Lehen Mundu Gerran euskal presoei grabatutako kantak entzungai jarri dituzte Berlingo Etnologia Museoan

Atalak: Historia, Musika

Carl Stumpf eta Georg Schünemann tartariar presoen musika erregistratzen. Euskaldunekin horixe bera egin zuten musikologo alemaniarrek (arg.: Deutsches Rundfunkarchiv – Historisches Archiv der ARD)

Alemaniako zientzialariek 1915 eta 1918 artean grabaketak egin zizkieten gatibu-esparruetan zeuden jatorri ugariko presoei. Tartean, 70 kanta baino gehiago daude euskaraz. Argizarizko zilindroetan gordeak dauden artxibo soinudunok digitalizatzen ari da Berlingo Etnologia Museoa eta erakusketa zabaldu du behin behineko emaitzekin.

Erakusketa 2015eko apirilaren 6ra arte dago zabalik eta preso euskaldunei grabatutako kantetatik, hauek jarri dituzte entzuteko moduan: Gernikako Arbola, Adios izar ederra, Lili bat ikusi dut, Ziburutik Sararat, Amodio ohore, Atharratze jauregian eta Lurraren pean sar nindate. Lehen Mundu Gerraren testigantza paregabea diren audioez gain, Alemaniako gefangenenlager edo gatibu-esparruetan ateratako fotografiak eta bestelako material osagarria ere bildu dute erakusketan.

1915ean Prusiako Komisio Fonografikoa sortu zen. Carl Stumpf musikologo eta psikologoaren gidaritzapean 30 zientzialari gerrako gatibu-esparruetan ibili ziren, presoen arteko hizkuntza eta musika aniztasuna gramofonoarekin dokumentatzen. 1.000tik gora zilindro edo xafla borobiletan gorde zuten han jasotakoa, eta horietatik, gutxienez 51etan hainbat presori grabatutako euskarazko kantak daude.

Edison markako XX. mende hasierako zilindroak. Euskarri horretan gorde zituzten musika altxorrak.

Kanta horiek transkribatzen eta itzultzen ari da Lourdes Izagirre Ondarra Frankfurteko unibertsitateko irakurlea, Etnologia Museoaren musikologia sailak eskatuta. Lehenago ere ezagutzen dira mende hasierako euskal kanten grabazioak, Rudolf Trebisch-en bilduma kasu; baina orain aurkitutakoek balio erantsia dute testuinguruagatik, gerra handiaren erdian harrapatutako euskaldunen ahotsa delako bertan entzuten dena.“Ez dakigu zenbateraino behartu zituzten, presoek ez dute inoiz zuzenki aipatzen zein egoeratan dauden”, dio Izagirre etnologoak.

Atxilo frantziarrak Thüringen estatuko “gefangenenlager” edo gatibu-esparru batera bideratzen, 1915ean. Thüringengo Rottleberode herrian zeuden preso euskaldunak grabaketak egin zizkietenean.

Museoak ez du oraingoz baimenik eman eremu publikoan audioen zabalpenik egiteko, derrigortutako egoeran sortutako material “sentikorrak” direla baitiote antropologoek. Dena den, ikerketa lerroak zabalik daude, eta Euskal Kultur Erakundeak (EKE) ere kopia bat eskuratu ahal izan du zeregin zientifiko horretarako.

EKEko Maite Deliartek gutxienez hiru presoren ahotsak atzeman ditu Berlingo bilduman, bata zuberotarra da, bestea lapurtarra, eta hirugarrena ezin izan du zehazki identifikatu: “Gerla garaian grabatu ahotsen atzetik, preso dauden gizonak sendi dira  gorpuztuak. Emozioa jalgitzen da beren interpretazio ozenen bitartez”, dio Deliartek.