Gasteizko herri borroken harrotasuna

Atalak: Gizartea, Hedabideak, Historia

1976ko langile asanbladak, Errekaleor auzo autogestionatua, Gora Gasteiz! mugimendua… Hiriko eta auzoetako elkartasun eta inkonformismoa agerian utzi duten esperientziak bildu ditugu hiru emakumeren ahotsetik Oihanederren.

Azaroaren 3an zabaldu genuen ARGIAren argazki artxiboko irudiz osatutako Trantsizioak erakusketa Gasteizen, Oihaneder Euskararen Etxean. Euskal Herriko hainbat txokotatik igaro ondoren (Oñati, Hernani, Ondarroa, Lasarte, Laudio…), Arabako hiriburuan azaroaren 24ra arte egongo da ikusgai eta zenbait ekitaldi ere antolatu ditugu Oihaneder eta Alearekin elkarlanean, erakusketa aitzakia hartuta.

Azken 40 urteotan Euskal Herrian izandako eraldaketa sozial eta politikoak islatu nahi ditugu, baina herri eta auzoetan gertatutakoa ere oinarri hartuta. Bide horretan, Gasteizen inaugurazio egunean hiru gonbidatu izan genituen hango hainbat borroka eta esperientzia konta ziezaguten.

Hiru emakume eta hiru ahots: Bego Oleaga, Estitxu Villamor eta Amelia Barquín, 70eko hamarkadako langile mugimenduaz, Errekaleor auzo-proiektuaz eta etorkinen integrazioaz mintzatu zitzaizkigun hurrenez hurren.

Haien azalpenek batez ere hitz batez bete zuten Montermoso jauregiko  klaustroaren atmosfera: harrotasuna. Harro Gasteizen lehen eta orain lortutakoarekin, harro etorkizunera begira lortzeko bidean direnarekin. Hemen bakoitzak esandakoaren laburpen bat.

Bego Oleaga Erdoiza

“Patronalak lantokiak itxi zituen, eta orduan kaleak eta elizak okupatu genituen”

“Penintsulan greba giroa zen, Michelinen esaterako 1972an greba gogorra izan zen eta errepresio krudela. 1975ean Franco hiltzean talde klandestinoak biltzen dira mendian, elizetan eta tabernetan. Batzuk alderdi edo sindikatuetako programekin joan ziren, besteak autonomoak ziren. Eztabaida askoren ondoren lortu zen Aldarrikapen Taula bat osatzea, oso nobedosoa, adibidez soldata igoera lineala eskatzen zuelako.

Beraz, greba 1976ko urtarrilean hasi zen, baina aurretik klandestinitatean lan handia egin zen. Hasieran patronalak lantegiak itxi zituen, baina orduan kaleak eta elizak okupatu genituen; asanbladetatik langileen ordezkariak atera ziren eta enpresariak behartuta aurkitu ziren haiekin negoziatzera. Sindikatu bertikala bazterturik geratu zen horrela.

Gasteizko langileria nekazaria zen, penintsulatik etorritakoa, ez zuten esperientziarik lantokiko arazoekin.  Zaramagan astean behin asanblada irekiak egiten ziren eta hor jende guztia izaten zen, etxeko lanetan aritzen ziren emakumeak ere bai. Beldurra eta ulertezina zegoen haien artean: gizonak lanik gabe geratzeko, diru faltan izateko… Horrekin moztu behar zela-eta langileen emakumeak ere asanbladan biltzen hasi ziren.

Gogoan dut nola atera zen emakume bat hitz egitera: “Ni analfabetoa naiz, baina janaria hala prestatzen badugu merkeago aterako zaigu, eta etxea hala garbitzen badugu ere bai…”.

Martxoaren 3aren trauma

Martxoaren 3an giro arraroa zegoen, goizean tiroak izan ziren, polizia asko… Greba orokorra izan zen, orokorra benetan. San Frantziskon jende pila bat geunden eta batzuk egon ziren poliziarekin negoziatzen, baina desastre bat izan zen, kristalak hautsi eta gasak bota zituzten, ez zegoen modurik arnasa hartzeko.

Gogoan dut hura gertatu eta hilabetera manifestazio batera joaten nintzenean ezin ibili geratzen nintzela polizia bat ikusi orduko, ez nuen funtzionatzen, sekulako ikara pasatzen nuen.

Gauza asko lortu ziren: sindikatu bertikala pikutara bidaltzea, harremanak horizontalak izatea, emakumeak borrokan sartu ziren… Baliabide oso onak erabili genituen: asanblada eta kalea, kalea eta asanblada. Asanbladak eskola bat izan ziren guretzat eta kaleak balio izan zuen sozializatzeko. Kalean harro sentitzen ginen, duintasuna eta jendearen babesa sentitzen genuen”.

Estitxu Villamor

“Auzoan orain normala da lehen bezala plazara jaistea”

“Errekaleor 1960 inguruan eraikitako langile auzoa zen. Elizaren bueltan eraiki zen, baina azkenean horrek ekarri zuen auzo elkartea sortzea eta auzotarrak hasieratik borrokatzea euren bizimoduaren alde: okindegia eraiki zuten, taberna, zinema… 80ko hamarkadatik aurrera gazte asko joan egin zen eta 2000ko hamarkadatik auzoa bota nahi dute, espekulazioarekin dirua ateratzeko.

Errekaleor Bizirik proiektua unibertsitateko hainbat gazteren artean sortu zen. Oraindik auzoan bizi zen jendearekin hitz egitera joan ziren eta ikusi zuten sintonia berean zeudela. Hasiera zaila izan zen, mugaturik egon zen, baina 2014an jende pila bat sartu zen eta gune komunak eraikitzen hasi ziren, berriz ere auzo izaera sortu arte. Gaur egun 140 lagun bizi gara.

“Ez gaude konforme, bada goazen hori eraldatzera”

Hau etxebizitza beharretik askoz harago doan proiektua da, proiektu integrala. Kapitalismoari erantzuna ahalik eta esparru gehienetan eman nahi diogu. Ez gaude konforme, bada goazen hori eraldatzera.

Elikadura burujabetzaren arloa landu dugu ortu eta okindegiarekin; inguruko nekazariekin ere harremanetan gabiltza jakiak pisura erosteko. Energia trantsizioan eta zaborren kudeaketan urratsak ematen ari gara –autokonposta egiten dugu Gardelegiren sistematik ateratzeko–. Baina harremanetan ere eraldaketa planteatzen dugu: elkarzaintza, auzo kohesioa…

Errekaemeak deituriko taldea sortu dugu, auzo osoa feminista bihurtzeko helburuz. Eta auzo euskalduna nahi dugu: klaseak eman eta beste jarduera batzuk ere antolatzen ditugu, gosariak euskaraz egitea, adibidez.

Badirudi atzera goazela, denboran atzera egitea bezala da. Auzoan orain normala da lehen bezala plazara jaistea, ikusten duzu antzekotasun handiak daudela lehengoarekin. Kapitalismoak eskaintzen dituen erosotasunei uko egiten diegu, baina guk nahi dugun bizi eredua eramateko.

Atzera eginez progresatzen dugu eta trantsizio batean gaudela esan daiteke: agian hau ez dugu deshazkunde moduan planteatzen, baina modu askotan deshazten ari gara”.

Amelia Barquín

“Konturatu gara etorkinek ez dutela arazo berririk ekarri, lehendik zegoena nabarmendu baizik ”

“Gasteizen paisaje humanoa modu esanguratsuan aldatu da. Duela 20 urte beltz bat ikustea ez zen posible eta orain ordea mundua etxera etorri zaigu. Ez zegoen iragarrita, adituek, demografoek, historialariek… ez zekiten hau gertatuko zenik.

Duela 15 urte bazegoen kezka handi bat euskaltzaleen artean: ‘Hau bakarrik falta zaigu!’ esateko joera zegoen. Jende horrek guztiak ez zekien euskaraz eta ez zegoen garbi ikasiko ote zuen. Denbora izan dugu pentsatzeko, eta konturatu gara ez dutela arazo berririk ekarri, haien presentziak lehendik zegoen arazo bat nabarmendu baino ez duela egin: gure egoera soziolinguistikoarena.

Euskara eta arabiera “bakarrik” zekien haurra

Adibide bat jarriko dizuet, nik ezagutzen dudan ume bati gertatu zitzaiona. Mohammed Zannouti bost urterekin etorri zen auzo honetara [Gasteizko Alde Zaharrera], gela nahiko euskalduna tokatu zitzaion eta lehenago ikasi zuen euskara gaztelania baino. Zortzi urterekin gaixo jarri eta larrialdietara joan zenean medikuak ez zekien ez euskara eta ez arabiera ere, berak ordea ‘bakarrik’ hizkuntza horiek zekizkien. Begira zer nolako egoera. Horrek pentsarazi zion Mohammeden amari ea eskolan ikasten ari zenak zertarako balio ote zion. Hori da gure egoera soziolinguistikoaren konplexutasuna.

Zeren eta euskarak dentsitate gutxi duen Gasteiz bezalako zonaldeetan, pentsatu behar dugu zer arrazoi eduki dezaketen nagusiek euskara ikasteko: Lanerako? Harremaneterako? Talde baten partaide sentitzeko? Hizkuntza bat zerbaitetarako ikasten da eta interesgarria da pentsatzea hemen bizi diren etorkinek zer arrazoi eduki dezaketen horretarako, eta euskal komunitateak zer erantzukizun.

Beti esaten dut etorkinen seme-alabak direla gure esperantza; hezkuntza sistemak erronka handiak ditu alde horretatik. Hasieran, duela 17 urte, urduritasun momentuak bizi izan ziren eskolan, batzuek gaztelaniaz ere ez baitzekiten. Hori guztia joan gara hobetzen, izugarrizko lana egin da eskolan eta ikasi dugu estresa hobeto kudeatzen.

Ume etorkin gehienak joaten dira D eredura eta ikastetxe asko egiten ari dira ahalegin galanta. Ez denak ordea. Eta hori da hiri honetan eta beste batzuetan daukagun arazo nagusietako bat orain: segregazioa. Etorkinak kontzentratzen dira eskola publiko batzuetan eta autoktonoen klase ertaineko seme-alabak beste batzuetan. Ikastolak ez dira eskaintzen ari egoera horri aurre egiteko aukerak.

Immigrazioaren fenomenoa gaztea da, badakigu aldameneko herrietan denbora gehiago daramatela gai honekin eta ikusten ari gara zein gaizki ari diren egiten Frantzian. Segur aski erabaki batzuk hartu beharko ditugu segregazio hori bideratzeko.

Erakusketan Gora Gasteiz! aipatzen da. Hemen eta Kataluniako beste herri batean egin da esperimentu bat, ea diskurtso xenofobo batekin zer gertatu zitekeen. Eta bietan lortu dugu alkate horiek ez ateratzea. Oso gauza indartsua da, kanpoko askok ez zuten uste lortzeko gai izango ginenik. Ikusiko dugu hurrengo urteetan zer gertatzen den, baina uste dut harro egoteko modukoa dela, Gasteizen harro gaude horrelakoekin”.

[*Argazkiak: Oihaneder eta ARGIA artxiboa]