Sahara salgai (14.591.202.498 pzta.)

Atalak: Historia, Nazioartea, Politika

Zenbat diru balio du herri batek? Nor ausartu liteke zifra lotsagarria jartzen? Espainiak horixe egin zuen 1975ean, Mendebaldeko Sahara Marokori saldu –ez entregatu- zionean: 14.591.202.498 pezeta. Esklusiba El Temps astekari katalanak eman zuen duela hiru aste inguru, baina albistea, eskandalosoa izanik ere, ez da gehiegi zabaldu; segur aski Aaiungo gertakariekin sortutako olatu mediatikoa berandu harrapatu duelako.

Hamabost urtean sahararrei independentzia promesak egiten ibili eta gero, 1975eko azaroaren 14an Espainiak eta Marokok akordioa sinatu zuten Madrilen, Mendebaldeko Sahara marokoarren esku uzteko. Transferentzia horretan, Espainiak Bucraa-ko fosfato meatzeen %60a mantenduko zuen; meatzeak 1963an “deskubritu” zituzten espainiar kolonizatzaileek, eta egun, basamortu hartan dagoen aberastasun handienetakoa da. Gainera, 1975eko akordioan, afrikar kostalde horretan arrantza egiteko hainbat eskubide beretzat hartu zituen Espainiak. Baina kontu ekonomiko publiko horiez aparte, “anexo sekretu” batzuk ere bazeuden inoiz argitara eman ez direnak.

Bi soldadu raso eta misio bat

El Temps astekariaren arabera, “anexo sekretua” arestian aipatutako salmenta zifra hori izan zen. Ekonomia Zientzietan lizentziatu berri ziren Victor Farré eta Enric Oliva soldadu zebiltzan garai hartan Saharan, patatak zuritzen nola ez. Saharako gobernadore nagusiarengandik enkargu oso garrantzizkoa jaso zuten arte: deskolonizazio hipotetiko baten aurrean, ekonomikoki baloratzea Espainiako gobernuak Mendebaldeko Saharan egindako inbertsioak. Bi gazteak lan horretan jardun zuten funtzionario goren gisara hainbat hilabetez: errebisatu zituzten jabetza erregistroak, ikuskatzaile moduan aritu ziren, obra publikoak baloratu zituzten… estolderiak, hilerriak, behi-buruak, eraikinak… dena neurtu zuten, eta %3ko errore tartea utzi zioten azkeneko kopuruari:14.591.202.498 pzta. 1975eko irailaren 30erako prest zuten ehun orrialdeko txostena, eta beste txosten bat ere egin zuten Saharan bizi edo negozioak zituzten espainiarrei eman beharreko kalte ordainak kalkulatuz.

El Temps-ek berreskuratutako dokumentuetako baten irudia

35 urte geroago elkarrizketa egin dio El Temps-ek Enric Oliva-ri. Honen esanetan, lan hori enkargatzerakoan esan zieten Sahararen deskolonizazio eta independentzia prozesurako pausu bat gehiago zela, horregatik, Madrileko akordioen berri jakin zutenean erabat “penatuta” geratu ziren. “Kargu instituzional eta kanpo ordezkari ia guztien artean independentzia egintzat jotzen zen”, dio Olivak.

Gomez de Salazar gobernadorearen aitorpena

Nola jakin dezakegu, bi soldadu katalanek kalkulatutako prezioa izan zela “anexo sekretuan” jarritakoa? 1975eko akordioaren dokumentuek oraindik ere sekretu izaten jarraitzen dute. Aitzitik, Olivak garbi dauka hori izan zela Espainiak eta Marokok salmenta protokoloan sinatutako zenbatekoa, lehen eskuko informazioa izan baitzuen. Azaroaren 14an, Madrileko akordioa sinatu zen arratsalde berean, Gomez de Salazar Saharako gobernadore nagusiak eta Rodriguez de Vaguri idazkari nagusiak –Saharako agintari gorenak, biak ala biak– euren despatxura deitu zituzten: “Jakinarazi ziguten koloniaren salmenta sinatu berri zela Marokorekin. Eta orduan, amorru eta pena sentimendu handiz, esan ziguten behintzat pozik egon gintezkeela, ezarritako prezioa guk egindako ikerketaren bera zelako”. Bi hilabete beranduago Moncloako jauregian Afrikako Ordenaren medaila eman zien Presidentziako Ministerioak Farré eta Olivari, txosten horiekin egindako zerbitzuarengatik.

Jakina denez, Marokok ez zuen bete akordioan sinatutakoa, baina ez dakigu klausula ekonomiko sekretua konplitu ote zuen…  Dena den, Espainiak, sahararrei traizio egin zien “bi diruren” truke, eta ordainetan iruzurra jaso zuen. Maniobra guzti horien galtzaile nagusia, ordea, Saharako herria izan da, eta oraindik txapuza horren ondorioak jasaten ditu bere haragitan, Aaiun-en duela gutxi ikusi dugun bezala. Behintzat, orain badakite zer prezio duen euren askatasunak.