Nafarroako urtegiak minimoen azpitik: zer utzi du agerian lehorteak?

Atalak: Azpiegiturak, Ingurumena

Izan dugun uda idorra ari da nabaritzen jadanik zenbait tokitan. Ebroko Konfederazio Hidrografikoak (CHE) jasotako datuen arabera, Nafarroan biltegiratutako ura azken hamarkadako batez bestekoaren oso azpitik dago, eta Esako urtegiaren kasuan gehienezko mailaren %29an dago. Azken ekaitzak gorabehera urtegia basamortu bilakaturik, irudi harrigarriak ari gara ikusten, adierazten dutenak klima larrialdia ez dela poloetako edo tropikoetako kontu bat, etxean bertan sumatuko dugula gero eta gehiago, orain lehorte, orain uholde.

Zenbaitek esango du horregatik dela beharrezkoa Esaren handitzea, ur gehiago pilatu ahal izateko. Baina erakutsita dago sistema kontzentrazionarioak lurraren higadura handitu eta lehorteak larriagotu baino ez dituela egiten. Indian, adibidez, aspaldi ari dira gertuko urak biltzeko ur putzu txiki autogestionatuak bultzatzen, ibaiak berpizteko tresna gisa.

Edonola ere, badirudi CHErentzat edozein aitzakia dela ona Esaren handitzea justifikatzeko. Aragoiko Artiedan, proiektuaren kontrako ikur bilakatu den herrian, erromatar garaiko mosaiko eder baten aurkikuntza izan da azkenekoa: urtegiko obrei eta “lehengoratze planei” lotuta aurkeztu dute altxor arkeologikoa agintariek. Río Aragon plataformak salatu du aurkezpen horri eman nahi izan zaion izaera propagandistikoa, indusketak Artiedako udalak eta herritarrek bultzatu dituzten arren. Eta gogorarazi du Esaren eraikuntzak beste hamaika ondare suntsitu duela urte guztiotan, tartean oraingo lehortearen ondorioz denon bistan geratu den Tiermaseko bainuetxea (goiko argazkian).

Hortik ez oso urrun Zigoze herria dago, ofizialki Aragoi dena, baina historikoki Erronkaribarreko beste herri bat izan dena –XIX. mendera arte euskaraz egiten zen–. Esaren atzealde  horretan ari dira egiten urtegiaren isatseko presa, eta herria murru handi batez inguratu dute badaezpada. Azpiegitura horrekin sarraila jarriko diote Belaguatik datorren Ezka ibaiaren emariari –Esaren ur egarria erregulatzeko edo– eta ikusteko dago horrek nola eragingo dion natur ondare baliotsua gordetzen duen ibarrari. Baina hemen ere propaganda nagusi: aisiarako ur geruza etengabe batek eta ontziraleku batek erakarriko omen du turismoa eta dirua. Halako promesa antzuak ondo ezagutzen dituzte beste zenbait tokitan, galdetu Nagoren bestela: hondartzatxo bat egingo omen dute Itoitzek irentsitako herriko lur eta basoen ertzean.

Karamelu gozoak dira despopulaturiko parajeentzako, baina pozoindutakoak. Herri ondarea eta natura zegoen tokian, lehorteak hilotzak itzuliko dizkigulako.