Jimeno Juriori aitortza instituzionala, azkenean

Atalak: Euskara, Gizartea, Historia

Jose Maria Jimeno Jurio ARGIArekin 1997an izandako elkarrizketan (arg: Joxe Lacalle / Argia artxiboa)

Historiaren alorrean eta toponimian egindako lanagatik Urrezko Domina eman dio nafar gobernuak 2002an zendu zen ikerlari nekaezinari.

XXI. mendean euskal kultura, etnografia eta historiaren erreferente izan zen Jose Maria Jimeno Jurio artaxoarrak azkenean badu bere herriko instituzio publiko nagusietako baten, Nafarroako Gobernuaren, aitortza instituzionala. Asteazken goizean onartu du Barkosen exekutiboak Jimeno Juriori hil osteko Nafarroako Urrezko Domina emango dion dekretua.

Ana Ollo bozeramaileak azaldu duenez “bere lan etnografiko, historiko eta toponimikoen bidez Nafarroako kulturari egindako ekarpena” saritu nahi izan dute, baita “intelektual atipiko eta errepika ezinaren ohiz kanpoko karrera” ere. Nafarroako Gobernuaren alabantzak berandu xamar datoz ordea. Jimeno Jurio “atipikoa” izan baitzen, noski.

Bere lana hain da itzela, egindako ikerlanen %40 etxean gordeta utzi zuela hil zenean. Orain Pamiela argitaletxeak Udalbide eta Euskal Kultur Elkargoarekin batera, hori guztia kaleratzen dihardu 62 liburukitan: “Oso harro nago egile bati buruz Estatuan inoiz egin den lan osoen bilduma handiena delako”, aitortu du ARGIAn Roldan Jimeno semeak.

1970eko hamarkadan apaiz izateari utzi zionean sekulako lana egin zuen, esaterako 1936ko fusilatuen inguruko datuak eta testigantzak jasotzen. Berak aurretik egindako lan hori izan zen Navarra 1936: de la esperanza al terror ikerlan kolektibo aitzindariaren ernamuina, Emilio Majuelok Alberto Barandiarani 2011ko Larrun aldizkarian azaldu zion bezalaxe:

“Jimeno Juriok bazituen, fitxategi batean, berak bilduta, 2.300 hilketaren inguruko datuak. Baina ez zuen horrekin jarraitu nahi. Nekatuta zegoen, eta presioak izan zituen gainera, gaizki pasa zuen, eta hori utzi eta beste ikerketa erraldoiari ekin zion, toponimiari (…) Esparzak berehala esan zion berak hartuko zuela lan hori, eta deitu zidan. Taldeak osatu zituen herri guztietan, eta metodologikoki ados jarri eta funtzionatzen hasi ginen”.

Herriz herriko ikerlan hura, besteak beste, funtsezkoa izan zen Nafarroako Parlamentuak gerran hildakoen aldeko adierazpenak birritan onartu zitzan. Jimeno Juriok eremu herrikoi eta akademikoaren artean jorratu izan zituen bere ikerketak, unibertsitatetik kanpo, baina Eusko Ikaskuntza moduko erakundeen babesean askotan, eta beti jakintza hori guztia herritarren artean dibulgatzeko bokazioarekin.

1983an, Korrikaren 3. edizioan lekukoa eskuan duela (arg: Argia artxiboa / AEK)

Agian horregatik jaso zituen askoz lehenago, bizirik zela, hainbat eta hainbat herritar, talde eta erakunderen omenaldi eta sariak: Sabino Arana fundazioak “bizi osoan egindako ibilbideagatik” saritu zuen 1997an, Eusko Ikaskuntzak Manuel Lekuona sariarekin ordaindu zion berarekin zuen zorra, Euskaltzaindiak ohorezko euskaltzain izendatu zuen 1991n, Euskal Dantzarien Biltzarrak ohorezko presidente; Tafallan “Olentzero” saria eman zioten, Artaxoan seme-kuttun izendatu zuten, eta badira 20 urte herri-eragile eta erakunde ugarik auzolanean antolatutako omenaldi beroa jaso zuela, Iruñean egindako Bide Orotako Laguna ekitaldian: “Jimeno Juriok herritarren artean mamitu zituen bere lanak, eta bidelagun izandako horiek aspaldi eskaini zioten ongi merezitako omenaldia”, idatzi zuen zazpi urte geroago Patxi Larrionek, artaxoarraren heriotzak hunkituta. Gaur ezin aktualagoa dirudi esaldi horrek.

Ez dakit aldaketaren haizeak orbela harrotu ondoren hartu duen Nafarroako Gobernuak, azkenean, bere sari nagusia etnografoari emateko erabakia. Baina Pablo II.a aita santuak eta Volkswagenek domina bana izanik, Jimeno Juriok ez zuen gutxiago merezi.