibatzearekin bat, Madrilgo Erkidegoa gu psikologikoki ahultzen hasi da, argirik gabe utziz, jendea nekatu eta ospa egin dezan; ez da horrelakorik gertatuko”.

Liburu baterako nahikoa osagai du gaiak,  futbola eta hirigintza planak lotzen dituzten beste hainbat albisterekin gertatzen den moduan.

Kirolari transexualak | “Zientifikoki ezinezkoa da sexuak bereiztea testosterona mailaren arabera”

2020-12-29  //  Uncategorized  //  Iruzkinik ez

“Testosteronarekin, beste ezaugarri batzuekin bezala gertatzen da, aldakortasun izugarria dago, emakumeetan eta gizonetan. Oso zaila da sexuak bereiztea testosterona mailaren arabera. Beno, ez da zaila, ezinezkoa da zientifikoki”. (Victoria Ley, Espainiako Ikerketa Agentzia)

“Kirol-legediak erronka handia du. Bi kategoriak mantentzen baldin badira, emakumezkoena eta gizonezkoena, litekeena da giza-eskubideek talka egitea berdintasuna bilatzen duten kirol-araudiekin. Nire iritziz, puntu horretara iritsita, giza eskubideak gailenduko dira”. (J. Domingo Monforte, abokatua)

“Ezaugarri fisiologiko askok hainbat kiroletan abantaila ematen dute, argiena garaiera da saskibaloian. Desberdintasun fisiologikoei mugak jartzen hasten bazara, muga asko jarri beharko zenituzke eta ezinezkoa da. Garaierari, pisuari, gihar bolumenari… ematen zaion tratu bera eman behar zaio sexuari”. (V. Ley)

Chelsea Wolfe BMX ziklista estatubatuarra / Atsusi Tomura. Getty Images

Tiffany Abreu boleibol jokalaria, Chelsea Wolfe BMX ziklista eta Laurel Habbard pisu-altxatzailea 2021eko Tokioko Jokoetan parte hartzeko txartela lortzear dira. Emakume transexualak dira ordea, eta Jokoetan lehiatu ahal izateko beharrezkoa dute testosterona-maila jaistea. Duela bost urte Nazioarteko Batzorde Olinpikoak (COI) baldintza bat ezarri zuen: emakume transexualek beharrezkoa dute mediku-tratamendua jasotzea, euren testosterona-maila emakumeei dagokien ustezko gehienekoaren (10 nanogramo, odol milimetro bakoitzeko) azpitik egon dadin.

Batzuentzat, testosterona-maila jaitsita ere, emakume transexualek fisikoki abantaila izango dute, nerabezaroak emandako memoria muskularra edota hezurdura desberdina dutelako. Eta aspaldi ikasi genuenez kirolean inportanteena ez dela parte hartzea, irabaztea baizik, emakume horien parte hartzeak lehia natural eta sanoa desitxuratzen duela uste du jende askok, desitxuratzen duten bezala geroz eta kirolari transexual gehiagok, irabazteko lotsa gutxi duten horiek bereziki.

Aitortu beharra daukat gaiaz apenas hausnartu dudala orain arte, baina ARGIAn transexualitateaz plazaratu berri ditugun bi elkarrizketa interesgarrik eta Joko Olinpikoei buruzko albiste batek nire arreta piztu dute. Inoiz pentsatu izan dut: bale, transexualek abantaila izan dezakete, baina abantaila izan dezakete ere entrenatzeko edota goi-mailara heltzeko baliabide gehiago dauzkaten atletek, kirolerako testuinguru sozio-ekonomiko-politiko egokiagoan bizi direnek, aita ponteko edota agente edota mediku “hobeak” dituztenek, “diruz” oparoago dabiltzanek… Baina esandakoa, nire hausnarketa sakonak horraino heldu dira.

Lankide batek eman dizkit gaiari buruzko pista gehiago. Horiez hitz egin aurretik, aipaturiko bi elkarrizketak ekarriko ditut hona. Rina Cabeza Calderón 18 urteko emakume transexual azkoitiarrari Mikel Eizagirrek egindakoa da bat. Pasarte batzuk nabarmendu ditut, kirolaren gaiarekin loturarik badutelakoan:

Espainiako Estatuak zein baldintza jartzen dizkizue zuen nortasuna ofizialki aitortua izan dadin?
Batetik, gutxienez 18 urte izan behar dituzu. Bestalde, nortasun agiri espainola izan behar duzu. Gainera, bi urteko hormonazioa eskatzen dizute behinik behin, fisikoki eta psikikoki suposatzen duen guztiarekin… Emakume transen kasuan, gorputzean aldaketa jakin batzuk gauzatzea eta gizarteak eskatzen duen emakume itxurara moldatzea da horren helburua.

 

Nola eragin diezaieke pertsona transei muga horiek kentzeak?
Askoz hobea litzateke egoera. Azken finean, zalantzan jartzen zaituen norbait duzu inguruan uneoro, zure nortasunean bizitzeko pauso jakin batzuk ezartzen dizkizute. Muga horiek altxatzea beharrezkoa da. Pentsa, pertsona trans batek hormonatu nahi ez badu, ez du nortasun agirian generoa aldatzeko eskubiderik. Alderatzearren, gaur egun ebakuntza ez da derrigorrezkoa, baina duela hamar urterarte bai. Auzitegiko medikuak berretsi behar zuen benetan operatuta zeundela; baginaren sakontasuna neurtzen zizuten emakumea zarela baieztatzeko.

 

Zein da solasaldietan gehien azpimarratzen duzun ideia?
Transexualitatea hedabideek oso gaizki tratatzen dutela. “Sexu aldaketa” bailitzan hitz egin ohi da, eta ez da hala. Kontua ez da ni lehen mutila nintzela eta orain neska, betidanik izan bainaiz neska, hala ikusi ez nauten arren.

Pol Galofre gizon haurdunari Saioa Baleztenak egindako elkarrizketa da bestea. Majo hautsi dizkit eskemak! Ez nuke asmatuko zein pasarte nabarmendu. Hauek agian, hormonazio prozesuak hizpide dituztelako.

[Espainiako Estatuan] sexu aldaketa egiaztatzeko ezinbertzekoa da zure gorputzean bi urtez aldaketa hormonalak egin dituzula justifikatzea. Hormonazio prozesua testosteronaren bitartez egiten baduzu, eta aurrerago bertan behera uzten baduzu, litekeena da haurdun gelditzea; baina progesterona eta estrogenoak erabiltzen dituzten pertsonek arrisku handia dute antzu gelditzeko.

 

Espainiako Estatuan eta hemendik kanpo, pertsona trans anitzen bidea hurrengoa da: lehenik psikologo edo psikiatra batek diagnostikoa egiten dizu, transexualitatea patologizatuz; ondoren endokrino batek hormonazio prozesua abiatzen du; eta horrek eragindako aldaketak ongi jasotzen dituzunean, mahai gainean jartzen dizuten lehen aukeretako bat histerektomia da, uteroaren eta obuluen hustuketa. Horrek bi ondorio ditu: batetik, trantsizioaren prozesua azkartzea, “nahi ez dituzun hormonak” kentzen dizkizutelako zuzenean; eta bertzetik, hormona sintetikoen menpeko bilakatzea bizi osorako. Eta noski, antzututa.

Gogora ekarri dezagun orain Onintza Irureta kazetariak blogean plazaratutako post hau: “Pertsona batzuen sexua zehaztea oso zaila da”. Artikuluak hizpide zuen, batetik, emakumezkoen Munduko Futbol Txapelketan hainbat jokalarik sexua egiaztatu behar izateko hartzen ziren neurriak. Bestetik, Onda Vasca irratian Victoria Ley AEI Espainiako Ikerketa Agentziako Koordinazio eta Ebaluazio dibisioko zuzendariari egindako elkarrizketa euskaraturik jaso zuen Iruretak. Hona galdera-erantzun zenbait:

Zientzialarien artean ere, ez dira ados jartzen zein parametro hormonalek zehazten duen zein den emakumea eta zein gizona.

(…) Gero eta nabarmenagoa da sexua ez dela kontu binarioa, emakumea eta gizona, espektro zabala dagoela, aniztasun ikaragarria dagoela. Garapen sexualean zerikusia duten gero eta gene gehiago aurkitzen dira, eta gaur egun kontua ez da Y kromosoma edukitzea edo ez edukitzea, hori baino askoz gehiago da. Autore batzuen ustez, populazioaren ehuneko batak garapen sexualeko nahasmenen bat du, garapen sexualean edozein aldaketak, txikia bada ere, desberdindu egiten zaitu, eta batzuen kasuan ezin da erabaki emakumea edo gizona den, inolako parametro biologikorik edo genetikorik erabilita.

 

Zuzenena norberaren sexu nortasuna kontuan hartzea litzatekeela esan nahi duzu? Kirol araudia zaharkituta dagoela?

Nik uste dut baietz. Arrazoi zientifikoen bidez ezinezkoa da. Emakumeari, edo gizonari, galde diezaiotela zein den bere sexu nortasuna. Beste alor batzuetan horrela egiteko eskubidea dute. (…)

 

FIFAk, genero egiaztapenaren bidean, adibidez testosterona maila altua hartzen du kontuan. Semenya etortzen zait burura. Tranpatia deitu zitzaion, testosterona maila altua zuelako, gizona zela esateraino. Horraino iritsi gara.

Semenyarena umiliagarria eta sumingarria izan zen. Eta beste kirolari askorena ere bai. Testosteronarekin, beste ezaugarri batzuekin bezala gertatzen da, aldakortasun izugarria dago, emakumeetan eta gizonetan. Egia da gizonek maila altuagoa dutela normalean, baina tarte batean emakumeen eta gizonen mailak bat egiten dute. Oker ez banago kirolarien % 14k maila bera dute, emakumeek eta gizonek. Oso zaila da testosterona mailaren bidez diferentzia egitea, eta gainera, bizitzako hainbat egoeratan maila aldatu egiten da, kirol lehiaketa garaian adibidez gora egiten du. Oso zaila da sexuak bereiztea testosterona mailaren arabera. Beno, ez da zaila, ezinezkoa da zientifikoki.

Besteak beste Y kromosoma eta Caster Semenya atleta aipatzen zituen Leyk. Javier Sánchez kazetariak El Mundo egunkarian plazaratu berri duen Tres mujeres transexuales a las puertas de los Juegos: ¿Tienen ventaja o sufren discriminación? (Hiru emakume transexual Jokoen ateetan. Abantaila dute ala baztertuak daude?) erreportajera eraman gaitu horrek. Dioen moduan, 80ko hamarkadan, kromosomen proba egiten hasi ziren atletismoan. XY kariotipoa zeukanari betoa jartzen zitzaion. Atleta espainiar batek, Maria José Martínez Patiñok, 46 XY kariotipo “arraroa” zeukan, eta androgenoenganako sentikortasunik ezaren sindromea. Hori horrela, ezin lehiatu egon zen urtetan, kromosomen probaren zehaztasun eza demostratu eta neurri hori baliogabetu zen arte.

Caster Semenya atleta hegoafrikarra / Athletics Weekly

Zer gertatu zen gero? Caster Semenya atleta agertu zen. 2009ko Berlingo Jokoetan, 18 urte zituela, Semenyak hegan egin zuen 800 metroko lasterketan. Bulegoek dar-dar egin zuten orduan, kazetariak dioenez: “Hiperandrogenismoa –testosterona maila altua–zeukan emakume hark ez zuen kanon femeninoekin bat egiten, eta bera geratzen saiatu ziren”. Testosterona-maila mugatu beharra zegoen; neurketa berriek hura izango zuten ardatz. Kirol erakundeek Semenyaren aurkako arauak ezarri zituzten ad hoc, “baina inork ez zuen emakume transexualengan pentsatu”. Patiñoren hitzetan –gaur egun COIeko mediku- eta zientzia- batzordeko aditu taldeko kidea da–, markadore berriak identifikatu behar dira, genero-kategoria bakoitzean berdintasuna bermatu dadin.

[Info+: Semenyaren abokatuek diote 800 metrotan munduko eta olinpiar txapelduna emakumea dela ‘zalantza izpirik gabe’. BBC. 2019-02-14]

[Info+: Semenyak iragarri du Giza Eskubideen Europako Auzitegira eramango duela Nazioarteko Atletismo Federazioarekin duen gatazka, testosterona mailaren ingurukoak direla-eta. TAS Kirolaren Arbitraje Auzitegiak atzera bota zuen Semenyak aurkeztutako helegitea. AS. 2020-11-17]

Genero kategoriak desberdintzen ditu Patiñok. Baina, eta etorkizunean kategoriarik ez balego? Alegia, ez baleude gizonezkoen eta emakumezkoen mailak, baizik eta maila bakar bat, generoa kontuan hartuko ez duena? Bai, onartu beharra daukat galderak ni ere jokoz kanpo harrapatu nauela. Zientzian bilatu behar da erantzuna. Ley-ren elkarrizketari tiraka, hobe uler daiteke:

Gizonezkoen lehiaketetan gizonak eta emakumeentzako lehiaketetan emakumeak. Horretarako muga, balore eta mailak jartzea hain konplexua bada, ez ote zaio zezenari adarretatik heldu behar eta ez ote dira lehiaketa mistoak egin behar? Ez dakit nola planteatu beharko litzatekeen gai hau.

Emakumeek emakumeekin jokatzea nahiago dutela iruditzen zait. Bere burua emakumetzat badu (beste gauza bat da lehiaketa baterako sexua aldatuko balu) kontuan hartu behar da. Eta bestetik, ezaugarri fisiologiko askok hainbat kiroletan abantaila ematen dute, argiena garaiera da saskibaloian. Batzuek normaltzat hartzen denetik kanpoko garaiera dute, abantaila dute, eta jokatzen uzten zaie. Batzuek giharretako hipertrofia daukate eta kirol batzuetan abantaila izan daiteke. Eta abar. Desberdintasun fisiologikoei mugak jartzen hasten bazara, muga ikaragarri jarri beharko zenituzke eta ezinezkoa da. Baina badiot, garaierari, pisuari, gihar bolumenari… ematen zaion tratu bera eman behar zaio sexuari.

 

Gizonek ez dute egiaztatu behar izan haien sexua.

Haiek ez.

 

Kirol mundua aurrerapen etikoetatik at bizi dela erakusten duen beste adibide bat al da?

Aurrerapen etikoetatik baino aurrerapen zientifikoetatik esango nuke. Heziketa zientifikoa daukat eta ikuspegi horretatik baino ez dut hitz egiten. Ikuspegi zientifikotik ezin dira justifikatu egiten ari diren gauza asko. Ez da alor guztietan gertatzen, dopinean askoz zientifikoagoak dira eta hobeto ari dira.

 

Araudiak biologiara ala biologiak araudira, zeinek zertara moldatu behar du?

Araudiak biologiara, jakina.

Zentzu horretan, interesgarria da Jose Domingo Monforte abokatuak El Mundo-ren artikuluan planteatzen duena: “Kirol-legediak erronka handia du. Bi kategoriak mantentzen baldin badira, emakumezkoena eta gizonezkoena, litekeena da giza-eskubideek eta berdintasuna bilatzen duten kirol-araudiek talka egitea. Nire iritziz, puntu horretara iritsita, giza eskubideak gailenduko dira. Hau da, emakume transexual bat emakume bezala aitortua bada ondorio orotarako, emakumezkoen mailan lehiatzen utzi behar zaio, baldintzarik gabe, gehienezko testosterona-maila izan daitekeen moduan. Kirolari transexual batek bazterketa sufrituz gero, eta bere kasua justizia arruntera eramango balitz, oso litekeena da hark arrazoia ematea. Gaur gaurkoz, ez dago jurisprudentziarik Semenyaren kasutik harago, baina segur aski egongo da”.

Garaiera, abantaila

Halaber, Leyren hitz hauek ere ematen dute zer pentsatua: “Ezaugarri fisiologiko askok hainbat kiroletan abantaila ematen dute, argiena garaiera da saskibaloian. Batzuek normaltzat hartzen denetik kanpoko garaiera dute, abantaila dute, eta jokatzen uzten zaie. (…) Garaierari, pisuari, gihar bolumenari… ematen zaion tratu bera eman behar zaio sexuari”. Ezaugarri fisiologikoak. Faktore hori ez nuen buruan orain arte. Baina bai, egia da, 12-13 urteko gazteen arteko atletismo proba batzuetan –adibide bat jartzearren–, gorputza garatuagoa daukaten horiek abantaila dutela: altuagoak dira, indartsuagoak… Eta denak maila berean lehiatzen dira.

Tira, gaurkoz uste dut nahikoa dela. Gaiak ekarriko du sokarik, zer hausnartu eta eztabaidatu…

Jipoitu dezagun Maradona omendu ez zuen futbolaria!

2020-12-01  //  Uncategorized  //  Iruzkinik ez

Paula Dapenak, Diego Armando Maradonagatik minutuko isilunea ez gordetzea erabaki zuen futbolariak, jazarpen itogarria eta mehatxu gogorrak jaso ditu sare sozialetan, eta bere perfil publikoak pribatu bilakatu behar izan ditu. Jende askok azaldu dio babesa futbolariari.

Jaso duen irain eta mehatxu zerrenda amaigabea da. Txotxolo xamarrak dira asko, haren abizenarekin hitz-joko negargarriak egin edota larunbateko partida galtzearen errua berari egozten diotenak, esaterako. Baina badira beste batzuk kezkagarriagoak, beldurgarriagoak, lesio larriren bat izatea desio diotenak edota heriotza mehatxuak tartean. Zer eta Maradona omentzea erabaki ez duelako, arreta indarkeria matxistaren biktimengan jartzeko. Ostia, ni ere hunkitu ninduen Maradonaren heriotzak, eta hari buruz (ber)txiokatu nuen, baina izatekotan, Dapenaren erabakiak balio beharko lidake kontraesanez-eta hausnartu eta barrenak apur bat berrantolatzeko –Izarok eta beste hainbatek eginarazi bezala–, eta ez nire jarrera zuritzen jarraitu eta are gutxiago emakume bat –kasu honetan Dapena– jipoitu (eta bortxatu!) dezaten desio izateko. Pentsatzen dut Maradona goratu duten gehienek nire iritzi bera edo antzekoa izango dutela, baina…

(Ez dut irain-zerrenda hemen erreproduzituko, gogoak ematen ez didalako)