Zer dakigu Jose Antonio Agirrez?

Atalak: Historia, Politika

Agirre Carlton hotelean lanean

Martxoaren 22an bete ziren 50 urte Jose Antonio Agirre lehendakaria Pariseko erbestean hil zela. Urteurren hori prestatzeko Sabino Arana Fundazioak batzorde bat sortu zuen iaz eta batzorde horrek antolatutako egitarauaren barruan egin dira azken asteetako hainbat ekitaldi: martxoaren 6an Gernikako Arbolaren Gurutzearen domina eman zien Lopez lehendakariak Agirreren seme-alabei; martxoaren 22an, Agirre hil zela 50 urte betetzen ziren egunean, Begoñako Basilikan oroitzapenezko meza egin zen, ordezkari instituzional eta politiko ugariren aurrean; datorren apirilaren 11n lore-eskaintza egingo zaio Donibane Lohitzuneko hilerrian… eta egitarauak segida izango du ikastaro, argitalpen eta erakusketekin.

Horrez gain, 50. urteurrenaren ingurumarian webgunea paratu dute: http://www.lehendakariagirre.eu. Leku honetan 1936tik 1960ra lehendakari izandakoaren bizitza, irudiak, bideo eta animazioak, hemeroteka bilduma eta obra osoa kontsultatu daiteke. Hor daude, besteak beste, De Guernica a Nueva York pasando por Berlín bere liburu ezaguna, gerra garaiko mezuak, erbesteko hitzaldiak… Agirreren bizitza eta pentsaera ezagutzeko tresna baliagarria da webgunea.

Jose Antonio Agirrek 56 urte besterik ez zituen hil zenean. Lider karismatikoa eta errespetatua zen guztien artean, izan lagun edo etsai. Gerra garaian, eta batez ere erbestean, Errepublikaren alde egin zuen lana balio handikoa izan zen, pragmatismoz eta ilusioz betea. Euskal Gobernuan kolore ezberdinetako jendea biltzen asmatu zuen, eta alderdi edota ideologia konkretu baten parte zela ahaztu gabe, esan liteke politikagintzaren dimentsioa gainditzen zuela haren jarrera bateratzaile eta atseginak: “Jakintsua edo tuntuna baino, sinpatikoa zen” esan omen zuen Irujok. Bere heriotzak sekulako trauma sortu zuen euskal nazionalisten eta nazionalista ez zirenen artean. Bere bizitzaz paratu duten webgunean egun lazgarri horren berria aurki daiteke zenbait aldizkari eta egunkaritan: Gazte, Herria, Eusko Deya, El Socialista, Soud Quest, Euskadi Askatuta.

Hala ere, egon da Agirreren bizitza ilundu nahi izan duenik. Maiz, zenbait sektoretatik zalantzak agertu dira lehendakariak izan zuen paperaz Santoñako Paktuan, naziekiko harremanetan edota AEBetako zerbitzu sekretuekin. Zer dakigu Agirrez? Ugari dira bere inguruan idatzi izan diren lanak, hagiografiak, biografiak, bildumak eta omenaldi-liburuak. Horietako batzuk nabarmenduko ditugu hemen, argi pixka bat emateko asmoz.

Dibulgazioko biografien artean Aitor Zuberogoitiaren Jose Antonio Agirre (Elkar, 1997) liburua aipagarria da, euskara hutsezko bakarretakoa, bestalde. Agirreren ibilbidea azpimarratzeaz gain, testuinguruaren berri ematen du modu ulergarrian. Politikari bilbotarraren jarduerara lehen hurbilketa egiteko aproposa da.

Biografia akademikoen artean Ludger Mees historialariaren lana ezinbestean nabarmendu behar da. Ez dira asko Jose Antonio Agirrez egin diren ikerketa historiko serioak eta hau da horietako bat. El profeta pragmático. Aguirre, el primer lehendakari (1939-1960) (Alberdania, 2006) liburuan EHUko irakasle Meesek Agirreren inguruan zeuden hainbat zalantza argitu nahi izan ditu metodologia zientifikotik. Esaterako, naziekin harremanak norainokoak izan ote ziren aztertzen du eta honela ondorioztatzen du egileak, El Correo egunkarian egindako elkarrizketa batean: “Badago PPren inguruko jendea Agirre filonazien munduan kokatu nahi izan duena (…) Ondoriozta dezakegu asmakeria hutsa direla, ez dute inolako oinarri dokumentalik”. Ikerlana Google Books-en aurki daiteke doan, baina ez oso-osorik.

Bukatzeko, saiakera-politiko bat ekarriko dugu hona: Emilio Lopez Adan “Beltza”ren El nacionalismo vasco en el exilio 1937-1960 (Txertoa, 1977) –berriki Txalapartak berrargitaratua–. Jakina, liburu hau ez da soilik Agirrez ari, baina garai bateko polemikak alboan utziz gero –EAJren itzalpeko hainbat kontu azaleratu zituen–, Beltzaren lanak lehendakariaren jarduna erbesteko nazionalismoaren baitan kokatzen laguntzen du. Egilearen ustez Agirre da Euskal Gobernuaren zentroa eta “abertzale askoren helburuak sinbolizatzen ditu”. Liburuan behin eta berriz nabarmentzen da lehendakariaren izaera adiskidetsua. Baina txanponaren beste aldean, Agirreren politikaren porrota ere irakur daiteke orriotan: “Gizon hau berbera ezgauza izango da PNV ateratzeko diktaduraren erorketa urrunean itxarotetik, eta ezgauza konpontzeko nazionalismo barruan egongo den banaketa handia”. ETAren sorreraz ari da noski.