Abenduak lau ditu gaur. Ez da Euskararen Nazioarteko Eguna, baina berdin eskainiko dizkiot berba batzuk euskarari.

Atzo Euskararen Nazioarteko Eguna ospatu zelarik, kartel ugari eta erreportaia asko topatu nituen han hemen, euskararen inguruan berbaz, euskararen etorkizunaz kezkaturik, aurrerapausoak gogoraturik. Gogoetez eta ospakizunez harago, ama hizkuntzaz mintzatzen den Miren Agur Meaberen olerkia ekarri nahi izan dut lerroartera, egunero nirekin batera diren euskaltzaleei besarkada beroa helarazteko:

 Aho hortzetatik

Emango dizut nire esnea;

Fonemak, silabak, hitzak, esaldiak…

Neure beste esnea.

Zure abestiaren fonetika,

Zure ipuinen lexikoa,

Zure jolasen ortografia,

Zure sentimenduen sintaxia

Zure pentsamenduaren gramatika.

Miren Agur Meabe.

Hitzak soberan dira orduan, izan ere, hitzen, aditzen eta hizkuntzen inguruan ederki mintzatzen baita Miren andereñoa.

Ama hizkuntza jaiotzetik magalean izan edo aurreraxeago adoptaturik izan ( nire ustez biak dira zilegizkoak oso), mundua desberdin usaintzera zaramatza. Ipuinen tonua, berben jarioa, kantuen melodia, animalia eta zuhaitzen izenak, kantuak…..dena bestela ageri da, magiaz zipriztindurik baitaude esaldi eta esanahi guztiak. Kasu, magia hizkuntza guztiek gordetzen dute haien baitan, ni neureaz ari naiz ordea.

Doazela beraz, eupada eta besarkada handia abenduaren hiruan ezezik, gainontzeko 364 egunetan ere euskarara hurbildu diren lagun eta ikasle guztiei, euskaraz mintzatu eta bizitzeko erabakia hartu dutenei, adore hura plazara ateratzeko ausardia izan dutenei ( ez dezagun ahantzi, non zauden, errazagoa dela beste hizkuntza batean mintzatzea….).

Zorionez, euskararen eguna ikasleekin elkartu naizen guztietan ospatu dugu dela kantu baten bitartez, dela berba berri bat deskubrituz edo besterik gabe, gelan sartu eta hogeitaka ikasle jakinminak jota topatuz etxetik urrun samar. Distantziaren apetak, nonbait. Orduan ospatu dut euskara nire baitan bizi izana, orduan zoriondu ditut euskaradun ditudan adiskide guztiak.

Badirudi zilborrak harri bitxi batekin zerikusi handia duena: kondaira batek dioenaren arabera, txaluparen oreka gorde nahirik, Hotu Matua erregeak bi harritzar garraiatu zituen Hivatik Rapa Nuira.  Irlara iritsitakoan bi harriak erabili zituen lurraldea mugatzeko eta hala, harri bana jarri zuen irlaren mutur banatan. Te Pito O Te Henua izena daukana garrantzitsuena da, iparorratzak zoratzeko moduko energia berezia baitauka gorderik eta bertako bizilagunek harri hura baliatzen dute eskaintza eta egun berezietan, beronek ematen dituen bibrazio onak xurgatzeko.

Nerudak dio Rapa Nui “Itsaso zabalaren zilborra zara, itsasoaren tailerra, diadema galdua” dela, sumendiaren garrek itsasoa garaitu zuten, nonbait, eta hantxe azaldu zen lur puxka txiki hura, hamarnaka sumendiz osaturikoa.

Eta halaxe ei da, sumendi baten ondorioz “jaiotako” irla bitxia baita Rapa Nui, munduko ezein lekutatik urrun. Mapari begiratuta, bazter hura apenas dago ikusgai, mapetatik haratago dagoen lurraldea  ahu edo moai izeneko estatuek besarkatzen dute isilpean. Bitxia da harrizko estatuen historia; tira, kondairez beterik dago irla, irudimenaren oasia da. Edozein kasutan, estatuok bertako herritarrek eurek eraiki zituzten; batzuek diote hilobi antzekoak zirena eta haien arteko guda baten ondorioz erdia baino gehiago suntsitu zituztena, moai bakoitzak tribu bat ordezkatzen zuen eta. Halako teoria ugari dago baina bakar batek ere ez ditu historialari guztiak asetu.

Egun irlan Rapa Nui hizkuntza hitz egiten da baina berez, mende batzuk atzera rongo-rongo hizkuntza sistema ideografikoa zerabilten, hau da, irudiz osaturiko hizkuntza. Ezker eskuin eta ondoren eskuin ezker idatzi eta irakurtzen da. Tradizioak esaten duenaren arabera XII-XII mende artean asmaturiko hizkuntza da baina aurkitu, XIX mendean Rapa Nui irlan aurkitu zuten  rongo-rongo hizkuntza. Marrazo haginez eginiko “arkatz” zorrotzak oinarri harturik, egurrezko tauletan margotzen zuten. Izaki antropomorfikoak ziren nagusiki, hainbat jarreratan margotuak. Bestelako uretako zein lurreko animaliak irudikatzen zituzten: izarrak, landareak, hegaztiak… Irudi geometrikoak ere baziren haien idazkietan.

Huraxe zen XVIII mendera arte irlan erabiltzen zuten hizkuntza idatzia. Tangata rongo-rongo izeneko abeslari eta idazle finek ezagutzen zuten idazkera hura eta egur edo harrizko taula batzuez lagundurik, ahozko tradizioa mantentzeko eta memoriarako tresna gisa erabiltzen zuten, besteak beste.

Tauletako inskripzioen esanahia 1862 eta 1863 urteen artean galdu zen Perutik etorritako nagusiek taulak lantzen zituzten gizonak bahitu zituztenean; ondorioz, Rapa Nui irlatik joan behar izan zuten, esklabu. Hizkuntza irakurtzen eta sortzen zekitenak haien sorlekutik urrun eraman zituzten eta erbestean hil ziren. Haiekin batera, hizkuntzaren sekretua ere hil omen zen.

Rongo-rongo hizkuntzaren zeinu bakoitzak hitzak, aditzak, mugimenduak eta zenbakiak dakartza: esanahi anitza duten esaldiak. Hizkuntza artea izatetik zein hurbil egon daitekeen erakusten digun historia eta istorio tristea da, heriotzera kondenaturiko enegarren hizkuntzarena.

Irlaren jatorria eta haren antzinako hizkuntzaren berezitasuna literatura eta magiarako osagai perfektuegiak dira.

.