Burgoseko Prozesuaren jatorrira bidaia, 50 urteren ondoren

Atalak: Uncategorized

Europako Mendien mazeletatik zintzilik dagoen Mogrovejo herrian, 1969ko apirilean ETAren buruzagitzaren kontra poliziak egindako sarekada mugarri izan zen talde armatuaren historian eta Francoren diktaduraren bilakaera politikoan: hemen hasi zen Burgoseko Prozesua.

Liébanako haran sakonean dago Mogrovejo. Gaur hara joaten denak, argazki turistikoentzako toki bat baizik ez du aurkituko, Morra de Lechugales eta Pico del Acero atzean dituela, azkeneko hau garai bateko meatzaritzaren lekuko. 2017an Kantabriako udalerri politena izendatua, kaleak txukun jarrita dauzka, eta informazio panelek dorre feudalaren edo auzo-eskola zaharraren berri ematen digute, baita paisaje alpino hauetan Heidi pelikula errodatu zutela gogorarazi ere.

Baina gertaera historiko garrantzitsu bat ahantzi dute gida turistikoetan. 1969ko apirilaren 11n ETAko lau buruzagi tirokatu eta atxilotu zituzten herri honetan, frankismoko salbuespen egoera basatienaren erdian.

Melitón Manzanas komisario torturatzailearen hilketak zabaldu zuen ehiza. Lehenik Gipuzkoan, gero Espainiako Estatu osoan, salbuespen egoera ezarri zuen erregimenak. ETAko zuzendaritzako kide batzuek, euren burua gero eta estuago ikusirik, Mogrovejora jo zuten. Kantabriar herrixkako etxe batean egon ziren denbora batez, mendigoizaleak bailiran, auzokoekin karta-jokoan eta tabernan solasean, zuzendaritzako gainerako kideak noiz iritsiko zain. Baina ez ziren sekula iritsi.

Apirilaren 9an Bilboko Artekalen poliziak segada jarri zien Mario Onaindia, Josu Abrisketa, Bittor Arana eta Mikel Etxebarria Makagüen-i. Arana eta Etxebarria larriki zauritu zituzten, baina azkeneko honek ihes egitea lortu zuen –taxista baten heriotza tarteko–. Bere pertsekuzioak inoiz ikusi gabeko polizia operazio handiena ekarri zuen Orozko inguruan, eta hala ere elkartasun sare zabal bati esker mendirik mendi eraman ahal izan zuten mugaz bestalderaino. Intrahistoria hori kontatu gabe dago oraindik.

Artekaleko atxilotuak torturatuz iritsi ziren brigada politiko soziala eta guardia zibilak Mogrovejoraino, bi egun geroago. Goizeko seiak inguruan berrogeita hamar agentek intxaurrondo handi baten ondoan zegoen etxea inguratu zuten. Barruan, Jone Dorronsoro, Juan Etxabe apaiza, Teo Uriarte eta Enrike Gesalaga. Bertsio ofiziala kontatu zuen DVk: “Los cuatro presuntos miembros de la E.T.A abrieron fuego, que fue contestado por aquellos”. Baina Burgoseko gerra kontseiluaren epaiketan argi geratu zen bezala, egiaz guardia zibilek abisurik eman gabe tirokatu zituzten etxe barruan zeudenak, etengabe, hainbat minutuz.

Atxilotzeko unean Gesalaga zauritu zuten bala batez, eta Etxabek estremaunzioa eman zion badaezpada. Gogoan izan, 1969an gaude eta piztia frankista haserre dago oso.

Mogrovejoko eta Artekaleko atxiloketek lorratz sakona ekarri zuten, historia hurbila aldarazteraino. Alde batetik, zientoka lagun atxilotu, torturatu, eta beste hainbestek erbestera jo behar izan zutelako –kasu askotan euren bizitza betirako baldintzatu zuen egoera hark–. Eta bestetik, atxilotu guztiak gerra kontseiluan epaitu zituelako aparatu militar frankistak, eskarmentua eman nahian.

Baina Burgoseko Prozesuak herritar eta langileen artean sorturiko erreakzioak nazioarteko muga guztiak gainditu zituen: ETAren jarduna eta Francoren diktaduraren amaiera eskutik zetozela ulertu zuten askok eta askok.

Apiril hartatik mende erdia igarota, Vox alderdiaren hauteskunde kamioneta batek Covadonga intsurgentea aldarrikatzen du bide bazterrotan, Don Pelayoren lekaioak Mogrovejoko dorrean bezala. Eta intxaurrondo zaharrak mutu jarraitzen du.