“Herri memoria josteko tresna homologatua sortu nahi dugu”

Atalak: Historia

Jadanik sarean erabilgarri dago Euskal Memoria fundazioaren dokumentazio gunea. Oraingoz, gatazkaren eta errepresioaren ondorioz hildako 500 pertsonaren espedienteak daude kontsultagai. Memoria historikoa berreskuratzeko “tresna iraunkorra” dela esan digute.

2009an sortuz geroztik Euskal Memoriaren kezka nagusietako bat izan da urteotan egindako ikerketa ugaritan pilatutako dokumentazioa biltzeko eta dibulgatzeko gunea sortzea. Bada, pauso hori eman berri dute sarean eskegitako datu base berriarekin. “Garrantzitsua da biltzen duguna ezagutaraztea, ondoren ekarpen berriak jasotzeko”, dio Arantxa Erasun fundazioko kideak.

Dokumentazio Guneak kronologikoki sailkatutako hiru funts nagusi ditu: XX. mende hasierako errepresioa (1895-1936), faxismoa eta erresistentzia (1936-1959) eta gatazka politikoa eta errepresioa (1960tik gaurdaino). Azkeneko funtsaren zati bat da gaur egun oraingoz ikusgarri dagoena. Horrez gain “egiturazko jazarpena” jasotzen duen funtsa ere badago (kultur, hizkuntza…).

Datu baseak erakusten duen itxuraren kaptura. Luis Cobos Mier, Guardia zibilak 1981ean hildako kantabriarraren adibidea.

Adibide baten froga: Mari Jose Bravoren kasua

Datu baseari esker modu errazean eskura ditzakegu, esaterako, Mari Jose Bravo del Valleren heriotzari buruzko datuak eta irudiak; gaur hain justu 35 urte izango dira Batallón Vasco Españolek donostiarra basaki hil zuela, eta hala konta dezakegu.

1980ko maiatzaren 7an 16 urteko Mari Jose gaztea mutil-lagunarekin oinez zihoan Donostiako Loiola auzoko hipika inguruetan. Ezezagun batzuek mutila kolpatu eta seko utzi zuten larriki zaurituta. Neska desagertu egin zen. Gazteen lagunak alferrik saiatu ziren inguruetan arrastoren bat aurkitzen, handik bi egunera gurasoek dei anonimoa jaso zuten arte: “Soy tu hija, papi, estoy en Amara en la Plaza de las Armerias”. Hortik gertu azaldu zen neskaren gorpua, hil aurretik bortxatu egin zuten.

Herritarrek segituan ulertu zuten hilketa hura talde para-polizialekin lotuta zegoela, beste hainbat bezala. Eta mobilizazioak istant batean hasi ziren. Loiolan, hileten ostean 4.000 lagun manifestatu ziren kaleetan barrena De día uniformados, de noche incontrolados! oihukatuz. Tabakalera, Luzuriaga eta inguru guztia gelditu zen, poliziarekin istiluak izan ziren, eta pertsona batek hanka puskatu zuen ihes-herioan zihoala Topoaren zubitik erori ondoren. Emakume asanblada eta taldeek ere gogor salatu zuten jazotakoa.

Aitzitik, zenbait hedabideetako bertsioa oso bestelako zen eta hilketak motibazio pertsonalak zituela iradoki zuten: “Puede haber sido un delito sexual o una venganza” nabarmendu zuen El Diario Vascok. Baina denbora gutxira Egin irratira egindako dei batean BVEk bere gain hartu zuen neskari egindakoa.

Euskal Memoriako dokumentazio gunean kasu honi buruzko hemeroteka bilduma zabala aurki dezakegu, baita berariaz sortu zen ikerketa batzordean ondorioen txostena (pdf) ere, edota Mari Jose Bravoren argazkia . Eta fundazioaren ohar hau: Dakigula inor ez da Bravoren heriotzagatik epaitua eta zigortua izan.

Egien mosaikoa, iraganeko argazki

Datu-basea nazioarteko artxibistika irizpideak erabiliz osatu dute: “Herri memoria josteko tresna homologatua sortu nahi dugu”, dio Erasunek. Izan ere, atzean herritarren giharra dago: “Herriz herri modu boluntarioa egindako lana da, herritarren ekarpen eta testigantzen bidez soilik bildu baitaiteke inon jasota ez dagoena”. Torturaren kasua jarri du adibidetzat Euskal Memoriako kideak: “Pertsonen testigantza eta konfirmazio zuzenak soilik dokumenta dezake bertsio ofizialetan existitzen ez dena”.

Fundazioa “historiaren faltsutze etengabeari” aurre egiteko sortu zen; askoren ustez iraganaren “egia” bakar bat ez dago ordea. Nola egin aurre erronka horri? “Egia horiek eraikitzeko bitartekoak jarriz –erantzun digu Erasunek–. Egia osoa, noski, egia horien guztien beharrean dago, eta mosaiko zabala osatu beharko dugu ahotsez ahots, iraganaren argazki osoa izan eta bestelako etorkizuna eraikitzeko. Denon artean josten joango gara memoria”.

Aurrerantzean ikerketekin segitzeko asmoa azaldu du Euskal Memoriak. Orain arte hainbat liburu mardul kaleratu dituzte, historia ofizialetik kanpo geratutako gaien inguruan, tartean tortura (Oso latza izan da) edo hizkuntza jazarpena (Euskararen kate hautsiak). Urte amaierarako deserriari buruzko monografikoa izango dute kalean, eta jadanik hasi dira hurrengo urtekoa prestatzen: espetxea.