Esklabotzaren gaiarekin, ‘The Guardian’ Kataluniako ispiluari begira… eta Euskal Herrian zer?

Atalak: Sailkatu gabea

Pasa den astean The Guardian egunkariak mundu osoari bira eman zion albistea kaleratu zuen. Haren jabeak mea culpa egin eta egunkariaren sortzaileek esklabotzarekin izandako loturagatik eragindako kalteak konpontzeko neurriak iragarri zituen, tartean 11,4 milioi euro bideratzea Amerikako kotoi eta azukre sailetan esklabo izandako ondorengoen komunitateetara.

Manchesterreko enpresari batzuek sortu zuten The Guardian, eta egunkaria sortu bezala, Ingalaterrako ehungintza industrian buru-belarri aritu ziren, horretarako gizakien itsas trafikoa eta esplotazioa baliatuta, nahiz eta ordurako esklabotza abolituta zegoen.

Erresuma Batuan eztabaida pil-pilean dago, batez ere 2020an George Floyd AEBetako poliziaren belaun azpian hil eta protestak zabaldu zirenetik. Herrialdearen industrializaziorako baldintza ekonomikoak esklabotzaren kontura sortu zirela diote askok, eta zor hori kitatu behar dela, nolabait.

Bristolen Edward Colston esklabistaren estatuarekin gertaturikoak, gaia azaleratzeko balio izan zuen. Gaur egun museo batean sartuta, etzanda eta graffitiz margotuta dute Colstonen irudia, eta herritarrek iritzia eman dezakete bere esanahiaren inguruan.

Edward Colston esklabistaren omenezko estatua gisa honetan izan da ikusgai Bristolgo museo batean. Argazkia: Wikipedia

Liverpoolen ere, iragana auzitan

Ingalaterrako portu nagusienetan iragan esklabistaren eraikin eta arrastoak daude. Liverpool, adibidez, 1700. urtean 5.000 biztanleko herri arrantzale txiki bat zen, mende bat geroago munduko esklabotzaren %40 kontrolatzen zuen eta 1780ko hamarkadan bakarrik, Liverpooletik ateratako itsasontziek 300.000 afrikar eraman zituzten Ameriketara. Hiriko merkatari guztiek zuten lotura esklabo salmentarekin, hainbat alkatek barne.

Goikoa ez dut nik asmatu, BBC kate publikoak Bigarren Hezkuntzako curriculuma osatzeko sorturiko Bitesize webgunean ageri dira datuok.

Liverpooleko Esklabotzaren Nazioarteko Museoan erakutsitako artelanetako bat, hiriaren iragan esklabista gogoratzeko. Argazkia: Esklabotzaren Nazioarteko Museoa.

“Esklaboen merkataritzarekin goitik behera eraikitako hiria da Liverpool. Gure arkitekturan ikus dezakezu, kaleen izenetan, begiratzen duzun edozein tokitan ikusten duzu”. Hala dio National Museums Liverpool museoen sareko zuzendari Laura Pyek.

Sare horrek hiriko hainbat museo biltzen ditu –tartean 2007an ateak zabaldu zituen Esklabotzaren Nazioarteko Museoa–. George Floydena pasa zenean, Liverpooleko museoetako 600 langileen artean oraindik existitzen den arrazakeriarekin amaitzeko lanketari ekin zioten.

Esklaboen zerrenda, Ingalaterrako Bankuko dokumentu batean. Irudia: Bank of England

Eztabaida instituzio askotara iritsi da. Ingalaterrako Bankuak erakusketa zabaldu du, finantza erakunde horrek esklabotzarekin zuen lotura agerian uzteko; besteak beste, Antilletako Granada irlan sail batean zituen 599 esklaboren inbentarioa ikus daiteke, haur eta heldu, bakoitzaren izenarekin eta dirutan balio zuten prezioa ondoan jarrita. “Esklabotzarekin sorturiko aberastasunak Britainia Handiaren garapenari forma eman zion”, dio erakusketako aurkezpenak.

Kataluniara begira

Testuinguru horretan, ez da harritzekoa The Guardian Kataluniara begira jarri izana, azkeneko herrialde honetan aspaldi ari baitira bere iragan esklabista agerian utzi nahian. TV3 katean eman duten Negrers. La Catalunya esclavista dokumentalaren harira idatzi du Stephen Burgen kazetariak.

Dokumentalak harrabotsa sortu du. Kate publikoak otsailaren 14an eman zuenean errekorra bildu zuen %21eko audientziarekin, eta estreinatu zen egun berean Kataluniako Generalitateko Berdintasun kontseilari Tània Verge i Mestrek iragarri zuen esklabotzaren biktimen erreparaziorako neurriak hartuko dituztela.

‘Negrers’ dokumentalean Martin Rodrigo Alharilla, Kataluniako esklabotzaren inguruko historialari eta aditu nagusietakoa, aurkezleari azalpenak ematen. Argazkia: Negrers

Sapiens aldizkariak egindako ikerketa batean oinarritua –2022ko azaroko zenbaki berezian argitaratu zuten– dokumentalak agerian uzten du Kataluniako jauntxo eta merkatari asko hamarkadatan aberastu zela esklabo salmentatik, eta “merkataritza horrek Kataluniaren industrializazioaren eta Bartzelonako XIX. mendeko eraikuntza zabalkundearen zati handi bat finantzatu zuela –dio Burgenek The Guardian-en–. Bi mende geroago, pertsonaia publiko eta historialari gero eta gehiagok uste dute ordua dela Espainiak, eta Kataluniak bereziki, bere iragan kolonialari aurre egiteko”.

Liverpool eta Bartzelonan bai… Bilbon, Baionan eta Donostian ez?

Euskaldunek esklabotzarekin izandako loturak eta historia estua azaltzen duten gero eta ikerketa gehiago ari da argitaratzen azkenaldian. ARGIAn sarritan eman izan dugu horren berri, izan Jose Matias Calvo, izan Manuel Calvo Agirre, izan beste hamaika negozio gizon. Manila, Habana, New Orleans, Cadiz… denean ageri dira.

Berrikitan Getarian, Iturritxikin XVI. mendeko flandriar itsasontzi batean azalduriko 313 latoizko uztaiak ere horren erakusgarri dira, Afrikan esklaboak erosteko moneta modukoak ziren.

Getariako Iturritxikin agerturiko latoizko uztaiak. Argazkia: Aranzadi.

XIX. mendean esklabo salmentarekin aberasturiko euskal pertsonaia askok euren kapitalak Bartzelonara eraman zituztela jakina da –Pedro Nicolas Chopitea mendexearraren eta Agustin Goytisolo lekeitiarraren kasuak dira nabarmenenak–; baina beste asko Liverpoolen errotu ziren: Murrieta, Lizardi, eta Larrinaga familiak adibidez.

Ramon Larrinaga euskal enpresariak Liverpoolen egindako itsasontzietako bat XIX. mende amaieran. Argazkia: Liverpooleko Itsas Museoa.

Mundakatik joandako Larrinaga familia aski ezaguna zen hiri hartan, eta jakin badakigu giza trafikoan aritu zirela… Galde diezaiotela 1850ean askatasun gutuna eskatu zuen Benigno Larrinaga izeneko beltzari, Antonio Larrinaga enpresariaren esklaboa: “Resulta comprovado hasta por declaración del propio negro”, dio Madrilgo Historia Artxibo Nazionaleko dokumentuak.

Esklabo beltz baten askatasun eskaera Larrinaga sendiari.

Askoz ezagunagoa da Zulueta abizena asunto hauetan. Julian Zulueta –askoren ustez azken esklabista handiena– Londresko bere senide Pedro Juan Zuluetarekin batera aritu zen esklabotzan, Zulueta y Cía izeneko banku-konpainiaren bidez. Trukean, Londresko zuluetatarrek milaka erreal inbertitu zituzten Kubako azukre-oletan, eta milaka esklabo esplotatu.

Ez gara hemen kontatzen hasiko norainokoa zen inplikazioa eta norainoko den iragan horren guztiaren presentzia gure kaleetan. Gehiago jakin nahi duenak, Axier Lopezen Gure heroiak liburuan ezin hobeki kontatuak daude horiek guztiak.

Baina Erresuma Batuan eta Katalunian gizakien esplotazioan oinarrituriko iragan eta garapen ekonomikoarekin zer egin eztabaidak plazara salto egin duen bitartean, gurean jarraitzen dugu isilik eta eztabaidarik gabe, pentsatuz agian, euskal lurraldeetako industrializazioak –Europako garrantzitsuenetakoa– ez duela zerikusirik esklabotzarekin, labeak, bankuak eta trenbideak finantzatzeko metaturiko kapitala olagizonen indarrari eta itsasgizonen trebetasunari esker lortu zela.