‘Trantsizioan’ poliziaren errepresioak hildakoen %37 euskal herritarrak ziren, ikerketa baten arabera

Atalak: Historia, Politika

Istiluak Gladys Del Estal ekintzailearen hiletetan, Donostiako Egia auzoan (argazkia: Gordegia)

1975etik 1982ra arteko epea ikertu du David Ballester historialariak eta liburu batean eman ditu ondorioak: urte horietan indarkeria polizialak Espainiako Estatuan 134 pertsona hil zituela dio, horietatik 50 Hego Euskal Herrian. Igandean omenaldia egingo diote Gladys del Estal ekintzaile ekologistari, 1979an guardia zibil batek Tuterako jaialdi antinuklearrean hila.

Espainiako Estatuan “trantsizio politikoa” deituriko garai hura ez zela batzuek esan bezain baketsua erakusteko, ikerketa abiatu zuen David Ballester historian doktoreak eta Las otras víctimas (Beste biktimak, Prensas Universidad de Zaragoza, 2022) liburuan plazaratu ditu emaitzak. Esku artean dituen datuen arabera, 1975etik 1982ra indarkeria polizialaren ondorioz 134 lagun hil ziren Espainiako Estatuan, gehienak “gatillo facil” delakoagatik, baina baita manifestazioetan izandako istiluen ondorioz eta torturengatik ere.

Ballesterrek identifikatutako pertsona horietatik 50 Hego Euskal Herrikoak dira, hau da, hildakoen %37. Ikerketan ez ditu sartu talde ultra edo parapolizialek hildakoak edo egoera desberdinetan bizia galdu zuten talde armatuetako kideak; horiek askoz gehiago dira. Hala ere, Euskal Herrian urte horietan zegoen errepresioari tamaina hartzeko balio lezake zifra horrek.

Zerrenda osoa Sapiens aldizkariak aurreratu du –bere webgunean hildako guztien fitxa bana paratu du– eta gainera, Ballesterrek idatzitako erreportaje zabala ere argitaratu du. Epe horretan, poliziak urtero 18,7 lagun hil zituen eta hildakoaren perfila ere atera du: gizon gaztea, militantzia politikorik gabekoa eta gehienean madrildarra edo euskalduna. Hor aurkitu daitezke Gasteizen 1976an hildako bost langileak, Javier Nuñez 1977ko Amnistiaren Aldeko Astean torturaturik hildako bilbotarra, edo German Rodríguez 1978ko Sanferminetako poliziaren oldarraldian hildakoa, batzuk aipatzearren.

1975 eta 1982an poliziaren errepresioaren ondorioz hildako kopuru gehiena Euskal Herrian izan zen (iturria: Sapiens.cat)

Gladys Del Estalen kasua adibide

Sapiens-eko erreportajea Gladys Del Estal ekintzaile ekologista donostiarraren kasua azalduz hasten du Ballesterrek. Del Estal 1979an hil zuen guardia zibil batek tiroz Tuteran, nuklearren kontrako jaialdi batean: “José Martínez Salas guardia zibilak Gladys buruan kolpatu eta hiru zentimetroko distantzian garondoan tiroa jo zion subfusilarekin”. Historialariak  nabarmendu du guardia zibil hori “paradoxikoki” kondekoratua izan zela hortik gutxira –baita 1992an ere–, ARGIAk esklusiban azaldu zuen bezala.

Ostiral honetan beteko dira 43 urte Gladys Del Estalen heriotza gertatu zenetik eta igandean, ekainak 5, omenaldia egingo diote urtero legez, Donostiako Gladys Enea parkean.

Gladysen hilketa ez zela salbuespena izan dio Ballesterrek, baizik eta Trantsizioan indar polizialetan zegoen demokratizazio faltaren ondorio: “Inongo depuraziorik izan ez zuten indar polizialak ziren, diktaduraren oinordekoak. Eta prozesu politiko hori ez zen inoiz UCDren agendan egon, baina ezta 1977an boto-kutxetatik aterarako beste indar parlamentario askorenean ere”.  Gisa horretan, ahanzturak eta zigorgabetasunak  gaur arte iraun du, errelato ofizialaren itzalean.