Marcelo Usabiaga hil da, militante komunista historikoa

Atalak: Historia

Donostiako Tolosa hiribidean eraikitzen esklabo moduan eduki zuen erregimen frankistak Usabiaga, ihes egin zuen arte. (Arg.: Aitor Azurki).

Frankismoaren errepresioa bere haragitan bizi izan zuen: 21 urte igaro zituen kartzelan, esklabo gisa ere aritu zen langile batailoietan, eta Meliton Manzanasek torturatu zuen. 98 urterekin hil da Usabiaga, bere ideiak inoiz alboratu gabe.

Marcelo Usabiaga (Ordizia 1916, Donostia 2015) oso ezaguna zen oroimen historikoaren berreskurapenaren aldeko mugimenduetan. Bere lekukotza indartsuak ez zuen inor hotz uzten, eta ARGIAn ere birritan azaldu ditu gerran eta Frankismoan bizitako esperientziak, Josu Chueca historialariaren eta Aitor Azurki kazetariaren eskutik.

Ordizian jaioa baina gaztetan Irunen hazitakoa, II. Errepublika garaian hasi zen Alderdi Komunistan militatzen eta 1934ko iraultzak porrot egin ondoren mugaz bestaldera ihesi zihoazen burkideak laguntzen jardun zuen, poliziak atxilotu zuen arte: “Itaunketan izugarrizko jipoia eman ziguten, eta behin eta berriro ea non zeuden fusilak galdetzen ziguten. Asturiaskoak, noski ! Eta horregatik libratu nintzen. Nik behin eta berriro Irungoa nintzela eta horretaz deusik ez nekiela esaten nien. Azkenean, Ondarretan hilabetez egon ondoren askatu ninduten”.

Esklabo batailoitik, makien gerrillara

1936an gerra lehertu zenean Irungo batailan parte hartu zuen: “Irungo egoera etsitzeko modukoa da. Zuek ez baduzue defendatzen, ez du inork egingo. Hortaz, zoazte, eta ez hona itzuli zuen gunea seguru dagoen arte. Bestela, bertan hil, hura defendatzen”, esan zioten.  Baina Irun suak jan zuen eta Aiako Harrietan anaia fusilatu zioten Usabiagari.

Horren ondoren hainbat frontetan ibili zen Rosa Luxenburgo batailoiarekin: Kalamuan, Intxortan, Santanderren, harik eta Valentzian harrapatu zuten arte. Ondarretako kartzela bigarrenez ezagutu zuen orduan. Gero, Donostiako Tolosa hiribidea egiten esklabo lanetan eduki zuten: “Ondarretatik hona ekartzen gintuzten oinez eta nire lana harriz beteriko bagonetak bultzatzea zen”. Ez denbora askorako. Hainbat lagunekin ihes egin zuen aukera izan bezain pronto.

Errepublika garaiko argazkian, Marcelo Usabiaga ezkerrean lehenengoa. Haren ondoan anaia Bernardo dago, 1936an Pikoketan fusilatu zuten. (arg.: Usabiagaren familiak utzia eta Mugalari webgunean argitaratua)

Mugaz bestaldera igarota, maki gerrillariak prestatzen ari ziren Francoren kontrako erasoan parte hartu zuen 1944an, Barroso komandantearekin batera;  taldeko denak atxilotu zituzten eta Barroso fusilatu egin zuten: “Behin eta berriz esan nien soinean datuak eta paperak ez eramateko. Azkenean, guretzat salbazioa izan zena –ni soldadu hutsa nintzela esan bainion epaileari–, Barrosorentzat akabera izan zen”.

20 urteko espetxe zigorra eta propina

Atxilotuak Meliton Manzanas inspektore beldurgarriaren eskuetan erori ziren: “Gela batean sartu ninduen Manzanasek: ‘Aurrera joan, kabroi alena!’; eta mehatxuka: ‘Beno, zuk denak ordaindu beharko dituzu!’. Gorriak ikusi nituen. Nire bizitzan pasa dudan beldur handiena gau hartan izan zen…”. Torturatua izan ondoren 20 urteko espetxe zigorra etorri zen, 21 egin zituen kartzelan.

60k hamarkadan aske geratu zenean, erregimenaren errepresioa eta umiliatzea jasan behar izan zituen. Igandero joan behar izaten zuen Gobernu Zibilera eta hantxe edukitzen zuten ordu luzez Manzanasek eta beste poliziek irain artean.

Baina Marcelo Usabiagak ez zien sekula bere ideia ezkertiarrei uko egin eta Frankismoari nola edo hala aurre egiten jarraitu zion. 1978an, jadanik diktadorea hilda zela, Pikoketara jo zuen, Aiako Harrietara. Bere anaiaren hezurrak aurkitu arte ez zuen etsi eta gainerako fusilatuen senitartekoekin batera aritu zen lurra mugitzen: “Ez genuen hezur bakoitza norena zen jakin nahi izan. Berreskuratu nahi genituen, duintasunez lurperatu. Besterik ez”.

Azkeneko urteetan militantzia politikoa ez zuen bazterrean utzi –Ezker Anitza-IU eta EPK-ko kidea zen–, eta oroimen historikoa berreskuratzeko ekitaldietan parte izan zuen. Aurten, apirilaren 14an Eibarren egindako ekitaldian, berak jaso zuen bandera errepublikarra. Larunbatean erraustuko dute bere gorputza senideak bertan direla.