Mito batzuk bertan behera

2016-11-17  //  SL domestikoa  //  Iruzkinik ez

Orain dela urte batzuk, euskalduntasun urbanoari buruzko berbaldia egin nuen Bilbon. Han mito batzuk baztertu behar genituela esaten nuen. Eta orain Donostian egindako Euskarriak interbentzioan ikusi ditut mito horiek deuseztatuta, komiki tira batzuetan.

Arrakalagintza

2016-11-15  //  Jakin  //  Iruzkin bat

Originala Jakin 215-216 zenbakian argitaratua.

«Zer da artea?» galdetu zenidan serio-demonio taberna ilun hartan barrea eragiten duen zilindro ketsua nire eskuetan pausatuta. Nik burlati «Zuhaitz mota bat?» erantzun nizun. Eta, orduan, eskuarekin antiojoa begietara bultzatuta, hauxe esan zenidan: «Artea da espazio publikoan esku-hartzeko arma, ekintza zuzenerako erreminta». Zeharo harritua utzi ninduzun eta ordutik behin baino gehiagotan gogoratu izan dut erantzun hura.

Izan ere, arteak eraldatu dezake errealitatea? Eraldatu dezake jendartea? (Baina hau ez al zen soziolinguistikari buruzko artikulua?) Ez daukat erantzunik galdera horietarako, jakina. Baina… Lutxo Egiak urratu zuen bide artistikoa badirudi errealitatea eraldatzen hasia dela. Edo, beste metafora bat erabilita, Lutxo Egiaren hazi-bonba ari da fruituak ematen han eta hemen, banakotik eta artetik kolektibora eta egunerokora. Egia auzoan hasi ziren, gero Añorgan, Donostiako Piratak ere aritu dira, Agurainen egingo dute (eta ziur naiz beste hainbat herritan ere buruan dutela). Eta, ahaztu aurretik, Lasarte-Orian ere.

Azken hori berezia izango da. Aldahitz eta TELPen inguruan egiten ari den hizkuntza ohituren didaktizazio prozesuaren barruan beste mugarri bat ezarri nahi dute Lasarte-Oriakoek (ia beti bezala, euskalgintzaren brankan dabiltza herri horretakoak!). 40 egunez 300 ahobizi nahi dituzte, hau da, ulertzen duten guztiekin euskaraz egiteko konpromisoa hartuko duten euskaldunak, izena emanda gainera. Eta 3.000 belarriprest, hau da, euskaraz hitz egin ez arren euskara ulertu eta prest daudenak traba ez izateko, belarria prest dutenak edonori euskaraz egiten uzteko. Euren berbetan esanda, 3.300 pertsona aterarazi nahi dituzte armairutik.

Baina ez hori bakarrik. Esperimentua izango da Lasartekoa. Eta esperimentuetan egiten den bezala, emaitzak neurtuko dira. Parte hartzaile guztien iritziak jasoko dituzte, amaitu eta berehala, eta handik hilabete batera. Eta, ondoren, kale neurketa ere egingo dute esperimentua amaitutakoan. Etorkizuneko mugimenduen eragile eta, era berean, sismografo aritu nahi dute lasartearrek.

Nire ustez, Lutxo Egiak arrakala ñimiño bat ireki (edo hazi-bonba bat bota) zuen bere performancearekin, artearekin, hain zuzen ere. Eta arrakala hori handitzen eta handitzen ari da, nahiz eta oraindik txikia izan. Baina ematen du aurrera begira arrakala horri probetxua aterako diotela bazter askotan. Izan ere, badirudi bizi-eredu aurreratzaileak esperimentatzen hasi behar dugula euskal herrietan.

Arrakala berba aipatu dut gorago, eta ez da debaldekoa terminoa. Izan ere, terminoa John Holloway-k Crack Capitalism liburu famatuan ematen dion esanguran ulertzen eta erabiltzen dut. Eta zer dio ba berak? Arrakala honela definitzen du gutxi-asko:

Arrakalagintza egiten ari dira herri horietan guztietan; noiz burujabetuko zain egon barik, mugitzen ari dira, jarioa bihurtzen ari dira hizkuntza. Baina, tira, ez da berria. Izan ere, euskalgintzaren azken 50 urteotako jarduna ez al da izan arrakalagintza? Ez al da izan iritsiko ote den balizko etorkizun hobe baten bila egon beharrean gaur eta hemen egindako jarduera-multzoa? Hala ere, oraingo honek badu gura dugun hori praktikan jartzetik, probatzetik, bakoitzaren bizitza politizatzetik. Ea zer emaitza dakarren. Orainaren profetak ditugu horiek, etorkizuneko mezu. Adi jarraitu beharrekoa da prozesua, hortaz.

Gurean bakarrik ez, kanpoan ere arrakalak sortzen ari dira etengabe, bizi-eredu aurreratzaileak praktikan jartzen ari dira han eta hor. Eta horien guztien lagin txikia izan genuen ekainean gurean, Hitzargiak izeneko topaketetan. Bi egun luze izan ziren Hernanin, Europako hainbat hizkuntza gutxituren praktika onak ezagutzen, Europako hainbat arrakalagile bertatik bertara entzuten eta sentitzen, Europako hainbat arrakalen berri izaten eta ematen. Eta, zergatik ez, leku batean balio izan duten ideiak sanpleatu eta nork bere errealitatera eta egunerokora eramateko eta moldatzeko aukera irekiz.

Izan ere, formatu berezia izan zuen topaketak: laburra, arina, zuzena eta parte hartzea bilatu zuena. Jardunbide inspiratzaile horiek partekatzeko foroa nahi zuen izan. Harreman sarea ehundu nahi izan zuen jardunaldiak, elkar elikatzeko, elkarri argia emateko. Bertaratutakoen artean lasai arraio berba egiteko egitarauan bertan eta kafe baten abaroan parada izan genuen. Beste herrietako jendea eta proiektuak ezagutzeko bide xamur eta probetxuzkoa, hain zuzen ere (Nel Vidal galiziarrak topaketen harira egindako kronikan aipatu bezala, «hizkuntza normalizaziorako gauzarik funtsezkoena pertsonak baitira»).

Europa inguruko arrakala batzuk ikasi genituen, beraz, Hitzargiak topaketetan. 120 esperientziatik gora batu dituzte euren webgunean (merezi du ibilbidetxo digital bat egitea), 25 hizkuntzetakoak. Eta Hernanin horietatik 40 bat aurkeztu zituzten jendaurrean esperientzia horietan parte hartzen duen hainbatek. Gainera, esperientzien berri emateko horma-irudi batzuk paratu zituzten kafea hartzeko gunean.

Bi egun luze izan ziren, esperientziez blai, sentipenak eta laguntasunak mozkortuta. Baina nik ondorio argi bat atera nuen (beste hainbat konturen artean, jakina): prosa behar dugu, bai, baina, batez ere, poesia behar dugu, gure irudimena piztuko duen argia, gure irudimena mugiaraziko duen indar katalizatzailea, gure jarduna biziaraziko duen izarren izpia. Izan ere, han eta hemen asko gara oin-oharra izateari utzi nahi diogunak, baina askotan katramilatzen gara diskurtso megaprosaikoetan, eta ahazten dugu erraiak direla benetan zerbait egitera bultzatzen gaituztenak.

(Azken esaldi hori zalantzan jartzen dutenei ohar mental bi: baga, nik bihar ere zalantzan jarriko dut esaldia, galdera asko ditut, baina erantzun gutxi; biga, galdetu zuen inguruan euskalgintzan aritzen direnei eta zuen buruei zergatik hasi ziren-zineten bide estu eta malkartsu horretan oinez, mesedez).

Arrakalagileak harremanetan jartzeak indar biderkatzailea izan dezake (edo ez). Arrakalatzen eta pitzatzen jarraitzeko indarra eta gogoa piztu badu norbaitengan, ondo etorri. Eta espero dezagun topaketa horrek hurrengo urteetan ere egiteko modua bilatzea, arrakalagileek elkarri argia ematen jarraitu ahal izateko. Kanpokoari beti adi ibili behar dugulako, ikasteko, ikusteko, erne.

Hizkuntza ekologia terminoa azken urteotan behin baino gehiagotan ekarria izan da soziolinguistikara, baita gurera ere. Bereziki gogoan dut Bat aldizkariaren 81. zenbakian honi buruz egindako monografikoa. Lan zehatzetara ere eraman izan da (horren erakusle, esate baterako, aurten hirugarrenez antolatu dituzten Lurraldea eta Hizkuntza izeneko jardunaldiak, eragin linguistikoaren ebaluazioaren inguruan egiten ari den lana, Ekolingua solas-jokoa edo gutxi barru gai horien inguruan abiatuko den graduondokoa), baina nago oraindik lantzeko asko daukagula gai horren inguruan.

Eta ez nator ni argi gehiago ematera, ezpada, agian, iluntasun apur bat gehiago ekartzera. Nire ustez, azken urteotan ekologismoaren inguruan sortutako mugimendurik (eta horri lotutako teoriarik eta praktikarik) interesgarriena desazkundearena da. Eta nago hori ere hizkuntza alorrera ekartzeko moduko kontzeptua dela. Ea azaltzen dudan.

Desazkundeak aldarrikatzen du garapena eta hazkundea moteldu behar ditugula, etorkizuna izan nahi badugu. Aldarrikatzen du ondo bizitzeko gutxiago kontsumitu behar dugula. Eta alternatiba eraiki nahi du erakundeek aldarrikatzen duten garapen jasangarriaren aurrean. Horretarako, haren teorikorik entzutetsuenak (Serge Latouche frantziarrak) zortzi ‘R’-ak aipatzen ditu: birtestuinguratu, birkontzeptualizatu, berregituratu, birlokalizatu, birbanatu, murriztu, berrerabili eta birziklatu (zeharo iradokitzaileak zortziak, nire ustez).

Izan ere, desazkundeak ez du bakarrik garapena eta hazkundea moteltzea aldarrikatzen eta praktikatzen. Horrez gain, iparrorratza aldatzea ere eskatzen du: jendartea berriro pentsatu, berriro egituratu, kontsumoa murriztu eta tokikoari garrantzia eman, besteak beste eta labur zurrean. Gerruntzea estutzen digun hori beste modu batera hausnartzeko, pentsatzeko eta jarduteko deia dakar, hain zuzen ere.

Tira, ba, eta hori gurera zelan ekarri? Iruditzen zait tokikoari garrantzia ematea erraz asko ekartzeko modukoa dela, ez ala? Tokiko hori euskarak zeharkatzeko aukera gehiago duen heinean. Baina… batez ere, iruditzen zait erdaren desazkundea dela aldarrikatu beharrekoa.

Izan ere, erdarak hazten ari badira, euskara desazi egiten da, eta alderantziz. Hau da, euskarak tokia hartzen duen heinean, erdarek ere tokia galdu behar dute ezinbestean. Esate baterako: nik pertsona batekin ohitura aldatzen badut gaztelaniatik euskarara, erdarak desazi egiten ditut, erdarei lekua kendu egiten diet. Alderantziz egiten badut, ostera, euskara desazi egiten dut eta erdarak hazi. Sinple bezain gordin. (Jarri dudan adibidea norbanakoena da, baina balio lezake arlo kolektibo edo sozialean ere: enpresa batek, eskola batek, elkarte batek edo erakunde batek euskarari tokia egiten dion heinean, erdarei tokia kentzen die.)

Ai, baina arrakaletatik hasi eta desazkunderaino heldu zara, txiribuelta bi eman ostean. Bai, baina arrakalek eta desazkundeak zerikusia badute izan. Edo, beste modu batera esanda, desazkundeak arrakala dakar (edo arrakalak desazkundea). Irekitzen dugun arrakala edo pitzadura bakoitzak erdaren desazkundea dakar, edo ekarri beharko luke arrakala deitu ahal izateko. Arrakala barik, ezinezkoa baita erdarak desaztea eta, beraz, ezinezkoa baita euskara haztea. Hortaz, zuok atera irakasbideak (irakasbiderik balego, beti ere).

Soziolinguistika gazteentzat

2016-11-14  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

UEUk aspaldi argitaratu zuen Katalunia aldean ondutako Soziolinguistika gazteentzat izeneko liburu gogoangarria (interneten doan daukazue esteka horretan). Denbora pasatu da eta soziolinguistikari hezkuntza arautuan ez zaio behar besteko garrantzia eman.

Azken urteotan, ordea, gauzak apur bat mugitu dira. Batetik, Uemako herrietan Xabi Aizpuruak egindako ikerketa eta ondorengo interbentzioa dugu. Eta, bestetik, orain dela gutxi, Kike Amonarrizek eta enparauek ondu duten materiala (Tribuaren berbak saiokoak).

Oraindik asko dugu egiteko, baina tira, zerbait mugitzen ari da eta ez dadila gelditu.

Portaerak matxinatzeko gidak

2016-11-09  //  SL domestikoa  //  Iruzkinik ez

Egia estiloa hedatzen ari zela esan zigun orain ez asko Onintza Irureta kazetariak. Eta hala da, Donostiako auzoetatik inguruko herrietara (Lasarte, Astigarraga, Hernani) eta periferietara (Agurain) salto egin du delako Egia estiloak.

Portaerak matxinatu nahi izan dituzte herri hauetan guztietan. Beste gisa bateko bizimodua posible dela erakutsi eta, ahal den heinean, portaera horiek kolektibizatu nahi dituzte. Eta, gainera, formazioari garrantzia emanez, esperimentazioari ateak irekitzen eta askotan era dibulgatibo bidez.

Material sorta oso polita sortu dute herririk herri, eta besteentzako ere baliagarriak izan daitezke.

• Ohiturak aldatzeko gomendioak: adibidez, Egiakoena eta, batez ere, Aguraingoen gomendioak (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 eta 8)  
• Esperientzien komunikazioa: Egiako guztien bizipenak, edo Hernanikoen bizipenak edo Lasarteko batzuenak.
• Eta Lasartekoenak: bideo tutoriala, egiozu mantso, egiozu natural, egiozu lasai, egiozu goxo.

Portaera matxinatzeko gida txikiak, aurretik zegoen materialari gehitzen zaizkionak. Hizkuntza ohituren aldaketa gero eta didaktizatuta. Aurrera ba!  

Leialtasuna

2016-11-07  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Edo, zehatzago esanda, hizkuntza-leialtasuna. Hemendik kanpoko soziolinguistikan asko erabiltzen den terminoa da. Are gehiago, Fishman eta enparauek hizkuntzaren aldeko mugimendu sozialei language loyalty movement deitzen diete.

Sekula ez diot terminoari kasu egin. Gaur arte. Eta konturatu naiz egokitasuna ez dudala sekula epaitu. Egokia al da leialtasuna? Edo, zehatzago esanda, egokia al da gurean leialtasunari aldarri egitea?

Ba ez dakit. Zalantzak ditut. Batetik, oso termino kristaua iruditzen zait (ezkontzarekin-eta parekatzen du nire buruak). Bestetik, zer da leiala izatea? Zeri izan behar diogu leial? Gure “ama-hizkuntzari”? Guk nahi dugun hizkuntzari?

Gainera, lagun baten argudioari jarraitu diot. Eta hark dioenez, termino baten egokitasuna neurtzeko modu ona izan daiteke haren antonimoa bilatzea. Beraz, euskaraz aritzen ez dena desleiala litzateke? (arnasgune vs. itogune terminoak ere aipatu daitezke).

Betiko legez, zalantzak, betiko legez, erantzun gutxi. Eta, betiko legez, zerbaitetarako balio ez duten hausnarketak diren sentsazioa. Baina tira …

Hautu-determinatzen

2016-11-02  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Uste dut PPko politikari batek esan zuela euskal herritarrok lau urterik behin autodeterminatu egiten garela. Ba, orain batzuk esaten dugu euskaldunok uneoro hautu-determinatu egiten garela (kontzeptua Metrokoadrokari lapurtua).

Feminismoak erakutsi zigun pertsonala politikoa zela. Anarkismo zaharberrituak (John Holloway, adibidez) ere gauza bera dio. Autodeterminazio sozialerako bulkada deitzen dio berak mugimendu honi (arrakalen mugimenduari hain zuzen ere).

Uneoro hautu-determinatu egiten gara, beraz. Horrek etengabeko bilatze eta esperimentatzea dakar, horrek denok kontraesanak ditugula agerian jartzen du, horrek 0tik 100era eskala zabala dagoela adierazten du eta dena ez dela beltz edo zuri. Hautu-determinazioa beti da galdera, beti zalantzazko ekintza, dogmen aurkakoa, beti egonezin eta beti kontraesankorra eta osatugabea.

Gainera, hautu-determinazioak hizkuntzaren biziberritzean denok (hiztun edo irakurle edo kontsumitzaile edo entzule gisa) dugun funtzioa gogorarazten digu. Ezin dugu utzi biziberritzearen zama erakunde, aditu edo plangintzak egiten dituztenen bizkar. Guk ere hautu-determinatzeko gaitasuna baitugu.

Baina ez hori bakarrik. Hautu-determinazioak ere esan gura du borrokatu gura dugun lokatzaren parte garela, eta onartu behar dugula. Denok gaude lokatzetan, denok basatzan, eta denok joan behar dugu basatz horretan ibiltzen eta aurrepausoak egiten.

Hizkuntza ez da gramatika, komunitatea baizik

2016-10-27  //  Info 7  //  Iruzkinik ez

Info 7 irratirako egindako kolaborazioa. Entzuteko hemen.

Irakurtzeko:

Orain dela hiru urte Groenlandian izan ginen, udan. Herrialde aparta iruditu zitzaigun, paisaia ikaragarriak dituena, basatiak, itzelak. Baina hango jendea ere aparta da, lurreko lekurik gogorrenetako batean biziraun dutelako mendez mende, gizaldiz gizaldi. Eta hori igartzen da haien izaeran eta bizitza ikusteko moduan. Adibide bat jartzearren, euren esaera bat ekarri genuen handik eta bere bidetxoa egin du ordutik. Inuiten arabera, erabilerarekin zorrozten den arma bakarra hizkuntza da. Zorroztutako hizkuntzak haragirik gogorrena ere moztu dezakeela diote inuitek, izoztutako baleak hitz hutsez zatitzen zituztela garai batean, ez zela beste ezer behar, hitz egokiez baliatzea nahikoa zutela horretarako.

Trabesiako egunetako batean Qaquortoq herrira heldu ginen eta han ostatua hartu. Bost egun dutxatu barik egon ostean, eskertu genuen hango dutxa beroa, eskertu genuen hango ohe epela. Baina, batez ere, hurrengo eguneko gosari oparoa eskertu genuen. Ohi baino gehiago luzatu genuen plazer momentu hori, baina onena etortzeko zegoen.

Gosariko trasteak batzen ari ginela, etxeko jabea gugana hurretatu zen. Heidi du izena (bai Heidi, ez da broma) eta gosariaz galdetu egin zigun. Horren ostean, Groenlandiari buruzko klasea emango zigula esan zigun. Eta guk pozarren baietz esan genion. Han hasi ginen denok euskaltegietako lehen eskola egun horietan bezala, errepikatzen Heidik esaten zituenak, gure groenlandiera ikasi berria hala edo hola ahoskatzen.

Denok batera: qujanaq, ajorpoq, takuss, immaka … hau da, eskerrik asko, ondo, agur, beharbada. Edo ajungilaq, dena ondo? Edo mamapok, janaria bapo egon da. Eta abar. Eta abar. Heidirekin ikasi genuen hizkuntza bat ez dela gramatika huts bat, hizkuntza komunitate bat baizik. Eta ordutik aurrera hasi ginen inuit guztiekin barra-barra erabiltzen ikasitako berba apurrak.

Horren ostean, Groenlandiak urte gutxiren barru egingo duen galdeketa aipatu zigun. 2020an antza independentziari buruz erabakiko dute inuitek (ekainaren 21ean, euren egun nazionalean) eta baliteke herri indigena batek lortzen duen lehen estatu independentea izatea.

Baina arriskuak eta argi-ilunak asko dira. Ezin da ahaztu Kalaallit Nunaat-ek (Groenlandiako herriaren izena hori da euren hizkuntzan) duela munduko suizidio tasarik altuena. Ezin da ahaztu emakumeen kontrako indarkeria arazo sozial larria dela, baita alkoholaren kontsumoa ere. Ezin da ahaztu akulturazioa izugarria dela. Ezin da ahaztu ondasun natural handiak izan ditzakeela izotz azpian eta ezin da ahaztu aldaketa klimatikoak bereziki eragiten diela. Eta, azkenik, ezin da ahaztu oso ekonomia dependientea dutela Danimarkarekin.

Eta hango hizkuntzaz zer? galdetuko duzue. Ba, groenlandiera ia biztanle guztiek ezagutzen dute han, telebista daukate, bi egunkari. Eskolak groenlandieraz izaten dira, baina daniera eta ingelesa ere irakasten zaie (gazte gehienak ingelesez ederto moldatzen dira). Kaleko kartel eta establezimendu publikoetako paisaia inuiteraz baino ez dago, eta abar. 54.000 biztanle dituen arren, zenbait kontutan inbidia latza ematen duen egoera dute han. Erabilera ere oso altua da, nahiz eta hiriburuan gutxixeago erabili (hangoen esanen arabera, behinik behin).

Aiputik aipura

2016-10-24  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

Orain arte euskaraz egin ez duen bat euskaraz hitz egitera ausartzen denean, normal hitz egiten jarraitzen dut, ezer ez balitz gertatuko bezala. Ez dut aipatu ere egiten.

“Irten hizkuntzaren armairutik” liburutik

Ezagutza zabaldu da, gazte askok euskara jaso dute, gaitasunak eta mailak desberdinak diren arren. Baina bakoitzak duen euskara aktibatzea falta da: eremu zabal bat dago hor sorkuntzarekin lotuta, gazteentzat oso erakargarria dena, gainera.

Jone Miren Hernandez

Kendu ume bati euskal kulturaren transmisioarekin seko tematutako gurasoak, eta zer bide du euskal kulturaraino heltzeko? Eskolan egongo da irakasle entusiastaren bat, eta badaude bateko eta besteko egitasmoak, baina azterketetako erantzunetara mugatuko da maiz igurtzia. Nostalgiarako tarte gutxi, ordea, antzera izango baitzen beti. Kontua da orain tresna zorrotzagoak edukitzeko aukera dagoela, eta ordua dela desafioari behar bezala heltzeko.

Iñigo Astiz

(Gurasoek) Seme-alabak euskaraz egitea nahi dute, baina horrek ezin ditu asebete, bene-benetan nahi dutena baita seme-alabak euskaraz egin nahi izatea.

Allartean blogaria

Baina faltan nabari dut euskaraz aske sentitzen direnak plan, diskurtso eta kanpainen zentroan jartzea, ia beti. Eta mesedez, ez daramaguna baino karga eta lan gehiago jartzeko. Erosoago sentitu eta askeago izan gaitezen baizik. Euskaldun askeen logika, diskurtso autozentratua jartzea erdigunean, ia beti.

Estitxu Eizagirre

Euskaraz eroso bizi nahi dut

2016-10-17  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Estitxu Eizagirrek artikulu gogoangarria idatzi zuen pasa den astean: Euskara askatasun bat da. Hortik lerro hauek nabarmendu nahi nituzke:

Barkatu, ez dut euskal herritar denak konbentzitu eta denei irtenbidea emango dien diskurtso, erantzun edo planik. Erakunde eta jende inportantea arduratzen da horretaz, eta mila esker, oso beharrezkoa da lan hori. Baina faltan nabari dut euskaraz aske sentitzen direnak plan, diskurtso eta kanpainen zentroan jartzea, ia beti. Eta mesedez, ez daramaguna baino karga eta lan gehiago jartzeko.  

Eta horrek Irten hizkuntzaren armairutik liburura eraman nau artez. Estitxuren berbetan, euskaldun askeengan pentsatutako liburua baita (nik nahiago, euskaldun aktiboak, baina tira). Eta, agian, Estitxuren argudioak aintzat hartuta, euskaraz bizi nahi dut lelo indartsutik euskaraz eroso bizi nahi dut lelo are indartsuagora jo beharko genuke. Agian.

Bost metafora kontzeptu baten bueltan

2016-10-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Orain dela denboratxo bat arnasgune funtzionalei buruz aritu nintzen blog honetan bertan. Aurretik, gune hegemonikoak ere aipatu nituen (gune autozentratuak esamoldea ere aditu dut). Orain dela gutxi, Ekolingua jolasaren harira, dentsitate guneak izeneko esamoldea ere entzun dut. Eta, hori gutxi balitz, Patxi Baztarrikak, gauza berari deitzeko, D ereduko espazioak (D ereduko gizartea) esamoldea erabiltzen du.

Laupabost “metafora” brikolaje berarako. Metaforak metafora, gure gerorako ezinbestekoak dira bost izen duten horiek. Eta hori da garrantzitsuena.