Zinemak sufritutako jazarpen politikoaren hainbat adibide

Atalak: Politika, Zinema

Barrura begiratzeko leihoak-eko lan taldea, Ama Lur, Burgosko prozesua, Yoyes, Euskal pilota.

Barrura begiratzeko leihoak azken adibidea baino ez da. Euskal gatazkarekin zuzenean edo zeharka zerikusia duten pelikulek polemika eta iritzi kontrajarriak piztea zilegi da, baina ez da bidezkoa boikot, zentsura eta eraso politiko arrazoigabea sustatzea, interes alderdikoiekin. Historiak erakutsi digu Espainiako eskuina dela jazarpen eta kanpaina bortitzak bideratu ohi dituena. Eraiki beharreko errelatoa hain bogan dagoen garaiotan, badirudi alde bakarreko kontakizuna baino ez dutela onartzen batzuek. Hona eraso horien hainbat adibide.

Zeluloidezko begiradak liburuan jasotako adibideak ekarri ditut hona, Argian argitaratutako Eraso politikoak istorio deserosoei erreportajean ere jasoak:

* Ama Lur pelikula 1968an estreinatu zuten Fernando Larruquert eta Nestor Basterretxeak. Diktadura betean, ez zen erraza izan. Errodatu bitartean, NO-DOrako ari zirela esan behar izaten zuten, agintariren bat gerturatzen zenean. Bobina bat egiten zuten bakoitzean (12 minutu inguru) zentsurari deitzera behartzen zituzten, eta zentsurak jan zituen, esaterako, Gernikako arbola elurtua, udaberrian ateratako arbola berarekin ordezkatu behar izan zutena, “Espainiaren barnean zoriontsu zen herrialdearen itxura agertzeko eta ez hilzorian zegoen herriarena”, edota Picassoren Guernica koadroa. “Espainia” hitza sartu behar izan zuten off ahotsaren hainbat pasartetan; eta Pio Barojak “espainiar eleberria” berritu zuela jartzeko agindu zieten, besteak beste.

* Duela gutxi hil den Antxon Ezeiza zinegile donostiarrak 80ko hamarkada hasieran gidaturiko Ikuska dokumental sailak, Euskal Herriko errealitate sozialei heltzen zienak, izan zuen arazorik. Lehenengo dokumentalak Erreferenduma (1979) zuen izena, eta finantzariek ez zuten onartu, politika jorratzen zuelako.

* Imanol Uribek behin baino gehiagotan jorratu du euskal gatazka pantaila handian. Oztopo gehien Burgosko prozesua (1979) dokumentalarekin aurkitu zuen. Donostiako Zinemaldian estreinatzekoa zen, baina Milans del Bosch jeneralak obraren berri izan zuen egun batzuk lehenago, eta alarma guztiak piztu ziren. “Inork ez zuen ikusi, inork ez zekien zein eduki zuen, ezta ni nor nintzen ere… eta beldur ziren gaia nola landu ote zuen filmak”. Boschek Marcelino Mayor Oreja Espainiako Atzerri ministroari deitu zion berehala, eta honek bere iloba Jaime Mayor Orejari. Azken horrek bakarka biltzeko eskatu zion zuzendariari, emanaldi bezperan. “Zera galdetu zidan: ‘Zenbat kostako litzateke Zinemalditik pelikula erretiratzea?’”. Azkenean ez zen halakorik gertatu, baina poliziaz beteta egin zen filmaren lehen emanaldia.

* Marrazki bizidunak ere izan daitezke polemika –surrealista– iturri. Juanba Berasategik zuzenduriko Lazkao Txiki (1998-1999) bertsolariaren bizitzari buruzko telesaila famatu egin zen euskal etxeetan. Bada, zer eta Eusko Legebiltzarrean bi mozio aurkeztu zituzten PSOEk eta PPk, telesailak Espainiako sinboloak, armada eta Guardia Zibila barregarri uzten zituela argudiatuta. Lazkao Txiki bertan behera uzteko eskatu zuten, eta atal bat proiektatu zen Legebiltzarrean.

* Helena Tabernak ETAren ibilbideko gertaera gaitz eta polemikoa hautatu zuen Yoyes (2000) lehenengo film luzerako: Maria Dolores Gonzalez Katarain ‘Yoyes’, talde armatuko lehenengo buruzagi emakumezkoaren bizitza eta heriotza. “Jendeak ezagutzen ez ninduenez eta gai konplexua zenez, susmoak eragin nituen leku guztietan. Aktore batzuek ez zuten parte hartu nahi izan, hainbat teknikarik ere ez… eta oztopoak jarri zizkidaten, ekoizleari esanez ‘kontuz non sartzen zaren, ikusiko duzu…’ eta halakoak”.

* Sonatuak izan ziren Julio Medemen Euskal pilota. Larrua harriaren kontra (2003) dokumentalak harrotutako hautsak. “Gertuko norbaitek esan beharko lieke AVTko kideei ETAko biktima izateak ez diela arrazoi politiko edo ideologiko handiagorik ematen, ezta inolaz ere eskubidea beraiek bezala pentsatzen ez duen oro iraintzeko, kalumniatzeko edo izorratzeko”. Zuzendari donostiarrak El Mundo egunkarian kaleratu zuen eskutitzaren pasarte bat da aipaturikoa, Espainiako eskuindarren aldetik filmak jaso zuen jazarpen bortitzari erantzunez. Donostiako Zinemaldian Zabaltegi sailerako hautatua izan zenean, jaialditik kentzeko eskatu zuen María San Gil Donostiako orduko PPko bozeramaileak, baita Pilar del Castillo orduko Espainiako Kultur ministro popularrak ere. Espainiako Goya sarietan, Contra el pelota vasco, la nuca contra la bala moduko leloak jasan zituen, pelikula ikusi ez zuen jendearengandik (Argian elkarrizketa egin genion Medemi).

* Estreinatu aurretik, inork ikusi aurretik, Barrura begiratzeko leihoak kriminalizatu nahi dute orain, presoei ahotsa ematea argudio. Donostiako Udala salatu nahi du Espainiako Barne Ministerioak (zehazki Bildu legez kanpo utzi nahi du), proiektuari diru-laguntza emateagatik. Josu Martinezek, Eneko Olasagastik, Mireia Gabilondok, Txaber Larreategik eta Enara Goikoetxeak zuzendutako istorio banaren bidez, “euskal preso politikoen inguruko unibertsoa” islatu nahi du egitasmoak, “modu irekian eta gizatasunez”. Horra bekatua.

Jazarpen politiko izan ez arren, gaia jorratzeko moduak eraginda kritika gogorrak –eta ez aldebakarrekoak– sufritu dituzten pelikulak gehiago dira, noski (Uribe beraren Segoviako ihesa edo Mikelen heriotza kasu, Koldo Izagirreren Off-eko maitasuna, Ana Diezen Ander eta Yul, Jaime Rosalesen Tiro bat buruan…), baina azkenean denek lortu dute politikeriari gain hartzea eta euren balio zinematografikoa erakustea. Hala izan dadila Barrura begiratzeko leihoak proiektuarekin ere.