Fishman Auñamendietan

Atalak: Sailkatu gabea

Auñamendi entziklopedia berria orain dela egun batzuk aurkeztu zuten. Eta soziolinguistikari buruz atal indartsua dauka, Klusterrak eginda. Artikulu horien guztien artean Fishmanek famatu zituen zortzi eskailerak daude, eta hori da nik nabarmendu nahi izan dudana, hona ekarrita. Lantzean behin gogoratzea larregizkoa ez delako.

Fishmanen zortzi mailak, larrienetik hasita.

• 8. maila. Hizkuntza berreraikitzea azken mohikanoen artean. Geratzen
  diren hiztunak zaharrak dira eta ez dute harremanik beste hiztunekin,
  ez dago hiztun komunitaterik edo sarerik. Horrelako egoera batean egin
  litekeena da adituek hizkuntza berreraiki eta ikasi nahi duten heldu
  batzuei irakatsi. Behin egoera honetara iritsiz gero oso zaila da
  egoerari buelta ematea. Maila hau gertatu zen Nafarroako edo Arabako
  zenbait herritan azken euskalduna isolatuta gelditu zenean.
• 7. maila. Zaharrek bakarrik hitz egiten dute. Badago hiztun sare
  bat, baina hiztun gehienei seme-alabak izateko garaia pasa zaie eta
  ondorengoek ez dakite hizkuntza horretan hitz egiten. Gazteei hizkuntza
  irakasteko eta eurekin X-erazko harreman sareak sortzeko erabil litezke
  X-dun zaharrak. Helburua da seme-alabak izan ditzakeen belaunaldia
  X-eraz jakin eta egingo duena eta hurrengoei hizkuntza horretan egingo
  diona. Adibidez, Zeelanda Berrian haur eskola maorietan aitona-amonak
  erabili dituzte haurrek hizkuntza ikasi eta erabili dezaten (Benton eta
  Benton, 2001). Eskalaren maila hau Iparraldeko herri askotan gertatzen
  ari da gaur egun.
• 6. maila. Belaunaldi arteko ahozkotasun informala, kontzentrazio
  demografikoa eta sustapen instituzionala lortzea. Egoera honetan
  belaunaldi guztietako jendeak daki X-eraz, baina gero eta sarriago
  egiten dute beste hizkuntzan euren artean, baita ingurunerik
  intimoenetan ere. Fishmanen ustez ezinbestekoa da hizkuntzari bizirik
  eustea etxe barruan eta lagun artean. Egoera honi aurre egiteko bi puntu
  ikusten ditu: gazteek X-eraz egitea lortu behar da eta demografikoki
  kontzentratua eta belaunaldien arteko etenik gabeko guneak sustatu behar
  dira. Gure kasuan gazteek arazorik gabe leku guztietan euskaraz egingo
  duten guneak dira horiek, batez ere euskaraz biziko diren guneak.
  Ezinbestekoa da hizkuntzarentzat arnasguneak izatea. Horrelako gunerik
  sortu ezin denerako, beste proposamen batzuk egiten ditu: ahal diren
  bide guztiak erabiltzea X-dunek elkarrekin harremana izan dezaten
  internet bidez, telefonoz, elkarrekin egiteko ekintzak antolatuta…
  komunitate sentimendua indartzeko eta horrekin batera familia barruko
  ekintzak eratzea X-eraz ez dakiten kideak hizkuntzara ahalik eta gehien
  hurbiltzeko. Seigarren maila hau funtsezkoa da, hori gainditu ezean ez
  dagoelako zereginik. Maila honetako egoera gaur egun Euskal Herriko toki
  askotan gertatzen da.
• 5. maila. X-dunak euren hizkuntzan alfabetatzea. Horri heltzeko,
  kontuan hartu behar da seigarren maila gaindituta egon behar dela.
  Alfabetatzeak beste hizkuntzarekiko menpekotasunetik askatzen lagunduko
  die hizkuntza gutxituko hiztunei eta elkarrengandik hurbilago egoten.
  Azken hamarkadetan lan handia egin da alor honetan Euskal Herrian.
  Hemen
  bukatzen da eskalako multzo bat eta beste bat hasten da. Hemendik
  aurrera ezinbestekoa da agintarien parte hartzea, baina honainoko lau
  mailetan batez ere hiztun komunitateak egin behar du lan eta izan behar
  du protagonista ezinbestean.
• 4. maila. Lehen mailako derrigorrezko hezkuntza X-eraz. Bi motatakoa
  izan liteke maila hau: 4a) X-dunen kontrolpean eta X-dun irakasleekin
  dauden eskolak edo 4b) Y-dunen kontrolpean dauden eskolak X-era sartu
  dutenak. Fishmanentzat argi dago 4a motako eskolek aukera gehiago dutela
  hizkuntza indarberritzen laguntzeko. Maila honetan ere lan handia egin
  da Euskal Herrian.
• 3. maila. Hizkuntza lanean erabiltzea. Lagungarri da hau hiztunei
  oinarri ekonomikoa ematen dielako. Bi motako enpresak bereizten dira:
  X-dunen esku daudenak eta Y-dunen esku daudenak nahiz eta X-dun
  langileak eduki. Dena den, arriskutsua ere izan daitekeela dio
  Fishmanek; izan ere, ekonomikoki arrakastatsua suertatzen bada
  komunitatearen lurraldea, baliteke Y-dun etorkinak iristea lan bila eta
  X-eraren egoera artean ere zailagoa bihurtzea. Berriro ere
  praktikotasunerako deia egiten du Fishmanek eta egingarritasunari arreta
  berezia jartzeko eskatzen du: hizkuntzaren arnasguneetan edo hortik
  hurbil daudenetatik ekiteko eta gogoan izateko familia eta lagunarte
  hurbila dela garrantzitsuena hizkuntzaren indarberritzean. Maila honetan
  azken urteetan egin da lan batez ere Gipuzkoa eta Bizkaian, baina
  oraindik ere enpresa gehienetara ez da iritsi.
• 2. maila. Hizkuntza administrazio publikoan eta tokiko
  komunikabideetan erabiltzea. X-dunentzako lanpostuak sortzen dira eta
  horrek X-dun izatearen bideragarritasun ekonomikoa handitzen du. Eremu
  honetan ere egingarrienetik ekiteko gomendatzen du, hain zuzen ere
  hizkuntzaren arnasguneetan daudenetatik. Honek arrisku bat duela esaten
  du, hain zuzen ere gorago egiteko Y-erazko lanpostuetara igaro behar
  izatea.
• 1. maila. Hizkuntza goi mailako hezkuntzan, lan munduan,
  komunikabideetan eta administrazio publikoan. Hau da maila gorena
  hizkuntza indarberritzean, baina arriskua ez da desagertzen; izan ere,
  hizkuntza ordezkapena gertatzeko arriskua ez da sekula desagertzen eta
  komunitateak erne egon beharko du.

Hizkuntza indarberritzea lortzeko, helburu errealistak jarri behar
dituzte hizkuntza politikako eragileek, duten boterearen, bitartekoen
eta baldintzen arabera, hizkuntza ordezkapenaren muina zein den ahaztu
gabe, hain zuzen ere belaunaldien arteko transmisioa. Ahaleginak modu
egokian sekuentziatu behar dira alferlanik ez egiteko.

Prozesuari buelta emateko oinarria hiztunen eta hizkuntzaren
defendatzaileen autoantolamendua izan behar da; ezin da prozesua utzi
hizkuntzaren biziberritzean interesik ez dutenen esku, Fishmanen ustez,
oso garrantzitsua iruditzen baitzaio hizkuntza komunitatearen zeregina.
Plangintzaren eragin eremuei dagokionez, garrantzi handia ematen dio
familiari, norberaren hurbileko komunitateari (Gemeinschaft
deritzon horri) eta identitateari; hain zuzen ere botereari eta kanpoko
gizarteari (Gesellschaft deritzon horri) baino garrantzi
handiagoa. Hizkuntza berarekin batera doan kultura osoarekin ulertu
behar da. Etengabe gertatzen da kultur aldaketa gizarte batean, baina
gizarteak aldaketa hori gidatzeko ahalmena behar du, autoerregulatzeko,
horrela X-erazko arnasguneak eta harreman sarea eraiki ahal izateko.
Hizkuntza galtzen duen gizarteak, besteak beste, autoerregulatzeko
gaitasuna ere galtzen du.

Hizkuntza politika asko nazio mailan bakarrik eztabaidatzen dira eta
hori ez da maiz mailarik egokiena Fishmanen ustez; izan ere, makro
mailako politikak baino mikro mailakoak beharko ditu oso egoera larrian
dagoen hizkuntzak eta familietatik hasi beharko da, edo ahozkotik
idatzizkotik baino lehentasun handiagoarekin, edo lehen mailako
eskoletatik goi mailakoetatik baino. Lehentasunak argi edukitzeari oso
garrantzitsua deritzo Fishmanek hizkuntza indarberritzeari ekiteko
orduan.

Fishmanek behin eta berriz dio ezerk ez duela ordezkatzen hizkuntza
eguneroko bizitza informalean presente egotea, ezinbestekoa baita hori
hizkuntzak bizirik iraun dezan. Dena den, arlo hori oso zaila da lantzen
eta aurrerapenak ez dira errazak lortzen zenbait arrazoi direla medio:
alde batetik, plangintzarako aukera handirik ez du ematen eremu
informalak eta, beste aldetik, hizkuntza indarberritzearen aldekoek
Y-dunak nagusi diren gizarte eremuetatik aldentzea eskatzen du eta
horien ordez X-eraz funtzionatuko duten sareak sortzea.

Gainera, RLSk askoz ere eragin handiagoa eta zabalagoa izan dezake
gizateriaren arazo nagusiak konpontzen laguntzeko potentziala baitu.
Izan ere, hizkuntzak ordezkatzeko prozesuak asko azkartu dira bizimodu
modernoaren alderdi negatiboen ondorioz (aldaketa sozialeko eta botere
teknikoko desberdintasun handiengatik) eta horren beste ondorio batzuk
anomia eta alienazioa dira. Beraz, RLSrekin hizkuntzaren gaiari heltzeaz
gain, modernotasunaren dislokazio soziokulturala gainditzeko bidea
irekitzen da