Hiztunak erosi

Atalak: Sailkatu gabea

Maria Caiñaren artikulua, neuk euskaratua (originala Nós egunkarian argitaratua, 2020ko uztailaren 30ean).

Hizkuntzek, ondare edo tresna diren zehatz jakitea zaila bada (modan dagoen kanpaina politiko-publizitarioaren folklorismoaren graduaren baitan), ez dute zerikusi handirik diruarekin. Edo hori iruditu ahal zaio, inozoki, ulertzen duenari lehen mailako gauzek ez dutela zertan moneta truke izan. Arnasketa edo digestioarekin gertatu bezala, hizketa jazotzen da, bera bakarrik irteten da (gure barru-barruko izaera sozialak apur bat lagunduta) eta ez du baimenik eskatzen. Horrexegatik, ez dago arrazoirik pentsatzeko prozesu hain natural honek horren ohiko eta hautazkoa den sosarekin harremana duela. Orduan, zer egitera etorri naiz hona horren zentzu gutxi duen afera honekin?

Ba, etorri naiz esatera, ematen duenaren kontra, badirela hizkuntza finantzatuak. Ezer berririk ez. Egunkari honen irakurleak ez dira horren inozoak ez jakiteko diruak gizakiok egiten ditugun gauza guztiekin harremanik ez duela. Soziolinguistikari buruzko libururen bat irakurri duen inork badaki ez dagoela hizkuntza hoberik (edo hobeto hitz egiten direnak) edo hizkuntza txarrik. Hori izatekotan, oinarri zientifikorik gabeko aurreiritzia baita. Era berean, jakin beharko luke hizkuntza baten estatusak ez duela zerikusi zuzenik hiztun kopuruarekin (gogoratzen duzue zer den hizkuntza minoritarioa eta hizkuntza minorizatua?). Nire iritziz, ostera, badira hizkuntza finantzatuak eta finantzatu gabeak. Bien arteko ezberdintasuna azalduko dizuet:

Finantzatutako hizkuntza batek irakaskuntza zentroetan irakatsia izango dela du ziurra, publiko edo pribatuetan (edo hibrido, kontzertatu edo pribatu estalietan, zuek deitu nahi duzuen modura). Ziur daki jendeak entzun eta irakurriko dituela hedabideetan, ikus-entzuneko edukiak dituzten plataforma digitaletan bikoiztua edo azpititulatua izango dela, idatzia, inprimatua eta editatua izango dela jite zientifiko zein literarioan, eta testuinguru administratibo guztietan erabilia izango dela, ezelako oztopo edo/eta diskriminazioarekin.

Aitzitik, finantzatu gabeko hizkuntza batek ez du jasotzen laguntzarik egunerokoan aurre egin behar dituen oztopoak gainditzeko, finantzatutako beste hizkuntza batekin lehiakortasun ez-parekoaren eraginez. Finantzatu gabeko hizkuntzek ez dute hedabideetan protagonismo bera garestiago irteten delako. Hizkuntza hauek edozein modutan irakasten dira, eta administrazioek ez diote horrenbeste jaramonik egiten. Badirudi finantzatu gabeko hizkuntzek BEZ zerga altuagoa pagatzen dutela.

Eta zelan konpondu daiteke horren ez bidezkoa den egoera hau? Badirudi erraza dela: finantzatu gabeko hizkuntzak diruztatzen. Zertarako? Ez, ez da hiztunak erosteko. Hizkuntza hauek ez dute behar billeterik kaletik jendea erosteko. Demagun hizkuntza hauetako bat galiziera dela. Ez gara joango kaleetatik eta esan: “Beitu, zuk zergatik ez duzu galizieraz hitz egiten? Ez duzu ikusten horrela beti errenta aitorpenean hobariak izango dituzula? Ez duzu ikusten galizieraz berba eginda oinarrizko errenta jasoko duzula baldintzarik gabe?”. Ez dago hizkuntzen merkatua ere, negoziatu ahal izateko zer komeni zaigun momenturo: “eta galiziera zenbatean duzu? Eta zenbat berba-orduak izango ditut? Ba al duzu gaelikoaren eskaintzarik? Eta ingelesa zer, gero eta garestiago?”.

Txantxa dela dirudi, baina pentsatzen dut gauza horiek pasatzen zaizkiola burutik karguan betikotu nahi duen lehendakari autonomiko bati finantzatu gabeko hizkuntza hauetako bati laguntzak eman behar dizkionean. Lehendakari honek pentsatuko du: sosa nahi badute hiztunekin trafikatzen ibiltzeko, ez diot emango. Ez zait beste arrazoirik bururatzen horrenbeste zabarkeria azaltzeko. Ez dut beste modurik ulertzeko horrenbesteko ez-gaitasuna, hizkuntzarekiko begirune eza eta laguntzen jaitsiera arina (adibide gertukoa dugu galiziera irakasteko kasuarekin). Baina, Galizian egongo balitz lehendakariren bat kezkatuta gai honekin, esango nioke lasai egoteko: hemen inork ez du hizkuntzarekin trafikatuko. Galizierak finantzamendua behar badu, ez da merkatuan saltzeko. Galizierak finantzamendua behar badu, ez hiltzeko arrazoi bakarragatik du, eta berarekin batera gure idiosinkrasia, gure kosmobisioa, gure identitatea eta gure duintasunaren puska handi bat mantentzeko.