Akerrak adarrak okerrak al ditu?

Atalak: Historia

Akelarrea

Nafarroako Zugarramurdi inguruetan sorgin ehiza hasi zela 400 urte bete dira aurten. Urtemuga hori gogoratzeko hainbat ekitaldi egin dituzte. Duela egun batzuk Logroñon izan ziren, hiri hartan egin baitzen Inkisizioaren 1610eko autofedea 53 lagunen kontra eta horietatik 11 erre zituzten sugarretan, gehienak emakumeak. Zugarramurdin ere egun gutxi barru egingo da ekitaldi bat hori guztia gogoratzeko.

Inkisizioaren jarduna ez zen nolanahikoa izan, batez ere Nafarroan eta Lapurdin. XV. mende amaieratik paranoia moduko bat sortu zen Europa osoan, Malleus Maleficarum liburuak sustaturik, sorginen kontra. Gurean, interes politikoa ere bazegoen atzean; kontu ilun eta konplikatu asko gurutzatu ziren autofede horietan eta herritarrak izan ziren biktima nagusia. Alta, sorgin-mania horrek arrasto itzela utzi zuen, jendarteak Inkisizioak asmatutako “akelarrearen” historia hori guztia sinetsi baitzuen. Gaur egun oraindik geratzen dira mania horren kondarrak gure folklore eta toponimian. Aldiz, azken urteetan beste izaera duten ekimen kultural eta festak sortu izan dira, sorginkeria irudikatuz antzinako kontu pagano baten moduan, edota akelarrea Elizaren kontrako bilkura baten sinbolo bihurtuz. Inkisizioaren istorio asmatua sinesten jarraitzen al dugu?

Memoria historikoaren mesedetan orduan gertatutakoa ongi aztertu beharko litzateke, eta horixe egin du Juainas Paul Arzak-ek Geronimo Ustariz Institutuaren aldizkarian “akelarre” izenarekin. El aquelarre, una invencion desafortunada artikuluan Arzakek XVII. mendean izen horrek izan zuen desitxuratzea azaltzen du. Bi ondorio nagusi:

Bat: Akelarre hitzak Inkisizioaren autofedeetan izandako gorabehera ortografikoek –aquer larre, aquelarre, alque larre…– agerian uzten dute hitz asmatu berria zela. Izan ere, “aker” hitza ez da oso ohikoa gure toponimian, Fermin Irigaray Larrekok zioenez leku-izenak ez dira elementu mugikor eta aldakorrez osatzen normalean. Horregatik “akerlarre” baino “alkelarre” hitza izango zela dio, alka-belarrez osaturiko larrea, alegia.

Bi: Akerrak, rol inofentsiboa jokatzen du euskal kulturan. Euskaldunentzat, akerra, akerra zen, eta ez deabrua. Izaera diabolikoa Europako eliz tradiziotik inportatu zen. Akelarre hitza lehen aldiz XVI. mendeko dokumentu batzuetan azaltzen da ustezko sorginen biltzarrei lotua. Ondoren, XVII. mende hasierako Logroñoko prozesuetan inkisidoreek behin eta berriz nahita erabiliko dute, kontzeptua barneratu arte.

Funtsean, Arzakek garbi uzten du akelarre hitza sorginkeriarekin lotzea asmakizun bat izan zela, baina ez kasualitate bat. Ondoren, terminoa unibertsal bihurtu zen eta gaur egun edozein orgia mota deskribatzeko ere erabiltzen da. Arzaken ustez, akelarrearen estereotipo faltsu bat sortu zen eta hori transmititu egin dugu jatetxeen, abestien, musika eta kultur taldeen eta turismoaren bidez.