1914ko uda hura: “Gerla behar badugu, doala gerla. Biba Frantzia!”

Atalak: Historia, Iritzia

Baionan 1914-1918ko soldadu hilei eskainitako monumentua. Argazkia, antzinako postal batean jarria; monumentua berdin-berdin dago gaur ere.

Susa argitaletxekoak Armiarma proiektuaren barruan serie ederra eskaintzen hasi zaizkigu uda honetan: “Gerla Handiak 100 urte“. Nola kontatu zuten 1914tik 1918ra arteko odol-hustea Iparraldeko Eskualduna eta Hegoaldeko Euzkadi aldizkarietan.

Armiarmaren asteroko piluletan zati txikiena Euzkadin Ebaristo Bustintza Kirikiñok idatzitako ohar laburrek betetzen dute; Hegoaldea ez zegoen gerran, izatekotan ere denborarekin etekina atera zion Europa suntsitu zuen sarraskiari,  alde batekoek bezala besteek mila produktu behar elkar hiltzeko. Aldiz, gerraren jarraipen askoz zehatzagoa egin zuen Eskualdunak, ez alferrik segatu zituen gerra hark Lapurdiko, Nafarroa Behereko eta Zuberoako milaka gizon gazte eta ez hain gazteren biziak.

Iparraldeko herrietan oraindik nazionalismo frantsesak harro aldarrikatzen duen trajedia haren lekuko beldurgarriak dira “Morts pour la Patrie” dioten monumentuak. 1914ko uztailaren 31ko Eskualdunak dio kronika luzearen baitan: “Hau da berriz mobiliziazione gaitza! Egundaino Frantzian ez da ikusi holakorik. Hainbertze gizon, holako ordre ederrean, hoin fite, oro utzirik, denak soldado. Gerla behar badugu, doala gerla. Biba Frantzia!”. Ez ordenaren defendatzaile zorrotzenak ziren apezek hori idaztean eta ez mobilizaturik -Zuberoako Zalgizetik 6 anaia Garikoitz familiakoak, Lapurdiko Getariako Elbée familiako zazpi anaia gehi arrebaren senarra gehi arreba bera Gurutze Gorrian boluntario!- eraman zituzten 45 urte arteko gizonek imajinatu zezaketen 1914ko uztailean zenbaterainokoa suertatuko zen hekatonbea.

“Estonagarri da eta, kontsolagarri zonbat soldado joan diren hor harat kofesaturik, komuniaturik, beren abitu eta medelak soinean, arrosarioak sakelan. Gaizo gizon fede azkarrekoak, zuek daukuzue salbatuko Frantzia”. Gerra Frantziako lurretan sartuko ez zen itxaropenezko asteetan idatzi zuten Eskualdunan. Mereziko du Armiarmakoen asteroko entregak leitzea. Mende bat geroago euskaldunoi min egiten diguten orbainak zertxobait hobeto konprenitzeko.