Komunikabide diglosikoak (hiznet)

Atalak: Sailkatu gabea

Ertz askoko poliedroa da
eguneroko diglosikoek eskaintzen duten panorama. Baina oro har, argi dago
euskaren presentzia oso dela murritza egunkarietan (euskara hutsezkoaz aparte,
jakina). Egunkari eleanitzei begira, ezinezkoa dirudi euskaraz bizi ahal izatea,
informazio idatziaren kontsumoari gagozkiolarik. Hala al da? Tapoia edo oztopoa
al da euskarazko prentsa garatzeko prentsa diglosikoa izatea?

Egunkari diglosikoei buruz berba egiterakoan neuk hiru mota gura ditut
ezberdindu hasieratik bertatik. Badakit sailkapen hau ez dela zuk egindakoa,
baina nik aukeratu dudan irizpidea bestelakoa da. Zuk jarraitu duzun irizpidea
euskarazko albisteen kopurua izan da, beraz, irizpide objektibo bati ekin
diozu. Nik neuk, ostera, irizpide subjektiboago bati ekin diot: kazeta
bakoitzak euskarari buruz duen diskurtsoari, alegia. Badakit arriskutsua dela
irizpide honi heltzea egunkarien azterketa xeherik egin barik, baina ez da
lekua horrelakorik egiteko. Nire arrazoiketa oraindik zorroztu eta findu behar
bada ere, lerro nagusiak aurkeztera ausartuko naiz.

Hortaz, hiru egunkari diglosiko mota bereiztu ditut: euskararen
kontrako diskurtsoa dutenak, diskurtso indeferentea dutenak eta diskurtso
euskaltzalea dutenak. Jarraian, diskurtso bakoitzaren ezaugarri nagusiak eta
euskararen normalizazio mediatikoari egiten dizkioten ekarpenak (edo trabak)
aletuko ditut banan-banan.

Lehenengo motako egunkariek euskararen kontrako diskurtsoa darabiltela
aurretik aipatu dut. Dena den, beren beregi ez dute aipatuko euren lerro
editorialean euskararen kontra daudenik, salbuespenak salbuespen. Izan ere,
euskararen kontrako diskurtsoa mozorrotuta agertuko digute, ez agerian. Euskara
lotuko dute, orokorrean, bi erreferentzia munduekin: alde batetik, nekazaritza
giroko gizartearekin (beraz, iraganarekin) eta, beste aldetik,
bortizkeriarekin. Ondorioz, euskara ez da agertuko hizkuntza moderno baten
gisara, hizkuntza arkaikotzat hartua izango da. Gainera, gizartearen sektore
jakin bati lotua agertuko zaigu hizkuntza, erdaldunen eta euskaldunon komunitateen
arteko amildegia zabalduz.

Lehenengo mota honen barruan kazeta hauek egongo lirateke: Diario de
Navarra, El Diario Vasco, El Correo Español, El Mundo, El País eta Sud Ouest.
Egunkari hauetan euskarazko zenbait iritzi, albiste edo erreportaia agertuko
dira, baina horrek zer laguntza ematen dio euskararen normaltzeari?

Lehenik eta behin, aipatu behar da egunkari hauetan euskarazko edukien
presentzia oso urria dela, %5etik behera kasu guztietan. Gainera, kasu
batzuetan ehuneko hauek behera egin dute azken urteotan. Bigarrenik, euskarazko
edukien erreferentzia munduak oso murritzak dira: nekazaritza mundukoak,
folklore mundukoak, … Honenbestez, eskaintzen dutena oso nimiñoa da, hutsala.
Gainera, diskurtso mailako beligerantzia gehitzen badiogu honi, argi dago ezer
gutxi egiten dutela euskararen normaltzerako, traba egiten dutela ez
esatearren. Horretaz gain, egunkari hauek guztiak eragin handia dute euren
lurraldeetan: Nafarroan egunkaririk salduena Diario de Noticias da, Gipuzkoan
Diario Vasco, Bizkaian eta Araban El Correo Español eta Iparraldean Sud Ouest.
Hori dela eta, egunkari hauek ardazten dute, zelanbait, euren lurraldeen egoera
mediatikoa, horrek dakarrenarekin.

Bigarren motako egunkari diglosikoek indiferentziaren diskurtsoa
darabiltela esan dut. Berez ez dute euskararen kontrako diskurtsoa; aitzitik,
euskararen alde daudela esango dute behin eta berriz euren lerro editorialean.
Baina aldekotasun honek ez du fruiturik emango, ez da euskarazko edukietan
gorpuztuko. Euskara maitatu egingo dute bai, baina ez dute erabiliko. Diskurtso
honi indeferentziarena deitu diot neuk, euskararen alde egon arren, hori ez
delako ezelan ere islatuko.

Bigarren mota honen barruan kazeta hauek egongo lirateke: Nafarroako
Diario de Noticias, Arabako El Periódico de Alava eta Iparraldeko Le Journal du
Pays Basque. Hiru hauek euren izenean adierazten dute euskararekiko
axolagabekeria eta, zer esanik ez, euren edukietan. Egunkari hauetan guztietan
euskarazko edukien presentzia %5etik behera dago, hortaz aurrekoen kopuru berean.
Dena den, esan behar da hiru egunkari hauek eragin murritza dutela euren
lurraldeetan, aurrekoak ez bezala.

Hirugarren motako egunkari diglosikoek diskurtso euskaltzalea
darabiltela adierazi dut arestian. Zertan datza diskurtso hau? Diskurtso honen
arabera, euskara garrantzitsua da, euskara bultzatu behar da, sustatu, …
Gainera, diskurtso mailatik haratago ere badoaz eta euskarak presentzia eduki
badu. Hala ere, kazeta hauek euskaldunon komunitateari jaramon egin beharrean,
gehiago erreparatzen diote “atxikitze” komunitateari. Atxikitze
komunitatea ez da izango euskaraz berba egiten dutenen komunitatea, ardatza ez
da euskara izango. Komunitate horretako partaide izateko nahikoa da euskararen
alde egotea eta politikoki abertzalea izatea.

Hortaz, egunkari hauek koherenteak dira euren diskurtso eta
praktikarekin. Euskara maitatu, maitatzen dute eta hori euren lerro
editorialean islatzen da. Euskara erabili, erabiltzen dute, baina euskararen
erabilera ez da garrantzitsua izango atxikitze komunitateko partaide izateko.
Beraz, euskararen erabilerak ez du asetuko euskaldunon guraria.

Hirugarren mota hauetan hurrengo egunkariak daude: Deia eta Gara. Bi
egunkari hauek euskarazko izena dute eta, gainera, nazio izaerakoak dira
(behinik behin Hego Euskal Herrikoak). Dena den, euskarazko edukiak %25tik
behera daude. Eraginari dagokionez zailagoa da bi hauen eragina zehaztea, baina
esan dezakegu abertzaletasunaren bi lerro nagusien ordezkari direla: ezker
abertzalea eta eskumako abertzaleak.

Hiru egunkari diglosiko mota xehetu dut aurreko lerroetan, baina mota
bakoitzekoek zer ekarpen egiten diote euskaldunon komunitateari?

Lehenengo motakoek, aipatu dudanez, euskara ez dute aintzat hartzen
eta, horretaz aparte, euskara sustatzearen aurkako beligerantzia erakusten dute
ildo editorialean. Beraz, euskaldunon komunitatearen garapenari ekarpen baino
traba egiten diote. Tamalez, egunkari hauek dira Euskal Herriko egunerokoen
merkatuan lider.

Bigarren motakoek ere euskaldunon komunitatearen garatze bideei ekarpen
baino traba egiten diete. Euskara maitatzeak eta euskara sustatzearen alde
egoteak ez du ezertarako balio, gero praktikan antzematen ez bada. Eta egunkari
hauen praktika aurreko motakoen antzerakoa da. Are larriagoa, egunkari hauetako
batzuek euren burua abertzaletzat baitaukate.

Hirugarren motako egunkariek ere ez dute euskaldunon komunitatearen
garapen osoa bermatzen. Egia da diskurtso mailan euskaltzale agertzen direna,
egia da euskararen erabilera besteetan baino askoz handiagoa eta
garrantzitsuagoa dena. Baina garrantzi gehiago aitortzen diote atxikitze
komunitateari, euskaldunon komunitateari baino; baina euskararen erabilera
horrek ez ditu asetzen euskaldun irakurleen premiak eta, hortaz, hankamotz
geratzen da hizkuntzaren kontuan. Gainera, era honetako egunkariek, batez ere,
euskara hutsezko egunkariei bezeroak eta kazetariak “lapurtzen”
dizkiete. Euskaldun askok era honetako egunkariak erosten ditu euren ideia
politikoekin bat datozelako, hizkuntzaren irizpideari begiratu barik. 

Ondorioz, egun euskaldunon komunitatearen premiak asetzen dituzten
egunkari bakarrak euskara hutsez argitaratzen direnak dira. Historiak argi utzi
du prentsa diglosikoak ez dituela euskaldunon premiak asetu gura. 25 urte pasa
dira lehen egunkari diglosikoak agertu zirenetik eta oraindik euskararen
normaltzeak ez du lortu komunikabideen alor honetan helburuak betetzea.
Euskaldunon komunitatearen garapenerako gaur egun dagoen aukera bakarra
euskarazko prentsa elebakarra da, prentsa elebidunak ez baititu gure informazio
betebeharrak asetzen.