Gaztelania ohetik bota duten bikoteak

Atalak: Sailkatu gabea

Aspaldi idatzi nuen Klusterrak egindako ikerketa baten harira. Ba, oraingoan Argiakoek ere gai berari heldu diote eta hizkuntza aldatu duten bi bikoteri elkarrizketa egin diete.

Gaztelaniatik euskararako abentura
Zestoan beharrean Murillon biziko bagina euskaraz egingo al genuke?
Sekula ez dugu hitzartu zein hizkuntzatan egin behar dugun

Hona hemen:

«Zestoan beharrean Murillon biziko bagina euskaraz egingo al genuke?»

Nagore Olazabalek (1978) eta Alfonso Ayesak (1976) umetatik
ezagutzen dute elkar. Olazabal udaratan joaten zen Nafarroako Murillo
el Fruto herrira. 700 biztanleko herria Tafallatik hegoekialdera dago,
ez zaio asko falta Aragoikin muga egiteko.

Murillo el Frutokoa da Ayesa. Lanean hasi eta pare bat urtera
euskara ikasten hasi zen, 20 bat urterekin. Eusko Jaurlaritzak
argitaratutako Bakarka metodoa erabili zuen. Bakarkako lana
zuen, bai; herrian inork ez daki euskaraz eta ETB1 ez da ikusten.
Autoan eta etxean Euskadi Irratia entzuten zuen.

Bakarka metodoarekin gora eta behera zebilen, baina
udaratan Olazabalekin gaztelaniaz hitz egiten segitzen zuen. Hirugarren
ikasturtea egiten ari zela hasi zen Olazabalekin. Harremanak
gaztelaniaz jarraitzen zuen hala ere, baina Olazabal zestoarra izan.
Hau da, %80ak baino gehiagok euskaraz dakien Gipuzkoako herrikoa.
Harako bisitak hasi ziren eta Ayesak dioen moduan, Kutsidazu bidea Ixabel
deskubritu zuen neska-lagunaren baserriko familiarekin. Murilloarrak ez
zien ulertzen, hika egiten zutelako, azkar eta hitzak janez… “Nagorek
asko laguntzen zidan egoera horietan”.

Zestoa ezagutu zuen, euskara poliki-poliki ikasten ari zen… baina
noiz hasi ziren elkarren artean euskaraz hitz egiten? Ayesak:
“Elkarrekin hasi eta gero”. Olazabalek: “Nik esango nuke Zestoara
bizitzera etorri zinenean [duela hiru urte] hasi ginela euskaraz”.
“Baina telefonoz egunero hitz egiten genuen. Orduan euskaraz egingo
genuen ba”. “Telefonoz euskaraz? Aurrez aurre bai, baina telefonoz ez,
zailagoa da”.

Olazabalek uste du oso lotuta daudela Zestoan bizitzea eta beraien
arteko harremana euskaraz izatea gaur egun. “Guk ez dugu inoiz
planteatu zein hizkuntzatan hitz egin behar dugun. Gaztelaniaz ezagutu
genuen elkar eta nik esango nuke Zestoara etorritakoan aldatu dugula
hizkuntza. Koadrila guztiz euskalduna daukat, herrian edozein tokitan
egin dezakezu euskaraz. Alfonso etorri zenean nire lagunek bazekiten
euskara ikasten ari zela eta euskaraz egiten zioten. Kalean euskaraz
egiten genuen, eta beraz, etxean ere bai. Zer gertatuko zen Zestoan
beharrean Murillo el Fruton biziko bagina? Euskaraz egingo al genuke?”.
Mutil-lagunari begira esan du: “Zure herrian ez zenuen lortuko orain
hemen lortu duzun euskara maila eta pazientziarik izango al genuen
euskara maila kaxkarragoarekin euskaraz egiteko?”. Ayesak ez dio
kontrarik egin, baina gauza bat argi du: “Nagorek esan du ez dugula
planteatu zein hizkuntzatan izan gure arteko harremana, baina ni
euskara ikasten hasi nintzen nafarra naizelako eta euskalduna izanda
euskara jakin nahi nuelako”.

Xantaia linguistikoa

Murilloarrak oso gutxitan jotzen du gaztelaniara. Ez omen dauka
sentimenduak-eta espresatzeko zailtasunik: “Nagoreri hitz egiteko
zailtasunak? Ez, berarekin da errazena, konfiantza daukat, okerrago
moldatzen naiz lanean eta urduri jartzen naizenean”. Hala al da,
Nagore? “Bai, bai, esango nuke berak nik baino gehiago eusten diola
euskarari. Zerbait konplikatua esan behar diodanean, azkar bukatzeko
batzuetan erdarara jotzen dut, baina berak ez”. Pazientzia handia dauka
Ayesak ikusita nola izaten dituzten haserrealdiak: Olazabalek lehen
kolpean esatekoak esaten ditu eta ondoren Ayesak, nola euskaraz
gaztelaniaz bezain ondo ez den moldatzen, bi aldiz pentsatzen du esan
behar duena. Hori xantaia linguistikoa dela esan diogu eta barre egin
du. Olazabalek beste xantaia linguistiko bat kontatu digu: “Batzuetan
esaten diot: ‘Esan nizun ba atzo halako eta halako!’ eta berak: ‘A, ez
nizun ulertu’”.

Ayesa ederki moldatzen da euskaraz, baina hala ere galdetu diogu
Olazabali ea zuzentzen dion: “Gramatikarik ez diot zuzentzen, nahikoa
ikasi zuen Bakarkarekin! Entonazioarekin ibiltzen da gaizki,
erdarazko entonazioa erabiltzen du euskaraz. Hori zuzentzen diot. Egia
da baita ere azkar, gutxi ahoskatuta eta hitzak janez hitz egiten
duela”. “Baina hitzak zuek ere jaten dituzue!”, “Bai, baina zuk hitz
klabeak jaten dituzu!”.

Elkarrizketa bukatzen ari garela izen-abizenak galdetu dizkiegu.
Alfonsok azkar-azkar esan dizkigu bereak, eta kazetariak: “Ayesa
Tamarín?” “Ez! Marín” eta Olazabalek: “Ikusten?”.

Bai, kazetariak ez dio ulertu. Alabaina, seinale ona da, “eta” esan beharrean “ta” erabiltzen du. Zestoartzen ari da.

«Sekula ez dugu hitzartu zein hizkuntzatan egin behar dugun»

Laudioarrak (Araba) dira biak. Natxo Urkijo (1960) Lanbide
Heziketako irakaslea da eta Bego Macias (1966) AEK-ko irakaslea eta
arduraduna. 1970eko hamarkadan, orain 17.000 biztanle inguru dituen
herrian, biztanleriaren %1ak baino ez zekien euskara. Orain,
herritarren erdiak baino gehiagok daki.

Maciasek eta Urkijok hurrenez hurren 17 eta 24 urte zituztela
ezagutu zuten elkar. Gaztelaniaz hasi zuten harremana. Urkijok ordurako
euskaraz egiten zuen, 13-14 urterekin lagun baten konpainiarekin hasi
baitzen euskara ikasten. Irakasle titulua ateratzea zuten helburu.
Euskararen munduan murgildu nahian, delineatzaile izanda, euskal
filologia ikasten hasi zen Urkijo. UEU ezagutu zuen eta
Hizkuntzalaritza Saileko arduraduna izan zen. Maciasek giro
euskaldunean zebilen Urkijo ezagutu zuen: “Txillardegi eta
horrelakoekin zuen harremana. Afariak eta bazkariak egiten zituzten eta
ni joaten nintzenean isilik egoten nintzen; dena ulertzen nuen, baina
ez nintzen hitz egitera ausartzen. Afari-bazkari haiek flaxa ziren
niretzat”.

Eta noiz hasi zineten bion artean euskaraz? Galdera zaila edo
aldrebesa bota duenaren sentsazioa du kazetariak. Hala dio Urkijok:
“Lehen bi-hiru urteetan erdaraz egiten genuen, baina ez gara konturatu
noiz aldatu genuen eta nola izan zen. Ez genuen erabaki bat hartu, ez
dugu sekula hitzartu zein hizkuntzatan egin behar dugun. Orain ez
daukagu erdaraz ezagutu gineneko oroimenik”. Maciasek gogoan duenez,
berak euskara maila lortu arte aritu ziren gaztelaniaz, “nik askatasuna
lortu arte, beldurra kendu arte”. Denbora gutxian asko ikasi zuen
Maciasek, mutil-lagunarekin mintzapraktika egiten zuen, nahiz eta
hasieran lotsatu. Urkijok emazteari hala bota dio: “Ustiatu ninduzun
orduan, zure onerako”.

Euskararako bide horretan zailtasun berezirik izan al duten galdetu
diegu. Urkijok: “Nik maila neukan eta eskua botatzen nion”. Eta
segituan Maciasek: “Deformazio profesionala zeukan eta ondo zetorkidan.
Baina komunikatzeko gaitasuna bagenuen”. Maciasek aitortu digu senarrak
asko zuzendu izan diola, baina zuzentzaile ona dela: “Batzuetan hasten
gara ergatiboarekin eta esaten dit: ‘nork nik’ eta nik: ‘k
esan dut’ eta berak ‘ez, ez duzu esan’… eta horrela ibiltzen gara”.
Urkijori lagun batek esan zion berarekin euskaraz egitera ez zela
ausartzen zuzenduko zionaren beldurrez: “Disgustua izan zen hori
entzutea, etxekoei zuzentzen diet, baina kanpokoei ez”.

Bere adineko oso gutxik elkarren artean euskaraz egiten duen herrian
eguneroko harremana euskaraz du bikoteak. 17 eta 13 urteko alabek ere
“identifikatuta” dituzte. Lagunak alabekin gaztelaniaz aritzea ohikoa
da, baina haien gurasoek telefonoa hartzen badute lagunek beti euskaraz
egiten diete.

Eta zergatik euskaraz? Urkijo serio jarri da: “Norbere buruarekin
kontsekuente izan dadila. Kanpotik begiratzeko gaitasuna izan behar
dugu kontura gaitezen zertan ari garen. Lagun batek kontatu zidan nola
ez zitzaion gustatu Hendaiara joan eta zerbitzariak euskaraz ez egitea.
Eta hemen zer gertatzen da? Hura gu bezain euskalduna izango zen, baina
frantsesez egiten zuen. Euskalduna banaiz euskaraz egin behar dut.
Agian oso atzerakoia naiz, baina nire baitan ez da ulertzen euskalduna
izan eta euskaraz ez egitea”. Teoriatik praktikara doa Macias: “Euskara
ikasi dugu erabili ahal izateko”.