Galizia eta dekolonialismoa

2025-09-15  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Galizia eta dekolonialismoa izeneko liburua irakurri dut aurten. Zeharo liburu interesgarria da eta apunte batzuk (eta apunteei lotutako ideiak ere bai) konpartitu nahi ditut zuekin:

Baga: liburua ikerketa baten berri dakar eta ikerketa zein liburua arte fundazio batek (Luis Seoane izenekoa) sustatu ditu. Honela definitzen ditu arte fundazio hori liburuak berak: esperimentazio gune, kuirtopiak eraikitzeko gune. Gurean ba al da horrelakorik bultzatzen duen arte fundaziorik?

Biga: zapalkuntzak parekatzea ere ez da zilegi. Egia da euskaldun, katalan edo galiziar batek erabili dezakeela kolonialismo berba, baina ez palestinar, ijito edo beltz baten pareko zapalkuntza duela esateko.

Higa: zelan baldintzatzen gaitu gure produkzio teorikoaren oinarri bibliografiko nagusia espainolezkoa izateak?

Laga: existitzen al da euskal pentsamendu dekoloniala? Bai? Inork emango al dizkit adibideak? (Axier Lopezen Gure heroiak liburua, Araka ditzagun gure bazterrak, Moroak gara behelaino artean liburua, horiek dira niri boteprontoan bururatzen zaizkidanak).

Boga: burujabe ez diren nazioek kolonitate bikoitza bizi dute: nazio hegemonikoaren aurrean zapalduak dira, baina, era berean, euren mugen barruko minoria etniko edo arrazializatuak zapaltzen dituzte.

Sega: badira dekolonitatearen barruan kokatzen diren subjektu arrazializatu batzuk, zeintzuek mugimendu zuri bezala tratatzen dituzten nazio askapeneko mugimenduak. Eta, gainera, ukatzen diete mugimendu horiei antzeko terminoak erabiltzea (kolonitatea, kasu). Badira askapen mugimenduko kide batzuk, oso argiak direnak euren zapalkuntzak bistaratzen, baina itsuak direnak euren herrietan gertatzen diren zapalkuntza etniko eta arrazializatuen aurrean. Batzuk zein besteak kaltegarriak dira eta ez-dekolonialak. Eta jokoa egiten diete benetako zapaltzaileei.

Zai: atzerapen bakoitzaren ostean, identitatea da mantentzen den apurra. Identitatea iraganari begira egon behar da, baina, batez ere, etorkizunari begira. Izan ere, hori da komunitate biziek egiten dutena: behin eta berriro, euren buruak imajinatzea.

Zoi: posible al da istorio alternatiboak asmatzea? Errealitatearen ehunean ebakiak egiteko balioko dute istorio alternatibo horiek?

Bele: zapalduen olinpiadek politika identitaristen tranpa elikatzen dute, ea nor den zapalduena, eta besteei zapalkuntzak ukatuz. Horrela, etsai beraren kontra borrokatu beharrean, nor gehiagoka aritzen gara.

Arma: noizko tankera honetako ikerketa (eta liburu) bat Euskal Herrian?

Eta berba egiten dugunean beldurtzen gaitu … Audre Lorde

2025-09-08  //  Poema soziolinguistikoak  //  Iruzkinik ez

Eta berba egiten dugunean beldurtzen gaitu

gure hitzak ez entzuteak

edo ondo etorriak ez izateak,

baina isilik gaudenean

beldurra izaten jarraitzen dugu.

Beraz, hobe da berba egitea

eta gogoratzea

inork ez zuela espero gu bizirik egotea.

Audre Lorde

Idatzi nahiko nituzkeen aipu batzuk

2025-09-02  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

“Oinarrizkoa da ulertzea ongizate militantea gure borroken arrakasta bezain garrantzitsua dela, eta kontzeptu horrek ez lukeela oxymoron bat izan behar, baizik eta erakunde orok jorratu beharreko errealitate ukigarria. Horrek esan nahi du norbera eta besteak zaintzea berez erresistentzia-ekintza dela onartzea”.

Nikolas Blain

“Praktikan, euskararen normalizazioak eta instituzionalizazioak aurrera egin ahala, kalearen tokia eskolak bereganatu du eta horrek hizkuntzaren gaineko iruditegi zein ideologia berriak bultzatu ditu. Gazte kulturengandik urrunduta, euskarak aro berri bati ekin  zion: punk mugimendua eta Do It Yourself atzean utzi eta planifikaziora egin zuen jauzi. Honekin batera euskararen eta euskal kulturaren garapenean protagonismo handia zuen  gunea –kalea– galdu da”.

Jone Miren Hernandez eta Ainara Santamaria

“Zetak-ek Nafarroa Arena bi aldiz leporaino betetzea ona da euskararentzat, baina horietako zenbat joaten dira euren herrian antolatzen diren kontzertuetara? Oasiaren kultura da nagusi. Gauza bera gertatzen da Korrikarekin, Herri Urratsekin… Oasiak sortzen ditugu, urte osoko desertuei ez heltzeko. Baina oasiaren kulturak ere iraungipen data dauka. Basamortuari heldu ezean, laster ez da jenderik egongo oasietarako ere”.

Odei Barroso

“Zergatik egin euskaraz? Zerk laguntzen du euskaraz egiten eta euskaraz bizitzen? Zer oztopo edo zailtasun daude? Zer egin euskaldunok eta euskarak irauteko? … Beti antzeko galderak eta antzeko erantzunak, bakarka edo taldean erantzutekoak, komunitate euskaldunari irauteko eta aurrera jarraitzeko arrazoiak eta indarra eman dizkiotenak”.

Imanol Azkue

“Sustraiak ez dira hazten ari den zuhaitz batentzat pisutsu. Kontrara, sustrai horiek (edo tradizioa deitu) dira bide berriak esploratzeko abiapuntu”.

Paula Carballeira

“Transmisioa garrantzitsua da, baina talde berriak bere lekua egin behar du. Belaunaldi bakoitzak bere ekarpenekin utzi behar du arrastoa”.

Intza Casamajou

Euskara teknikarien feminizazioa

2025-07-07  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Elhuyarrek (Eusko Jaurlaritzaren enkarguz) euskara teknikarien feminizazioari buruzko ikerketa egin du. Bertan, administrazio publikoan zenbat emakume eta zenbat gizon ari diren euskara zerbitzuetan lanean aztertzen da, baita horien adina, posizio hierarkikoa eta abar. Ondorioak begi bistakoak ziren: hau da, gure lanbide hau (eragile publiko zein pribatuetan, nahiz eta azken hori ez aztertu) feminizatuta dagoela ondorioztatzen da, bi heren emakumezkoak diren heinean. Jakina, beste hainbat datu ere jasotzen ditu ikerketak: administrazio publiko handietan (Jaurlaritza eta aldundiak) gizon gehiago ari da (batez bestekotik gora, emakumeak han ere nagusi diren arren), postuetan gora egin ahala gizonezko gehiago agertzen dela, eta abar.

Zeharo interesgarria iruditu zait ikerketa, baina … Baina asko jarri dakizkio ikerketa honi. Nik, batez ere, batean jarriko dut arreta. Datuak eta datuak jasotzen dira, argazki xehea ageri da ikerketan. Baina ez da horren ondorioetan sakontzen (hemen, argi gera dadin ez dudala ezer ikerketa egin dutenen aurka, kontrakoa baizik, enkargu bat da eta enkargua eman duenaren gainean jarri gurako nuke ardura).

Izan ere, zer esan gura du lanbide bat feminizatuta egotea? Zer dakar horrek? Zer egin daiteke egoera horri buelta emateko? Zein da “gizonak” erakartzeko formula? Zein da lanbideari prestigioa emateko egin beharko litzatekeena? Ikusten duzuenez, galderak eta galderak, eta erantzun zailekoak guztiak. Baina azalean geratu gura ez badugu (azken finean, gure lanbidea ezagutzen duen inori ez zaizkio ondorioak arrotzak egingo), egin beharrekoak guztiak eta aztertu eta ikertu beharrekoak. Espero dut aurrerantzean horiei ere ekiteko ikerketak mahai gainean jartzea eta honetan sakontzeko bideei ekitea. 

Deskodetzea

2025-06-03  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Badugu aukera Stuart Hall pentsalariaren testu batzuk euskaraz irakurtzeko. Argitaratutako liburu horretan, besteak beste, deskodetzea eta kodetzearen inguruko kapitulu interesgarria dator. Telebistari buruz ari da Stuart testu horretan, baina nago beste testuinguru batzuetara hedatzeko aukera ematen duela bere teorizazioak.

Eta zer dio ba? Ba, labur zurrean eta orokorrean arituta honakoa hau dio: gauza bat da kodea eta beste gauza deskodetzea. Hau da, zuk kode bat helarazi zenezake jendartera (telebistari buruz ari zela gogoratu), baina gero jendeak hori deskodetuko du bere modura, interpretatuko du bere modura. Mezu askatzaile batzuk jendeak ez-askatzailetzat har ditzake eta alderantziz. 

Hori irakurtzen ari nintzenean, Euskaraldi betean geunden. Ez naiz Euskaraldiaz berba egitera etorri hona, uste dudan arren gogoeta sakon eta esanguratsua behar duela ariketak. Baina, buruak ezinbestean egin zuen lotura: antolatzaileek mila modura igorri arren mezua, gero jendarteak bere modura deskodetu eta interpretatu du. Eta nago deskodetzearen hobetzean datzala Euskaraldiaren etorkizuna hein batean. Edo ez.

Maiatzak 17

2025-05-17  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Maiatzak 17. Letra galiziarren eguna. Euskaraldia bete-betean. Nire herriko jaiak. Hausnarketa arin batzuk.

Letra galiziarren eguna, urtero legez, maiatzaren 17a da eta, azken urteotan, ohikoa denez, galizieraren aldeko manifestazio handia izango da Santiagoko karriketan (seguruenik, Europa mailako hizkuntza gutxitu baten aldeko manifestaziorik jendetsuenak dira Galiziakoak, Korrika eta abarrak manifestazio moduan hartzen ez badira). Lingua vital xa!

Baina, aurton, nire ustez, letra galiziarren eguna berezia da. Berezia aurtengo omenduak ahozko tradizioaren eramaile eta sortzaile diren emakumeak direlako. Kantariak eta ahozko poesia herrikoia, literatur transmisioaren garrantzia eta ahozko lirika, anonimotasuna, komunitatea eta andrazkoak. Gurean ere beharko litzateke mota honetako omenaldirik inoiz …

Letra galiziarren eguna da Galizian hizkuntzaren alde egiten den ariketarik erraldoiena, non gaztelaniaz aritzen diren egunkariak egun batez galizieraz argitaratzen diren, non galiziera goratzen den leku guztietan, non galizieraren berbarik politena zein den aukeratzen den, non … Gurean, baina, Euskaraldi bete-betean gaude, aurten lehendabiziko aldiz maiatzean, udaberri aldean. Horren harira, hikaldia eta pantailaldia (a ze tresna den Zernonikusi webgune eta aplikazioa) ere antolatu dira (bide batez, oso esanguratsua iruditu zitzaidan Onintza Iruretak Goiatz Urkijori egindako elkarrizketa). 

Eta, bitartean, zer eta Derioko jaiak. Gaur egun handia: paella txapelketa, herri bazkaria, bakarrizketa, kuadrilla txapelketa, DJak herrian zehar eta gauean kontzertuak. 

Dena maiatzaren 17an, komunitatea(k), hizkuntza(k) eta herri ekimena(k). Bejondeigula!

Lasarte-Oriako gazteak

2025-04-28  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Euskal soziolinguistikaren ikerketa askoren jomuga izan dira (eta dira) gazteak. Hainbat motatako ikerketak egin dira azken urteotan, etnografikoak, antropologikoak, soziologikoak, parte hartzaileak, … Denetarik ikertu da, kezka bat dagoelako edo etorkizuna aurreikusteko gogo bat dagoelako. Baina ikerketa horien guztien artean, nabarmendu behar da Lasarte-Oriakoa. 30 urteko ikerketa seriea egin dute, 1991tik 2021era. Beti puntako ikerlariekin, azkena Miren Artetxe Sarasola (aurretik, Jose Mari Iraola eta Pello Jauregi ibili dira). Hortaz, Lasarte-Oriako gazteen eta euskararen arteko harremana izango da honezkero Euskal Herrian ikertuena (eta bejondeiola hango euskara zerbitzuari, errealitatea aldatzeko lehenik ezagutu behar delako).

Ez ditut aztertuko azken ikerketaren emaitzak, nahi duenak ikerketa bera eskuragarri duelako online, eta hobe da hango berbetan jasotzea eta ez nireetan. Hala ere, hiru kezka plazaratu nahiko nituzke:

Baga: gazte kontzeptua problematizatuko nuke. Gazteak gora eta gazteak behera aritzen gara, baina zer da gaztea izatea? Lasarte-Oriako ikerketetan, hautua egin dute eta 13-23 urte bitartekoak hartzen dira gaztetzat. Niri, hala ere, problematikoa egiten zait 13 urteko bat gaztetzat hartzea eta ez 24 urteko bat. Baina, tira, hautua da eta horrekin aurrera. 

Biga: gazte guztiek belaunaldikide izatearren ezaugarri batzuk partekatzen dituzte? Bai? Zeintzuk? Nik nire gazte sasoiko belaunaldia gogoratu eta ezaugarri sano gutxi bururatzen zait (edo ez zait bururatzen, gordinago esanda). Hortaz, eta kontuan izanda gero eta jendarte pluralagoa dugula, balio al digu belaunaldi kontzeptuak azterketa soziolinguistikorako? Eta balio badigu, zer zentzutan?

Higa: etorkizuna aurreikusteko balio ei digu gazteen iritziak, portaerak eta ezagutzak ikertzea. Gainera, gurean aspaldi egin zen ikerketa batek izenburu hori bera zeraman. Ba, nik nire zalantzak ditut eta jarriko dut adibide autobiografiko bat: unibertsitatean ikasle nintzela, porroak erretzen ari ginen eta hurbildu zitzaigun morroi bat. Ikerketa bat egiten ari zen (ziren?) euskararen inguruan eta geure portaera eta iritzien inguruko galdera batzuk egin zizkigun. Ez naiz inondik ere gogoratzen zer erantzun nion, baina zintzoa izan banintzen (oso dudazkoa dena honen tankerako inkestetan), neure erantzunetan oinarrituta, ezin zen inondik ere nire etorkizuna aurreikusi. Ze, orduan, euskara oso gutxi erabiltzen nuen, oso, gaur egun ez bezala (lanean zein etxean, militantzian zein lagunarte zabalean).

Ikerketa hauek argazki estatikoak erakusten dizkigute, baina hizkuntzaren dinamikak dinamikoak dira (berbak berak dioen legez) eta hiztunok agentzia dugu, aldatzeko gaitasuna dugu. Beraz, etorkizuneko balizko kartografietako lerroak erakutsi ahal dizkigute ikerketa hauek, baina nik tentuz eta kontuz hartuko nituzke hemendik egiten diren irakurketa gehientsuenak.  

Euskararen historialariak

2025-03-25  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Behin baino gehiagotan esan dut: horrenbesteko urgentziarik ez bagenu, euskararen historia soziala ikertzen emango nuke bizialdia (jaten eman behar lidake, jakina). Eta pentsamendu hori berriro etorri zait burura Peio Monteano handiaren azken liburua irakurri ostean: “Del euskera al castellano. El comienzo del cambio de lengua en el Reino de Navarra”. Liburu horretan, datuz eta ebidentziaz horniturik, Nafarroako erresumaren hizkuntza egoera aztertzen du, modu zehatz eta jori batean (eta, ohikoa duenez, sen dibulgatibo apartarekin).

Horrek, ostera ere, Nafarroan dagoen joera batera eraman nau: euskararen historialari bikainetara, dela Jimeno Jurio maisu handia, dela Anjel Irigarai, Xabier Erize edo Erlantz Urtasun, dela tokiko historialari handi dugun Fernando Maiora edo dibulgazioan aparta dugun Xamar bera. EAEn ere badira historialariak (Mikel Atxaga edo Joseba Intxausti, nagusienak seguruenik), baina gehiago landu da beka bidezko sistema: ez dakit zer herritako historia soziala batzeko beka (Habe liburutegian bilaketa azkarra eginda, Pasaia, Lezo, Deba, Bergara eta Donostia ageri zaizkit). 

Eta, zelanbait, denari txapela jartzen (edo), Euskaltzaindiak duen egitasmoa: Joanes Etxeberri egitasmoa. Izan ere, txapela jartzen edo idatzi dut, hain zuzen ere, aspaldidanik ez dudala honen berririk eta ez dakit zertan den proiektua. Historia ikertzen jarraitu behar dugu, noski, etorkizuna zezeltzen jarraitzeko (edo). Amaitu nahi dut bi barkamen eskatuta: bat, aipatu ez dudan egileei barkamena eta bi, emakumezko historialariak bilatu ditut, baina ez dut bat bera ere topatu (beka irabazleak kenduta): inork badu aipamenen bat, esan mesedez. 

Aipatzen eta aipatzen

2025-03-15  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

“Kontzientzia soziolinguistiko kritikoa garatzeak aukera ematen die hiztunei hizkuntzen arteko botere-harremanez jabetzeko, euskararen minorizazioaren arrazoiak ulertzeko eta ordena soziolinguistiko horrek haien hizkuntza-hautuetan, hizkuntzei buruz dituzten ideietan zein hiztun moduan duten autopertzepzioan zer modutan eragiten duen ulertzeko”.

Jone Goirigolzarri

“Argi dago galiziera mehatxua zaiela, euren eukaliptoentzat, euren baliabideak saltzeko estrategiarentzat, euren gizarte zibila deusezteko lanarentzat. Galiziera lurralde batera, iragan batera eta, batez ere, etorkizun batera lotuta gaudela gogorarazten digun balioa delako. Galiziera defendatzen dugunok beste eskubide batzuk defendatu behar ditugu, neure bizitza garatu nahi dudan hizkuntza, oztopoak oztopo, zaindua eta mantendua izan zelako klase sozial umilenengatik. Kritiko mantentzen gaitu, kapitalismoaren balioen kontrako herritartasun berezia ematen digu. Horrek ez du esan nahi galiziera ezin denik izan balio kolonial eta esplotatzaileen konplize, ez, baina hizkuntza honek maila sinbolikoan ordezkatzen du jaun hauek izorratzen dituen arantza”.

Maria Reimondez

“Euskal kulturgintzak, euskal hedabidegintzak, euskalgintzak ez du lekurik matematikatan eta kopuruetan oinarritutako logika baten barruan. Kultura minorizatua gara, milioi bat hiztun ere ez, eta horietatik kultur kontsumitzaile aktiboen portzentaia marginal bat, mundu osoan ehunka milioika partaide dituzten beste bi hizkuntza eta mundu mailan lingua franca moduan asentatu den beste hizkuntza erraldoi baten artean. Kontestu horretan ezin dugu matematikatik lehiatu. Big data, influentzerrismoa eta algoritmoak bateraezinak dira euskaraz jardutearekin”.

Joxe Rojas

“Hemen politikoki aurreratzen da hizkuntzarekin aurrera egiten den neurrian”.

Iñaki Uria

“Gizakioi, arapesh, hopi edo norvegiera berba eginda ere, aspergarri egiten zaigu beti gauzei modu berean deitzea. Beti egingo dugu jolas, gutxi bada ere. Eta jolas egite honek izango ditu beti eragin biderkatzaileak. Ez dago gramatikarik gabeko hizkuntzarik, ez. Baina ez dago hizkuntzarik non dena, gramatika barne, aldatzen ari ez denik”. 

David Graeber

“Utopiak epe luzeko etorkizun desiragarriak sortzeko tresna linguistikoak dira: kontakizunak. Aldaketa politiko orok behar du lehenik errelatoa, helburu politikoak finkatu behar baititu hizkuntzaren bidez, eta helburu horiek lortzeko estrategiak zabaldu: estrategia ekonomiko-sozial, zientifiko, artistikoak. Utopiek aldaketa politikoaren norabide estrukturala marrazten dute”

Jule Goikoetxea

Algoritmoa(k)

2025-03-03  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Algoritmoei buruz berba egin gura dut. Eta, horretarako, Mastodonen ikusitako bi gauzetatik tira egin gurako nuke. Lehenik, Txerren erabiltzaileak honako hau aipatu zuen: “Eta hizkuntzak algoritmizatzen badira? Hizkuntza nagusiak planoago, mediokreago, koinatuago, trollago bilakatzen ikusiko ditugu?”. Eta apur bat lehenago, Joxe Rojas-ek artikulu gogoangarria idatzi zuen bere teknopata blogean: Zertarako behar dute hedabideak kulturgileek, TikTok eta Instagram baldin badute? (eta nik honen berri, Mastodonen bidez jaso nuen).

Joxe Rojasen artikuluan badatoz azpimarratzeko eta gogoetatzeko moduko hainbeste baieztapen:

Euskal kulturgintzak, euskal hedabidegintzak, euskalgintzak ez du lekurik matematikatan eta kopuruetan oinarritutako logika baten barruan. 

Big data, influentzerrismoa eta algoritmoak bateraezinak dira euskaraz jardutearekin.

Nire negozioa jendea pantailara pegatuta mantentzea baita, eta ez Europako ez dakit nongo puntako kultura bitxi bat sustatzea.

Instagram eta TikToken kontsumitzaileek zertarako behar dituzte euskal kulturgileak, Taylor Swiftek edo Rosaliak askoz ere produkzio sofistikatuago, ikusgarriago eta ugariagoa eskain dezaketenean?

Eta honen aurrean zer? Ba, Jon Urzelairen hau, euskararen biziberritzearen paradoxa nagusiena plazaratzen duena:

Hor tranpa zail bat dago: bai, euskarak normaltasuna konkistatu behar du, baina euskararen karta guztiak normaltasunean jartzeak porrotera garamatza. (…) Hasteko, euskal kultura ezin da oinarritu logika merkantilista batean bakarrik, zenbakiek ez baitute ematen: ez dago nahikoa kontsumitzaile hori mantentzeko. Esan nahi dut, euskal eszena, musikariak edota editorialak baldin badauzkagu, lan boluntario ikaragarria egin delako da, era militantean egin delako. Hori horrela da eta, segur aski, horrela izan beharko da beti. Orduan, ezin dezakezu partida hori jokatu eta irabaziko duzula pentsatu. 

Gogoeta asko, paradoxak eta erantzun gutxi. Baina, ahal dela, algoritmorik ez. 

Artikulua argitaratu ostean, eztabaida oso mamitsua egon da Mastodonen bertan honen inguruan, ni neu, Joxe Rojas, Txerren, Koldotxu eta Beñat Irasuegiren artean (bide batez, bi zentimoko gomendioa: joan arin batean Mastodonera). Eta hortik erreskatatu nahi dut Beñat Irasuegiren hau, eztabaida eta iritzi trukaketa honetan balio duelakoan:

• Ez dago euskalgintzarako merkatu bat.
• Beraz, ez jo merkatu homologaziorantz.
• Ez neurtu merkatu kapitalistaren metriketan.
• Erabilera balioa truke balioaren aurretik jarri.
• Eraiki sare eta harreman ekonomiko ez merkantilistak.
• Garatu erabiltzaile komunitateak.
• Sortu eta banatu aberastasun material eta kulturala.

Eskerrik asko, Beñat eta beste guztiei!