Amerindiarrak eta euskaldunak, burdinazko historia harrigarri bat

Atalak: Historia

Jauzarrea, euskal kultura eta zabalkunderako funtsak IV. Kongresua egingo du ostiralean, Irungo Ficoba aretoan. Egun osoan zehar bertako eta kanpoko ikerlariek hitz egingo dute oso gai ezberdinez, Historiaurreko hizkuntza eta populaziotik gaurko jendarteraino. Juan Jose Ibarretxe lehendakari ohiak, esaterako, hitzaldia eskainiko du egungo mundu globalaz.

Hau izango da Jauzarreak antolatu duen urteroko azkeneko kongresua, aurretik beste hiru eginak ditu. Hemen daukazue kongresuari buruzko informazioa guztia; izena emateko epea jadanik itxita dago.

Hitz egingo duten adituen artean Ron Williamson arkeologo kanadarra dago. Ontario aintziran egin dituen indusketetan aurkikuntza harrigarria egin zuen: euskal baleazaleek 1500 urte inguruan eramandako burdinazko aizkora bat azaldu zen.

Ron Williamson, Ontarioko Mantle indusketa gunean aurkitutako ustezko “bizkaitar” aizkorarekin.

Aurkikuntza horrek Kanadako historia interpretatzeko modua aldaraziko duela baieztatu du zenbaitek. Orain arteko ikerketek zioten inguru hartan bizi ziren Huron-Wendat Herriko jendeak eta europarrak XVII. mendera arte ez zutela elkar topo egin. Bada, aizkora horrek erakutsiko luke harremana askoz lehenagokoa dela.

Beste teoria bitxi batek dio burdinazko tresna hori izan daitekeela euskaldunak Amerikara Cristobal Colón baino lehenago iritsi zireneko froga. Baleazaleak ehizan aritzen ziren lekutik 1.500 kilometrotara azaldu baita, eta distantzia hori egiteko urteak beharko lituzkete antza.

Kanadar ikerlariaren aurkikuntzak berehalako oihartzuna izan zuen, eta 2012an dokumental bat ere egin zuten The Curse of the Axe (Aizkoraren madarikazioa). Orain, Williamsonek aukera izango du Euskal Herrian azaltzeko zein den bere teoria eta argitzeko nola burutu dituen indusketak.

‘The Curse of the axe’ dokumentalaren sekuentzia bat. Euskal Herrian ere izan ziren grabaketa lanetan.

Nola jakin “euskal aizkora” dela?

Garai haietan, Euskal Herrian egindako aizkora motari “bizkaitar aizkora” deitzen zitzaion. Kalitate oneko burdinez egina, bazuen forma berezi bat eta dirudienez oso preziatua zen.

Kevin Gladysz quebectarrak sakon ikertu du Kanadako merkataritzaren historia. Bere esanetan euskal aizkoren trukea 1530 inguruan ugaritu zen Ipar Amerikako lurralde horietan eta XVIII. mendera arte iraun zuen; ikerlariaren arabera aizkora horietako asko Baionan eginak ziren.

Errementariek ikur berezi bat grabatzen zioten aizkorari sinadura moduan. Kanadan 32 ikur ezberdin erregistratu dituzte ustez “bizkaitar” aizkorenak liratekeenak. Batzuek ez dute inolako esanahik, beste batzuk aldiz kristauen sinboloak dira, gurutzeak eta abar. Williamsonek Ontarion aurkitutako aizkoran X-izpien bidez atzeman dute ikur horietako bat.

Aizkora horien garrantziaz jabetzeko ia bost mende atzera egin behar da. Burdina ezagutzen ez zuten Amerikako herritarrentzat esangura berezia zuen tresna horrek, eta tribuetako buruen hilobietan ere azaldu izan dira. Badirudi frantziarrek eta ingelesek “bizkaitar” estiloa eta teknika kopiatu zutela, eta kasu batzuetan zaila izaten da bereizketa egitea. Nolanahi ere, euskaldunek burdinazko gaien produkzio eta merkataritzan mende horietan izan zuten eraginaren erakusgarri da.

Euskal aizkoren inguruko ikerketek ikusmina sortu dute Kanadan, europarren konkista aurreko ondarea berreskuratu nahian baitabiltza. Hala, burdinazko ondarea mantentzeaz arduratzen den Les Forges de Montreal erakundean “bizkaitar aizkora” nola egiten zen aztertu eta erreprodukzioak egin dituzte. Hona hemen demostrazio txiki bat: