Galerna, gaurko egun batez

Atalak: Historia

1936an frankistek bereganatu ondoren gerran erabili zuten maiz “Galerna”. Gero bakailao arrantzara itzuli zen, irudian ikus litekeen moduan (arg.: Untzi Museoa)

Gaurko egun batez, 1936ko urriaren 15ean harrapatu zuten frankistek Galerna bakailao-ontzia, Pasaiatik 17 miliatara. Bertako tripulazioak eta pasaiariek ez zuten akabera onik izan. Batzuk Ondarretako eta Ezkabako presondegi makurretan amaitu zuten, bestetzuk Hernaniko hilerriko zoko ilunean.  Orduko lekuko biziak aurkitzea zaila da jadanik, horietako bat da Carmen Etxeberria Urreaga.

“Cuesta de la Muertetik eta gure etxetik sartzen ziren gurdian. Ni ezagututa nago hori, baina barrena bidaltzen ziguten gurasoek. Haiek terrazan, eguerdiko denboran izaten zen, ordubiak edo ordu bata eta erdiak aldera, bazkalondoan jende gutxi nonbait, orduan pasatzen zituzten. Eta nik gogoan daukat gurdian pasa zirela eta [gorputzak] etzanda eta burua gurditik zintzilik. Hori begien aurrean daukat. Ez naiz ahaztuko. Gure aita-eta terrazan, eta gu ezkutuan zokoan jartzen ginen, ikusi egin nahi. Konturatzen zirenean “segi hemendik barrena!” esaten ziguten. Hola pasatzen ziren hiru-lau gurdi. Nik gogoan daukat bai, emakumea edo gizasemea edo fraidea, ez dakit zer zen”.

Carmen Etxeberria Laubidietako alaba da. Hernaniko ahozko historiak dio 1936ko urrian zenbait lagun Galarreta auzoan fusilatu ondoren hilerrira eraman zituztela zabor gurdian. Laubidieta ibilbide horretan zegoen etxe bakanetakoa zen eta handik pasatu behar izaten ziren hildakoen gurdiarekin, zirkuituko karreteran barna.

1927an jaioa, Carmenek bederatzi urte baizik ez zituen gerra ezagutu zuenean. Baina ondo gogoan ditu aireplanoak eta erreketeak, metrailak eta ihesaldiak. Pixkanaka badoan belaunaldikoa da Carmen, gerra kontzienteki bizi izan zuenarena.

Hernaniko Laubidieta etxea. Fusilatuen hilotzak zeraman gurdia pare-paretik igarotzen zen eguerdi aldera, Carmen Etxeberria bertako alabak kontatu digunez (arg.: Xabier Arnaiz)

Carmen jaio zen urte berean eraiki zuten Galerna itsasontzia Eskozian, Pasaiako PYSBE arrantza konpainia boteretsuarentzat. 1936ko udan bertako marinelek ez zuten Ternuara bakailaoetara joateko aukerarik izan, enpresa hartako itsasontziak gerrarako erabiltzeko baliatu zituzten agintari errepublikarrek, batez ere faxisten terrorerik ihesi zihoazen herritarrak garraiatzeko. Irailaren 12 eta 13an atera ziren azkeneko ontziak Pasaiatik eta Donostiatik.

1936ko irailaren 13an azkeneko itsasontziak Donostiatik irteten; faxistengandik ihesi zihoazen herritarrak zeramatzaten.

Ondoren Bilbo eta Baiona arteko korreo lanak egitea egokitu zitzaion Galernari. Baina Lapurdiko hiriburuak zelatari frankisten habia bat zirudien ordurako. Datu ugari daude baieztatzeko urriaren 15ean Pasaia parean Galerna saldu eta entregatu egin zutela. Eta itsasontziaren kapitaina da susmagarri nagusiena. Hala adierazten orduko txostenek, logikarik gabeko maniobrek, hainbat pertsonen testigantzak…

Bidaiariak Alcazar de Toledo bou txikira pasa zituzten banan-banan, biolentzia handiz antza. Tartean zen jende ezaguna: Francisco Saizar medikua, Jose Jurico pilotaria, Jose Cerdan Socorro Rojoko presidentea eta Jose Ariztimuño Aitzol euskal pizkundearen sustatzaile nagusia. Pasaiako moilara iritsitakoan denak ilaran jarri eta besoa altxa eta kantu falangistak abestera behar zituzten. Prentsa faxistak –La Voz de España eta El Diario Vasco– sekulakoak bota zituen, eta ponpa handiz gainera, preso hartutako “gorrien” kontra.  Aitzol “siniestro” eta “energumeno” moduan aurkeztu zuen egun oraindik gipuzkoarrek gehien irakurtzen duten El Diario Vascok.

Atxilotuak bi autobuskadatan eraman zituzten Ondarretara. Bi egun geroago, jada esan dugu zein izan zen horietako askoren patua, Hernaniko Laubidietako ume koxkor batek ikusitako bera. Eta hori duela 78 urte gertatu zen, gaurko egun batez.

—————————————–

Galernaren harrapaketaren inguruko hainbat irudi historiko:

El Diario Vasco, egun gipuzkoarrek gehien irakurtzen duten egunkariak, honela eman zuen Galernaren harrapaketaren berri 1936ko urriaren 17an.

“Alcazar de Toledo”ko tripulazio falangista. Galiziar boluntarioek osatua zegoen. Bertan sartu zituzten “Galerna”-ko bidaiariak biolentzia handiz.

“Galerna” itsasontzia Pasaiako moilan, frankistek harrapatua izan zen egun berean. “La Voz de España” egunkarian argitaratutako irudia.

“Galerna” Pasaian, harrapatu zen egunean, “La Voz de España” egunkarian. Tripulazioa barruan eduki zuten atxilotuta hainbat egunez; ondoren Ezkabako presondegian amaitu zuten gehienek, batzuk hilda eta besteak goseak eta gaitzek erasanda.