Atzera barik, aurrera

Atalak: Info 7

Originala Info7 irratiko Gureaz blai saioan. Entzuteko:

Orain dela urte gutxira arte, euskararen historia atzeraka kontatu da. Atzerakadaren historia izan da euskararena. Ez-dakit-zer urtera arte hauek ziren euskararen mugak eta gero atzera egiten joan zen. Eta gero atzerago joan zen. Eta gero jarraitu zuen atzerago joaten. Eta horrela beti, atzera eta atzera. Hala ere, paradigma berri bat finkatu zuen Xabier Erizek bere tesi doktoralarekin: Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa: 1863-1936 izena du tesi horrek.

Tesi horrekin Xabier Erizek frogatu egin zuen ezetz, iraupen baten historia dela ezer izatekotan euskararena (Koldo Mitxelenak aurretik esan zuen euskararen misterio nagusiena iraupenarena zela, baina Erizek frogatu zuen). Eta iraupen horretan hizkuntza komunitateak agentzia izan du, zeresana izan du, hori izan da iraupenaren ezinbesteko funtsa. Komunitatea eta hura birsortzeko komunitateak berak bere burua antolatu izana eta bere burua birsortu izana.

Gaur egunera etorrita, ostera, zer gertatzen da? Nire ustez, azken 50 urteotako historia ezin da ulertu euskararen aldeko mugimendu soziala kontuan hartu barik. Horren aurretik, komunitatea bera izan bazen gidari, azken urteotan euskal jendarteak berak sortu ditu mugimendu antolatuak bere burua birsortzeko.

Erakundeek ere paper garrantzitsua bete dutena ezin da ukatu. Hala ere, hizkuntza komunitateak izan du agentzia hein handi batean, baina berritasun historiko batekin: mugimendua eta, jakina, batez ere, mugimendu horrek eragin dituen aldaketak (sozialak, politikoak, psikologikoak, …).  

Mugimenduak jarri ditu oinarriak, mugimenduak izan du estrategia eta ekimena, eta atzetik etorri dira erakundeak (etorri direnean). Eta erakunde horiek, hein batean, indartu, zurkaiztu dituzte mugimenduok, nahiz eta askotan mugimenduek gura izan zuten eta duten sakontasuna izan ez. Hala ere, badirudi leku batzuetan gauzak aldatzen ari direla (ikusi adibidez azken Topaldia jardunaldian esandakoak).

Eta  mugimendu horretan, nire iritzi harroxkoan behinik behin, berritasunik garrantzitsuena euskara elkarteak izan dira. Euskara elkarteak, edo beste era batera esanda, toki mailan sortu, toki mailan garatu eta toki mailan zuzendutako erakunde burujabe eta zabalak. Euskaldunak erdigunean jarri dituzten elkarte burujabe eta zabalak, elkarte anitzak eta euskararen sustapena erdigunean jarri dutenak.

Horregatik, kezkagarria iruditzen zait gurean elkarte hauei akademiatik kasu gutxi egin izana (arazo orokorra da, Fishmanek ere esan zuen: euskaldunok gauza asko egiten duzue, baina pentsatzeko astirik hartu gabe. Elefante baten gorputza duzue, baina txoritxo baten burua). Porzierto, zergatik dugu tema hori euskal soziolinguistok elefanteekin?

Esaten ari nintzen kezkagarria iruditzen zaidala hauen inguruan ikerketa gutxi egin izana. Sakonago aztertu beharko genituzke elkarte hauek, baina helburu batekin (ikerketa enpirikoak ondo daude, baina …): etorkizunari begira, geroari begira, lana hobetzeari begira. Eraginkorrago bihurtzeko eta arrasto sakonagoa uzteko jendartean.