Joseph E. Stiglitz: “Europaren erasoa demokrazia greziarrari”

Atalak: Ekonomia, Grezia

[Joseph E. Stiglitz ekonomialaria Nobel saria irabazia da, Bill Clinton AEBko lehendakari zelarik ekonomiazko aholkularien zuzendari aritu zen eta Munduko Bankuan ekonomialarien buru.New York Timesek ekainaren 29an argitaratu du artikulu hau ingelesez: “Europe’s Attack on Greek Democracy“]

Kanpotik begira dagoenak pentsa lezake Europan gero eta beroagoa den kalapita eta garraztasun giroa dela Greziaren eta bere hartzekodunen arteko joko amaiera mikatzaren ondorio beharrezkoa. Izan ere, Europako buruzagiak azkenean hasi dira zorraren inguruko eztabaidaren benetako izaera erakusten, eta erantzuna ez da atsegina: diruaz eta ekonomiaz baino askoz gehiago boterea eta demokrazia daude jokoan.

Dudarik gabe, hilgarriak gertatu dira duela bost urte Greziari ‘troikak’ (Europako Batzordeak, Europako Banku Zentralak eta Nazioarteko Diru Funtsak) ezarri zioten programaren ondorio ekonomikoak, eragin baitzuten herrialdearen Barne Produktu Gordina &%25 hondoratzea. Ez dut uste, hala ere, beste depresio bakar bat izan denik hain apropos eragina eta halako ondorio katastrofikoekin: Grezian gazteen langabeziak gainditzen du %60a.

Izugarria izan da troikak ez onartzea inolako erantzukizunik honetan guztian eta ez aitortzea bere aurreikuspen eta kalkuluak oso txarrak izan direla. Baina are harrigarriagoa da Europako liderrek ikasi ere ez izana. Troika oraindik Greziari eskatzen ari zaio 2018rako iristea % 3,5ra bere Barne Produktu Gordinaren superabitean.

Mundu osoko ekonomialariek gaitzetsi dute helburu hori zigorrezkoa delako, superabit horren bila saiatzeak krisia sakonago bilakatuko duelako ezin bestean. Aldiz, Greziaren zorra berregituratzen baldin bada ere nahi den neurrira iritsiz, Greziak segituko du depresioan baldin eta boto emaileek amore ematen badiete troikaren helburuei asteburu honetako erreferendum presazkoan.

Defizit handi bat superabit bihurtzeari dagokionez, oso herrialde gutxik lortu dute azken bost urteotan Greziari eskatu zaiona bezalako zerbaitera iristea. Eta, ahaleginak giza sufrikario ikaragarriak ekarri arren, Greziako gobernuaren azken proposamenek asebete nahi zituzten hartzekodunen eskakizunak.

Garbi esan beharra daukagu: Greziari maileguan utzi zaion dirutza izugarri horretatik ia ezer ez da iritsi bertara. Erabili da mailegu-emaile pribatuei ordaintzeko, tartean Alemaniako eta Frantziako bankuei. Greziari ez zaio eman azken apurra baizik, baina kario ordaindu du herrialde horietako banku sistema zaindu beharra. NDFk eta beste mailegu-emaile ‘ofizialek’ ez daukate eskatzen duten diruaren berrik. Egoera normal batean [a businees-as-usual scenario], hartu duten dirua berriro mailegatu beharko liokete Greziari.

Baina, berriro diot, afera ez da dirua. Kontua da ‘azken epeak’ ezartzea Grezia bortxatzea burua makurtu eta onartezina onartzera, ez soilik austeritate neurriak, baizik eta baita bestelako politika atzerakoi eta zigorrezkoak.

Baina zergatik egiten du hau Europak? Zergatik oztopatzen dute Europar Batasunaren liderrek erreferenduma eta uko egiten diote Nazioarteko Diru Funtsari Greziak egin beharreko hurrengo ordainketa ekainaren 30eko epetik aurrera luzatzeari? Kontu guztia ez al da demokrazia?

Urtarrilean Greziako herritarrek botoa eman zioten austeritatea bukatzea agindu zuen gobernu bati. Gobernua mugatu izan balitz kanpainan promes egindakoa betetze hutsera, [troikaren] proposamena dagoenekoz errefusatuko zuen. Baina greziarrei eman nahi izan die aukera eman dezaten iritzia beren herriaren etorkizuneko ongizatearentzako hain garrantzitsua den gai honetaz.

Herritarren legitimitateari buruzko kezka hau inkonpatiblea da euroguneko politikarekin, zeina ez baita sekula izan proiektu benetan demokratikoa. Bere herrialde kideetako gobernuetako gehienak ez dira saiatu beren herritarren oniritzia lortzen moneta-burujabetasuna Europako Banku Zentralari emateko garaian. Suediak egin zuen eta suediarrek ezetz esan zuten. Hauek ulertu zuten langabeziak gora egin zezakeela beren herrialdearen moneta-politika ematen baldin bazitzaion [Europako] banku zentral bati, honek ez ziolako beste ezeri erreparatzen ez bazen inflazioari (eta gainera finantzen egonkortasunari ez zitzaiolako nahikoa arreta jarriko). Ekonomiak sufritu egingo zuela, zeren eta eurogunearen oinarrian datzan eredu ekonomikoa eraikia dagoelako langileak ahultzen dituen indar erlazioetan.

Eta orain ikusten ari garena, euroguneak harreman horiek instituzionalizatu eta 16 urte beranduago, demokraziaren antitesia da: Europako lider askok nahi dute Alexis Tsipras lehen ministroaren gobernu ezkertiarraren akabera. Azken finean, izugarri gogaikarria da edukitzea Grezian gobernu hain gogor aurre egiten diena hainbeste herrialde aurreratuetan berdintasunik eza hainbeste handitu duten politika hauei, eta hain konprometituta dagoena diruaren indar mugarik gabea kontrolatzeko ahaleginean. Badirudi uste dutela Greziako gobernua hankaz gora bota dezaketela derrigorrean bortxatuz beren promesak ukatzen dituen itun bat onartzera.

Zaila da aholkurik ematea greziarrei uztailaren 5ean eman beharreko botoaz. Bi alternatibetan -troikaren ituna onartzea edo arbuiatzea- bakar bat ez da erraza, biek dakartzate arrisku izugarriak. Baiezko botoak esan nahiko du amaierarik gabeko depresioa. Behar bada hondoa jotako herrialdeak -bere ondasun guztiak saldu eta jende gazte argi guztiak emigratu ostean- azkenean lortuko du zorraren kitatzea; menturaz orduan, iharturik eta erdipurdiko ekonomia baten mailaraino apalduta, azkenean gai izango da Munduko Bankuaren laguntza jasotzeko. Hori gerta liteke hurrengo hamarkadan, edo hurrengoaren hurrengoan.

Beste aldetik, ezezko botoak gutxienez zabalduko luke posibilitatea Greziak, tradizio demokratiko sendo baten jabe denak, bere etorkizuna bere eskuetan hartu ahal izateko. Greziarrek irabazi dezakete aukera bat eraikitzeko etorkizun bat, iragana bezain aberatsa izan ez arren, gaur bizi duten tortura onartezina baino askoz itxaropentsuagoa izango dena.

Nik badakit zer bozkatuko nukeen.