Lumentzako labarren sekretu guztiak

Atalak: Historia

Zergatik arkeologoak orain arte ez dira ohartu bi bisonte erraldoi begira zituztela? Lekeitioko kobazuloaren labarretan aurkituko margolanen xehetasun eta irudi gehiago dakarzkigu hona. Kobie paleoantropologia aldizkarian argitaratu dituzte Diego Garate Maidagan, Joseba Rios Garaizar eta Aitor Ruiz Redondo arkeologoek euren aurkikuntzaren emaitzak. 

Kobazuloan sartu eta berehala sala nagusia dago, hortxe egin zituen Barandiaranek indusketa gehienak 1921ean. Baina aurreraxeago, pasabide estu eta kurbatu bat igarota, sala luzexkago bat hasten da. Hainbat harri ziklopeo daude sabaitik erorita; bada, horietako baten aldamenean aurkitu dituzte bi bisonteak eta zaldi burua. Haitzulo osoan, bestalde, okrez egindako marra eta puntuak aurkitu dituzte.

1927an Barandiaran eta Aranzadik aurkitutako hematite plaketa, zaldiak grabaturik dituela

Harrigarria da orain arte traza gorridun irudi horiengan ez erreparatu izana. Aranzadik eta Barandiaranek hainbat urtez induskatu zuten tokia gerra aurrean, hematite plaketa batean grabaturiko zaldiak ere aurkitu zituzten bertan. Barandiaran berriz izan zen 1960ko hamarkadan, eta 1980koan J.L Arribasen gidaritzapean zortzi urtez aritu ziren, nahiz eta indusketa horien emaitzak ez ziren argitaratu. Kanpaina horietan, besteak beste, Goi Magdalenaldiko eta Azilaldiko geruzetan okre aztarnak agertu ziren: “Lumentxako margolanetako moduko pigmentu gorria lortzeko erabili izan zitezkeen”, diote arkeologoek Kobieko ikerlanean. Eta hala ere, inork ez ditu urte hauetan guztietan metro eta erdiko bisontetzarrak ikusi. Berriz galdera: zergatik?

Lumentza haitzuloa –berez, mendiari deitzen zaio Lumentza eta haitzuloari Lumentxa edo Garratxako koba– Ispasterreko lurretan barneratzen den arren, Lekeitioko herrigunetik oso hurbil dauka sarrera. Oso ezaguna da eta herritarrek babeserako erabili izan dute. Zenbait tokitan hormak ez dira ikusi ere egiten graffitiek estalita daudelako; batzuk karlisten garaikoak, beste batzuk askoz modernoagoak. Bisonteen gainean, esaterako, 1868ko pintada dago. Bada paleolitoko irudiak imitatu nahi izan dituenik ere, arrakasta gutxirekin ordea; bisonteen panelaren parean zaldi beltz baten buru apokrifoa azaltzen omen da. Arkeologoek diotenez “antropizazio larri” horrek zalantzak ere sor ditzake zenbait margoren kronologia ezartzeko orduan.

Horra esplikazioa. Kobazuloetako hormen egoera kaskarra da eta bertatik pasa izan diren ikerlariek zaila zuten ezer ikustea koadro horrekin.

“Begirada berezi batekin” joan omen ziren Diego Garate eta Joseba Rios, eta halaxe aurkitu zituzten margolanak kasualitatez. Egiaz, Lumentzaren kanpoaldeari argazki batzuk ateratzeko asmoz hurbildu ziren 2012ko otsailean, baina atea indarrez irekita zegoela ikusirik barrura sartzea erabaki zuten, eta hara sorpresa. Segituan jarri ziren harremanetan Bizkaiko Foru Aldundiko Kultur Ondarearen zerbitzuarekin.

Hilabete guztiotan lanean aritu dira, kobako labar guztiak goitik behera miatu dituzte 500 watteko argi zuri-hotza –margolanak ez kaltetzeko– igortzen duten led batzuekin. Era berean, aurkitutako margolanak bi eta hiru dimentsiotako irudi digitaletara ekarri dituzte, espresuki horretarako sortutako diseinu grafikoko programekin eskaneatuz.

Hemen ikerketak eskaintzen dizkigun irudi nabarmenetako batzuk:

Bi bisonteak eta zaldi burua ageri diren panela. Lau metro luze eta ia bi eta erdiko garaiera du. Bisonteak egiteko harriaren forma naturalak aprobetxatu zituen paleolitikoko gure lagunak, goiko ertzean ikusten da garbien erabilera hori, bisonteen bizkarra irudikatzen baitu ertzak. Hain zuzen, bisonteen tamaina handiaren azalpena hortik etor liteke, egileak ondulazioa baliatu zuelako.

Ezkerreko bisonteak muturra, begia, adar biribildua, belarri bat, aurrealdeko bi hankak eta atzeko beste biak ditu. Eskuinekoa hondatuago dago, baina begia, muturra eta belarria ere ikus daitezke, baita sabelaldea nabarmentzeko marra eta atzeko bi hankak ere. Arkeologoen esanetan, artistak harriaren bolumena erabili du eskuineko bisonteari proportzionaltasuna emateko eta irudia ezkerraldetik begiratua izateko.

Zaldi buruaren detailea eskuineko bisontearen barrualdean. Hau ere oso hondatuta dago, baina muturra eta masailezurra antzeman daitezke. 72 zentimetro ditu. Bisonte eta zaldiaren arteko asoziazioa Kantauriko labar artearen klasiko bat da.

Haitzuloan barrena 27 margo arrasto aurkitu dituzte: puntuak, marrak eta orbanak. Okrearentzako depositoa izan zitekeena ere badago harri baten gainean (laugarren irudia, behealdean eskuinera)

Sarreratik gertu orban gorri handi bat ageri da sabaiak eta lurrak bat egiten duten toki ezkutu batean.

Suharri printza horma-zulo batean sartuta. Kaltzifikazioaren ondorioz ezin izan dute puska bertatik atera. Halakoak ez dira ohikoak, baina Ekainen adibidez, okre puskak aurkitu zituzten zulotxoetan sartuta eta Isturitzen hezurrak eta suharriak.

Arkeologoen ustez aurkitutako margo guztien homogeneotasun teknikoak pentsarazten du garai beretsuan egin zirela, Magdalenaldi Erdian eta Goi Magnadenaldian. 14.500 eta 11.500 urte artean dituzte beraz.

Lumentzako aztarnategiak espazio estrategikoa osatzen du arkeologoen iritziz. Espazio horren “epizentroa” Bizkaiko Golkoan legoke, eta Magdalenaldian lurralde ezberdinen artean zeuden erlazio sinbolikoak hobeto ulertzeko balio du. Bestalde, Le-Artibaiko populazio mugimenduen inguruko beste zantzu bat da honakoa. Lumentza eskualde horretako erreferentzia gune zela ziurtatu dute arkeologoek; Azilaldian paper hori galdu zuen ordea, beste eraldaketa eta kohesio sozial bati ekin baitzioten hortik aurrera gure arbasoek, beste garai bati.