10 ohar (arin) maorierari buruz

Atalak: Sailkatu gabea

Hilabete pasa eman dugu euskaldun bik Aotearoako (izen koloniala Zelanda Berria) iparraldeko uhartean. Hau ez da ikerketa bat, ez dugu bertako aktibista linguistikoekin egon, ez dago horretan oinarrituta. Turismoa egiten ibili gara eta ohar hauek behaketa horretan oinarritzen dira. Kontuan hartu behar da, gainera, orain dela 8 urte egon ginela Aotearoan (baina Hegoaldeko uhartean non askoz maori gutxiago bizi den) eta horrekin ere konparatzen dugu, nahitaez.

Baga: maoriera kalean entzutea sano gatxa da. Hilabete pasatxoan Rotoiti inguruan, Coromandel inguruan (12 urte inguruko neska gazteak) eta Whitiangan entzun dugu inor hizkuntzaz berbetan.

Biga: beste leku batzuetan bai entzun dugu maoriera: irrati batzuetan (ia guztiak piratak edo libreak eta horietan guztietan hip-hop musika da nagusi), Aucklandeko ferry-etako ahozko oharretan edo abioi eta aireportuko megafonian.

Higa: kaleetan bai ikusi ditugu maorierazko oharrak (beste uhartean baino askoz gehiago). Hori bai, kasu askotan kartel printzipalak bai daude maorieraz (adibidez, komunetan emakume eta gizon berbak), baina gero txikiagoak bakarrik ingelesez (bonbari zelan sakatu adibide berdinarekin jarraituz). Askoz gehiago dauden arren, EAEko elebitasunetik urrun daude oraindik han (Ipar EHko elebitasunetik urruntxo ere bai). Bitxikeria bat: emakumeen kontrako biolentziari aurre egiteko kartelak bai ikusi ditugu leku guztietan bi hizkuntzetan (feminismoak sentsibilitate berezia al du edo maorien artean kasu gehiago al daude?).

Laga: liburudendetan maorierazko liburuak ikusten dira (ikasteko metodoak eta literatura, umeentzako liburuak, baita itzulpenak ere), sano gutxi badira ere. Bitxikeria bat: Hanstings herrian ezkerreko liburudenda bat topatu genuen, Palestinako erresistentziaren aldeko kartelak-eta zituena (baita Marxen erretratua edo Malcolm X bezalakoena ere). Ba han, maorieraz libururik ez.

Boga: beste leku bitxi (bitxi diot gurean ez delako ohikoa) batzuetan ere ikusten da maoriera. Adibidez, souvenir denda askotan daude maoriera ikasteko liburuak (egunean esaldi bat maorieraz, adibidez) eta jolasak, baita ohitura eta abarrei buruzko liburu (elebidunak) ere. Edo abioietan bidaiari bakoitzaren pantailan. Abioetan ere, guri tokatu zitzaigunean, filmen artean maorieraz baziren hiru (dokumental bat, fikziozko lan bat eta umeentzako beste bat). Maorierazko musika kanala ere bazuen abioiak.

Sega: hizkuntza ez horrenbeste, baina sinbologia maoria bai ikusten da leku askotan. Kamisetetan, tatuajeetan (baita pakeha direnen artean ere, pakeha=zuria), galtzontziloetan, kaleetan eta grafitietan, besteak beste. Marae asko ere ikusi ditugu (Hegoaldean baino askoz askoz gehiago) eta kaleetan maori asko ere bai. Beste kontu bat dira Te Kohanga Reo izeneko eskolak (immertsiozko eskolak). Pila bat ikusi ditugu (400 bat daude Aotearoa osoan), baina opor sasoia denez, denak itxita.

Zai: maoriak protestan daude gobernuaren kontra, lurrak berreskuratzeko prozesuan atzera egin gura duelako. Kill the bill izeneko kanpaina egin dute, manifak eta abar. Horregatik, maorien banderak ikusi ditugu hainbat eta hainbat etxetan eskegita (guk ere ekarri dugu gure banderatxoa). Palestinaren aldeko kontzentrazio bat ikusi dugu Auckland-en eta batzuk maorien eta palestinarren banderekin (bada zerbait).

Zoi: emakumezko maoriek aurpegian tatuajeak eraman izan dituzte. Zurien jendartean oso estigmatizatuta egon da, baina azken urteetan emakume maori gazteek estigmari buelta eman eta aurpegiko tatuajeak boteretzeko tresna gisa erabili dituzte. Ba hainbat tatuaje ikusi ditugu aurpegian, maorienak, baina baita zuri batzuenak ere.

Bele: Rotoruan bada erakargarritasun turistiko nabarmena eta da geotermia. Eta han izarra da hainbat metrotako geiserra. Maoriek kudeatzen dute ikuskizun hori, Te Puia izeneko konplexu turistiko batean. Bertako langileak maoriak dira eta ateratzen duten dirua erabiltzen dute arte maorien institutu batean (bertan dagoena eta bisitatzen dena). Hau da, turisten dirua erabiltzen dute euren biziberritzerako. Antzekoa gertatzen da Waitangi museoan edo Wairau arte galerian (arteaz ari garela, oso interesgarria da Robyn Kahukiwa artista, hizkuntza, artea eta maorien arazo eta aldarrikapenak bateratzen maistra). Turismo arloan maorien negozio asko daude eta diru hori komunitatea biziberritzeko erabiltzen dute, zuzenean edo zeharka.

Arma: Taki Rua izeneko antzerki talde bati buruzko dokumentala ikusi dut abioian. Wellington aldean sortu zen 80ko hamarkadan antzerki esperimentala egiteko. 90eko hamarkadan hasi ziren maorieraz lehen antzezlanak egiten (lehenak Aotearoa osoan) eta ordutik ari dira ingelesez eta maorieraz lanean (ez gurean bezala, antzezlan bakoitzak hizkuntza bakarra du, ez da itzultzen gurean bezala). Harrobi lana egin du maorierazko telebistarako eta sustapen lana. Izan ere, lehen antzezlanak idazteko ez zuten nor, eta idazleei proposamenak egin zizkieten idazteko. Horrela, idazle eta gidoigile komunitate bat eratu zuten (gero telebistako saltoa eman zutenean baliagarri izan zitzaiena).

PD: han egon garen bitartean hil egin da Alderdi Maoriko buruzagi nagusia, Tariana Turia andrea. Guztiz oharkabean pasatu da gurean (katalanez badu bere sarrera propioa wikipedian), ezezagutza itzela dugulako hango prozesuei buruz. Uste dut asko ikasteko dugula hango prozesuei buruz (nik baino modu sakonagoan aztertuta, noski). Ingelesez informazio orokorreko Teaonews izeneko ataria jarraitzea izan daiteke lehen urratsa (hizkuntzari dagokionez ez dakar asko, baina tira).