A lingua en 2050

2024-01-15  //  Irakurgaiak  //  Iruzkinik ez

2021ean argitaratu zen Galizian “A lingua en 2050” liburua, Fernando Ramallo soziolinguistikak koordinatua. Ideia sinplea da: hainbat adituri galdera bat pausatzea. Zelakoa izango da galizieraren egoera 2050. urtean?

Galdera erantzun dutenen artean, denetarik. Denek dute esperientzia, asko dira soziolinguistika eta hizkuntzaren egoerari buruz hausnarketak eta ikerketak egin dituztenak, eta, logikoa eta aberasgarria denez, ikuspuntu zeharo desberdinak dituzte, kasu askotan kontrajarriak.

Erantzun gehienak nahiko lauak eta espero zitezkeenak dira. Aurreiritzietan edo iritzietan oinarritutakoak, baina badira estilo aldetik erantzun oso originalak. Esate baterako, Manuel Nuñez Singalakoak edo Gabriel Rei-Dovalenak. Badira gure egoerari ere erreferentzia egiten diotenak (adibidez, Xesús Alonso Monterorenak).

Liburua, gainera, erraz irakurtzen da, azken finean, erantzunak laburrak direlako eta egiletik egilera salto egiteko aukera ematen dutelako.

Gustatuko litzaidake niri ere euskararen egoerari buruzko honen tankerako libururik ere argitaratzea gurean. Hainbat iritzi eta hainbat proiekziorekin, hainbat amets eta hainbat desiorekin, hainbat istorio eta hainbat usterekin. Inor animatuko balitz …

Eguraldiaren euskara, Kepa Diegez

2024-01-08  //  Irakurgaiak  //  Iruzkinik ez

Liburu bitxi bezain bizia egin du Kepa Diegez aro-bidaiariak. Euskal herrietan zehar bidaia egin du eguraldia, denbora edo aroari buruzko berbak batzeko, Getxotik Eskiularaino, 99 herrietatik zehar.

Liburua euskara batuan idatzia dago, baina batuaren kolore guztiak hartzen ditu kontuan, lekuan leku batuari kolorea emanez. Jende xehearekin aritu da batez ere, herri jakinduria batzen. Liburua niri zeharo interesgarri begitandu zait, baina agian onena da Kepari berari berba ematea eta zer dioen aztertu:

“Solasak gizakiaren adimen-begiak sortu eta adimenarekin batera errotu eta hazi egiten dira. Lehenago gizabanakoa gainditzen duen herentzia kultural baten hazia ekartzen dute, hiztun-komunitateak onetsi baititu: hitz bat, aurrera aterako bada, ezinbestez, komunitate batek elkarbanatu behar du; bestela ahanzturaren zorroan eroriko da.

 

Eleak gordinik daude, natura hutsa dira, eta kulturaren atal bihurtzeko, maneiatu eta egosi behar dira; horrela kultura bilakatuko dira. Kultura, azken batean, natura eraldatua baizik ez da, besterik ez”.

 

“Bidaia guztiak eraldatzaileak izan ohi dira: hau, batik bat, iraultzailea ere gertatzen zaio: herri-jakinduria zinez kultura oparokoa da, zientziak aintzakotzat hartu beharrekoa. Hiztunen adimen-begiak ehunka urtean zizelkaturiko eguraldi-lexikoa kultur monumentu erraldoia da, iraunarazi beharrekoa, ez liburuetan, baizik eta mintzodunen ahoetan”.

Erromantizatzea

2023-12-20  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Erromantizatzea, ingelesetik etorri den berba (espainolaren galbahetik pasatuta, seguruenik). Ingelesez to romanticize. Erromantiko berbarekin du harremana (hori bai dator Elhuyar hiztegian). Maitasun erromantikoari sekulako jipoi dialektikoak eman dizkio azken aldian mugimendu feministak eta hortik etorri da agian berba hau gurera.

Euskara ere erromantizatzen al dugu? Hein batean bai. Hor dugu indar biziz ama hizkuntzaren ideologia (irakurri, adibidez, artikulu honi egindako iruzkinak), metafora esentzialista eta biologizista hutsa dakarrena. Hor ditugu indar biziz bestelako ideologia batzuk: gazte eta nerabeen erruduntasunari buruzkoak, erabilera eta ezagutzaren arteko amildegiaz berba egiten digutenak, borondatea eta inposizioari buruz ari direnak (hau barne), eta abar.

Euskara ere erromatizatzen al dugu? Ba ez dakit, baina galdera hori egin orduko, neure burura etorri zitzaizkidan Ibai Atutxak bere “Barbaroak eta zibilizatuak” liburuan aipatu zituen berba batzuk (nahiz eta agian zerikusirik ez izan): “Euskara saltzea egon daitekeen jarduerarik neoliberalena da”.

Euskara ere erromantizatzen al dugu? Zuek zer uste duzue?

Gas argia

2023-12-13  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Gas argia kontzeptua orain dela gutxi deskubritu nuen Derioko Koxak talde feministako kide bati esker (ingelesez gaslighting). Honela definitu dezakegu gutxi gorabehera: “abusatzailea beste pertsonaren errealitatearen pertzepzioa aldatzen eta bere autokonfiantza murrizten ahalegintzen da, bere oroimena edo zuhurtzia zalantzan jarriz eta ezegonkortasun emozionala eraginez”.

Hasiera batean, kontzeptua ulertu nuen (eta neure inguruan bizitako kasu pare batekin akordatu nintzen). Baina gero … buruko errota beharrean hasi zen eta …

Kontzeptu hori bikote-harremanei ez ezik, herriei ere aplika dakiekeela iruditu zitzaidan (herriei edo hizkuntza komunitateei, gurago duzuen moduan). Eta, ostras, zenbat biderrez egin didaten/diguten gas argia niri/guri? Milaka adibide etorri zitzaizkidan burura …

Carlos Callonen “O libro negro da lingua galega” lanean adibide asko ageri dira, baina egunerokoan ere milaka ditugu: zer gura duzu mediku ona ala euskalduna? Edo jasandako eraso linguistikoa menosten aritzen zaizun laguna (euskal hiztuna hainbat kasutan, jakina), edo Telpeko egoeretan agertzen zaizkigunak, edo sare sozialetan agertzen diren milaka iritzi (neofaxistak horietako batzuk bai, baina horiez gain beste hainbat), edo …

Eta argi dago hau biolentzia sinbolikoa dela, hau da, biolentzia moduan atzematen ez den biolentzia da, pentsamendu kategoria negatiboen inposizioa, desprestigio eta desautorizazioa artikulatzen duten kategorizazioa. Eta horrek zerikusia du autogorrotoarekin, autolesioekin, konplexuekin.

Gas argia bai, baina honen aurrean zer egin beharko genuke? Zein da horri eman beharreko erantzun pertsonal zein kolektiboa? Ba ez dut ideiarik ere ez … Agian, gure kontra erabiltzen diren erreminta hegemoniko horiek (estereotipo eta irain horiek) berreskuratu eta modu kontrahegemonikoan erabili genitzake, esangurak birdefinituz. Agian.

Batera jauzi

2023-11-28  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Topaguneak bere hirugarren kongresua egin du orain dela gutxi, Batera Jauzi izenarekin. Aurreko bietan ez bezala, oraingo honetan nahiko kanpotik jarraitu dut kongresua, baina, hala ere, ponentzia irakurri nuen. Azpimarratu nituen kontu batzuk eta gaur horiekin honelako nahaste bat ekarri dut artikulura.

Hasi aurretik, nonbaiten hartu nuen aipu bat ekarri gurako nuke: ideia berririk ez dago, ideiak sentitzeko modu berriak baino ez daude. Hori izan zen txostena irakurritakoan izan nuen sentsazioa (eta horrek ez du gura esan txarra denik, inondik ere).

Tokian toki euskaltzaleak batu, saretu, antolatu eta aktibatzea da euskara elkarteen eta Topagunearen helburu. Baita honako hauek ere (ez daude guztiak, nik azpimarratutakoak baizik): eragilera ardatz duten ekimenak eta egitasmoak antolatzea; norbanakoak ahalduntzeko, motibatzeko eta aktibatzeko ekimenak, tresnak eta formazio soziolinguistiko eta ideologikoa garatu eta zabaldu.

Eta hori zelan egiten da ba? Ba, elkartegintzako egungo egiteko moldeak garai berrietara egokituta, ikuspegi intersekzionala eta sistemikoa kontuan hartuz, gasolina ideologikoa hizkuntza-ekologiatik hartuz eta sozializazio komunitarioa ardatz.

Eta beste hainbat kontzeptu azpimarratu nituen: imajinarioa, hiztun-komunitatearen kontzeptua hizkuntza eskubideekin zelan lotu, euskal identitate askotariko, ireki eta inklusiboa, euskaldun eta euskaltzaleak ez direnak zelan erakarri (hau irakurtzean, gogoratu nuen lagun batek aipatzen dituen hizkuntzaren apostatak, hau da, euskara jakin arren, egunerokoan uko egiten dioten lagunak), …

Amaitzeko, bi ohar egin nahiko nituzke. Batetik, uste dut euskara elkarteen mugimenduan gobernantza eta berrikuntza toki mailakoak izaten jarraitu behar dutela, uste dut hori dela mugimendu honen ekarpenik nabarmenetakoa. Era berean, hori lotuta joan behar da beste kontu batekin: ezagutza, sustapena eta abar nazio mailakoak izan behar dira edo nazio mailan kudeatu behar dira. Eta, bestetik, txostena irakurritakoan euskara elkarteen eta mugimenduaren agenda propioa zein izan beharko litzatekeen etorri zitzaidan burura. Ez dut erantzunik, jakina, baina iruditzen zait horri ere garrantzia aitortu beharko diogula.

(Ekarpen hauek kongresua amaitu ostean ekarri ditut blogera, aurretik eginda izan arren. Ezin nuen parte hartu kongresuan, hainbat arrazoirengatik, eta iruditu zait mugimenduarekiko errespetu falta litzatekeela kongresua egin aurretik hauek publikoki plazaratzea. Mila esker kongresua gidatu duten guztiei eta orain lanera, esandakoak gauzatzera. Mugimendu osasuntsu eta indartsu bat ezinbestekoa dugu aurrera egin gura badugu).

Gure ikerketen anomalia

2023-11-20  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Iñaki Iurrebasok esaten zuen euskal demolinguistikak lau erronka nagusi zituela. Eta haietako bat unibertsitatearen inplikazioa areagotzea da. Eta hala da. Izan ere, gurean, soziolinguistikaren ikerketan, anomalia batean bizi gara. Anomalia diot, gurean ez dakit zenbat unibertsitate egon arren, ez dagoelako soziolinguistika fakultaterik eta ez dagoelako soziolinguistikaren ikerketara erabat emana den ikerketa-talderik (Equiling izan daiteke salbuespen ia bakarra).

Eta anomalia horri erantzuteko, ba txiringitoak eraiki ditugu (eta argi geratu dadila txiringito horiek asko maite ditudala): Soziolinguistika Klusterra, Badalab, Euskaltzaindiako Jagon saila, … Baina hori anomalia da. Soziolinguistika diziplina zientifikoa da eta zientzia, batez ere, unibertsitatean egiten da (unibertsitateak ere beste arazo ditu: parrokia edo batzoki akademikoak sortzea, adibidez). Eta, noski, zientzia aplikatua ere behar dugu, kalea eta akademia gainezkatuko dutenak.

Eta ez dago ikerketa talderik. Badira han eta hemen soziolinguistika ikertzen ari diren akademiako kideak: Jone Goirigolzarri eta Patxi Juaristi, Estibaliz Amorrortu eta Iñaki Marko, Ane Ortega eta Iñaki Iurrebaso, Miren Artetxe eta Jon Sarasua, Jone Miren Hernandez eta Jaime Altuna, Paula Kasares eta Beñat Garaio, Ainhoa Pardina eta Xabier Erize, Jacqueline Urla eta Pello Jauregi, Onintza Legorburu eta Ibon Manterola, Maite Garcia eta Idurre Alonso, Nekane Arratibel eta Iñigo Beitia, Karmele Perez eta Aitor Zuberogoitia, Nekane Goikoetxea eta … Gehi akademiatik kanpora dabiltzan beste batzuk (gehi erretiroa hartutakoak gehi kanpo dauden/gauden batzuk egoera beste modu batekoa balitz, agian ikerketaren bideari ekingo geniokeela).

Ikertzaile batzuk badira, baina bateratasun eta elkarrekin proiektu (eta proiekzio) gutxi. Ea!

Gaba Baltza

2023-11-06  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hasi aurretik ohar bat: testu hau partziala da, osatu gabekoa halabeharrez eta, nahikeriaz, heterogeneoa, dudakorra eta espero dezadan zenbait gauzatan okerra. Ez dira hauek lotsatzeko moduko ezaugarriak, inondik ere.

Gaba Baltza edo Gau Beltza, edo Arimen gaua, edo Animen gaba, edo Akarbaltz gaba … Izen batzuk ditu honek eta hainbat izeni dagozkion ekinbideak ere ditu (seguru naiz gehiago daudela, baina ez dut izen guztien bilduma egin gura izan; bitartean, neure herrian jarraitzen du Halloween izena eta izanarekin).

Kontua da tradizio berri baten aurrean gaudela, momentuan sortzen ari dena eta estandarizatu barik dagoena, hein handi batean, Halloween-en kontrako (!) erreakzio gisa sortua eta gure sustraietan zelanbaiteko babesa duena (gomendagarria da Jaime Altuna eta Josu Ozaitaren lan hau). Bide batez, aipatzekoa da Galizian 90eko hamarkadan eta herri mugimenduak hauspotuta (Artabria fundazioa buru) Samain jaia berreskuratzen hasi zirela. Oso interesgarriak dira horren harira Praza agerkarian argitaratutako hamabi kontu hauek.

Eta tradizioa ari da sortzen gure mutur aurrean, ari da berrasmatzen gure begi aurrean. Edo gurago bada, ari da berrinterpretatzen. Badu Halloween-etik asko (asko!), badu herri imajinaziotik ere asko edo zerbait eta, batez ere, ez dago estandarizatua (esate baterako, Olentzerok zelanbaiteko estandarra du, kalejira, kantuak, opariak, Olentzeroren arropak, orain Mari Domingi eta haren arropak, … herririk herri aldaketatxoak egon arren performance-an) eta erritua sortzen eta birsortzen ari da, herririk herri eta auzorik auzo. Eta, nire ustez, estandarrik ez izateak askatzen du imajinazioa, askatzen du herri bakoitzaren berezitasunen oinarria eta askatzen du eta libreago egiten du (kutsu merkantilistak dituela ukatu barik, eta gozoki eta mozorro prefabrikatuak ikusten direnean han eta hor, honek ez du gura jai erritua erromantizatzea, inondik ere).

Gutxitan dugu begien aurrean eta zuzenean erritu berri baten sorrera eta eklosioa, gutxitan, eta uste dut merezi duela honi ere atentzioa jartzea, eta pentsatzea ea estandarrik etorriko den, ea estandarrik behar eta merezi duen… Nire ustez, herri imajinazioak askatzeko zenbat eta estandarizazio gutxiago, hobe … baina … Eta goazen imajinarioekin begirada hezitzera, goazen imajinarioekin begirada hesitzera, errituz erritu. Amets eta sinets.

Eskaintza aktiboa

2023-10-31  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Azken aldian, gurean entzuten den kontzeptua da eskaintza aktiboarena. Nik ere erabili dut (blogean ez, baina bestela bai). Kontzeptua guk Galesetik inportatu dugu, han egin dira horren inguruko teorizazioak. Orain dela gutxi egindako aurkezpen batean, eskaintza aktiboa gora eta eskaintza aktiboa behera nenbilen. Eta parte hartzaileetako batek esan zuen edo esan zidan: “guk urteak daramatzagu eskaintza aktiboa egiten. Gertatzen dena da guk egiten dugula eta ez dugula teorizatzen, eta hortaz, galestarrek teorizatu dute eta guk bere horretan hartzen dugu, aintzat hartu gabe geurean aspaldi ari garela eskaintza aktiboa egiten hainbat leku eta modutan. Izan ere, guri soziolinguistika fakultatea falta zaigu eta hauxe da horren ondorioetako bat”.

Eta katakrak egin zidan horrek buruan. Bueno, goazen txiri-txiri: zer da eskaintza aktiboa edo active offer? Honela defini genezake:

pertsona bat gurera hurreratzen denean, eskaintza aktiboak dakar ez eskatu behar izatea berariaz bere hizkuntzan artatua izatea. Horren ordez, arreta ematen duenak proaktiboki gonbidatzen du pertsona bere hizkuntzan hartu-emanak izatera. Horri laguntzeko, inguruneak ere lagundu behar du eta linguistikoki ekitatiboa izan beharko litzateke. Azken finean, pertsonengan oinarritutako arreta dakar eskaintza aktiboak eta nork bere hizkuntzan artatua izateko helburua du, bezero edo erabiltzailearen gainean zamatu barik hautaketa hori.

Gurean, hainbat udalek egiten dute (badira euskaraz komunikatzeko aukeratu duten herritarren zerrendak han eta hemen), Osakidetzak ere pauso batzuk egin ditu bide horretan (215.000 herritar aukeratu dugu euskarazko artatzea Osakidetzan) eta, esate baterako, Laboral Kutxak ere aspaldi dabil bide horretan (hala eskatzen duten herritarrei euskara hutsez eurekin komunikatzeko, 70.000 bezero dituzte zerrenda horretan). Izarkom ere euskara hutsez komunikatzen da bezeroekin eta abar (beste mila ekimen egongo da han eta hemen, ezagutzen ez ditudanak, inork ezagutuz gero, eskertuko nuke informazioa).

Horri gehitu, lehen berba/hitza euskaraz egiteko eratu diren kanpainak, Euskaraldiko kanpo ariguneak, hainbat herritan dauden bereizgarriak (edo martxan jarri berri den Euskaraz barra-barra), Bai euskarari edo Bikain ziurtagiria, eta abar. Hortaz, kanpolarrosa izan barik eta etxekalte izan barik, gurean eskaintza aktiboa aspaldi egiten dugu eta jarraitu behar dugu eskaintza aktibo hori hobetzen, zaintzen eta zabaltzen.

Euskal curriculuma

2023-10-23  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Azken Hik Hasi aldizkarian (itxura berritua du) euskal curriculuma eguneratzen ari direla irakurri dut. Jardunaldi bat egin zuen Eusko Ikaskuntzak uztailean eta prozesuak aurrera egingo du. Ikusita zer jende dagoen horren atzean, ziur naiz emaitza ona izango dela. Euskaraz ikasi ez ezik, euskaratik ere ikasi behar dugulako, dutelako. Beste txakolindegi bat izango da aplikazioa, baina tira …

Hala ere, kezka bat datorkit burura. Eta kezka horri deitzen zaio curriculum ezkutua (euskal curriculuma ez da ezkutua, esplizitua eta esplizitatua baizik). Curriculum ezkutua da jendartean dagoen indar estrukturala, edozein sozializatzeko ikasi behar duen jokaera-kode edo jokaera-estiloa da, hori bai, inplizitua, isilpekoa, baina ikaragarri eraginkorra dena.

Eta mila lekutatik, mila bidetatik helarazten digutena egunerokoan. Nago ezkutuan dagoen horri ere inoiz heldu beharko diogula, nago ezkutuan dagoen horretan eragiteko formulak eta formak asmatu beharko ditugula, nago …

Bide oparo eta praktikoa izan dezala euskal curriculumak, noski, baina noizbait ere heldu beharko diogu curriculum ezkutu horri. Agerian heldu ere.

Ager

2023-10-17  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Kasualitatez (edo) uda luze honetan (urrira arte luzatzen ari den uda honetan) sarritan izan naiz Agerrean: Abartzuza, Antzin, Ablitas, Arketas eta Mendigorrian izan naiz (Murieta, Lizarra, Gares eta abarretik ere pasatu gara).

Eta Agerren ere badago mugimendu euskaltzalerik. Agerraldia du izena eta hainbat gauza antolatzen dituzte. Euskaltzaleen topaketak, euskararen egunak, herri lasterketak (Santxikorrota mundiala izan zen), kale izenak euskalduntzeko dinamikak (Sartagudan, Uxuen edo Lodosan), euskara planak Errigorako ekoizle diren 23 enpresetan, Union Tutera futbol taldea, euskara ikasleentzako bekak, ikastola eta D ereduko ikastetxeentzako diruak … eta abar antolatu dituzte urte hauetan (2021ean abiatu ziren). Agian, akaso, esanguratsuena hauxe da: Agerreko zonan hainbat ludoteka jarri dituzte martxan (24 jolasteka 2023an 17 herritan, Abartzuza, Allo, Andosilla, Antzin, Azkoien, Berbintzana, Garinoain, Kastejon, Larraga, Mendigorria, Oteiza, Puiu, Sartaguda, Sesma, Tafalla, Viana eta Zarrakaztelun, eta 233 ume). Eta hurrengo astean hasiko da Errigorako Gabonetako kanpaina.

Epika behar dugula entzun dut askotan. Errigora epika da, Agerraldia epika da, Plazara epika da (askotan epikaren aitzakiapean erromantizatzen ditugu kontuak, prekarietatea dena epika bihurtuz, baina tira), baina Bizkaian edo Araban edo Gipuzkoan ere epika behar dugu. Eta honek guztiak beste behin esplikatzen digu zer garrantzitsua zaigun euskararen aldeko mugimendu egituratu eta indartsu bat izatea. Geure esku ere gauza asko daudelako. Agerren ere.