Heriotzaren triangelua: eskuin-muturraren atzaparkada Franco hil osteko urteetan

Atalak: Historia, Uncategorized

1980an ultra-eskuindarrek zortzi lagun hil zituzten oso epe laburrean Hernani, Andoain, Urnieta eta Astigarraga inguruetan. Izualdi horren testigantzak eta gertaerak jaso dituzte Heriotzaren triangelua dokumentalean eta ekainaren 5ean izango da estreinaldia Hernaniko Gudarien Plazan (22:30).

Dokumentala Tira-Bira Produkzioak S.L.k ekoitzi du, Imanol Laburu Larzabal eta Jose Mari Salinas Solano izan dira egileak, eta Hernaniko Udalak diruz lagundu du.

Gorrotoaren bila

Talde parapolizialen eta “inkontrolatuen” ekintzen berri jadanik bazuten herritarrek 70eko hamarkadatik, Euskal Herri osoan barrena izaten ziren erasoak, hilketak eta bortxaketak.

Hala, 1980an Hernani inguruetan gertaturikoa, agian kate luze baten kate-begia besterik ez litzateke izango, hain epe laburrean hainbesteko hilketa eta atentatu pila izan ez balitz –”heriotzaren triangelua” izenez ezagun egin zen–, eta batez ere, herritarrengan halako samin eta erantzuna sortu izan ez balu.

Felipe Sagarna Zaparen hilketa izan liteke herri-erreakzio horren erakusgarri nagusienetako bat. 1980ko apirilaren 19an ezezagun batzuek hil zuten Hernanin oso ezaguna zen Zapa danbor-jolea. Goizeko ordu txikietan etxera sartzera zihoala bi tiro jaso zituen buruan. Hilketa horren ostean manifestazio eta hileta oso jendetsuak egin ziren herrian, greba orokorra hainbat egunez luzatu zen eta poliziarekin istilu larriak izan ziren.

Sarrerako eta goiko irudietan Felipe Sagarna “Zapa”-ren hileta jendetsua (Argazkia: ARGIA)

Jose Ramon Ansa eta Xabier Ansa Andoainen, Tomas Alba Astigarragan edota Migel Mari Arbelaiz eta Luis Mari Elizondo Hernanin, izan ziren eskalada horren beste biktima batzuk. Zertarako aitatu pakearen itza / gorrotoaren billa baldin ba-dabiltza zioen Joxe Mari Arrietak ARGIAn publikatutako bertso batek, azken bien heriotza jakitean.

Sasoi hartan beste ekintza anonimo ugari ere izan zen: atentatuak udal ordezkarien kontra, gurpil zulaketak, lehergailuak saltokietan… Herritarren artean beldurra zabaldu zen eta Hernanin Udalak zaintza patruilak antolatu zituen autodefentsarako.

“Estrategi itsua”

Hilketa gehienak Batallón Vasco Españolek aldarrikatu zituen. Berdin jotzen zuten HBko zinegotzien kontra, nola euskaldun ijitoen kontra, Urnietan eraildako Joaquin Antimasmeren kasuan bezala.

1985ean Auzitegi Nazionalak bi lagun epaitu zituen hilketa horiengatik: Ignacio Iturbide Piti eta Ladislao Zabala. Urte batzuen ostean libre geratu ziren eta Iturbide duela ez asko hilda aurkitu zuten Bilboko toki menditsu batean. Iñaki Egañak obituario esanguratsua idatzi zuen bi ultra-eskuindarren biografiarekin.

Dokumentalaren egileek diotenez ultra-eskuindarrek “estrategia itsua” baliatu zuten eremu geografiko horretan, Espainiako aparatu polizialek lagunduta, bistan denez: atentatuen aurretik eta ostean guardia zibilen kontrolak izaten ziren, ezezagunek bala-zorroak jasotzen zituzten eta gertaerak argitzeko oztopo ugari jartzen zituzten.

‘Punto y hora’ aldizkariak 1980ko azaroan publikatu zuen “heriotzaren triangelua” moduan ezagutzen zela Hernani, Urnieta eta Andoain ingurua.

Egiaz, badaude zantzuak pentsatzeko errepresio krudel eta zabalago baten lehen entsegua izan zitekeela. Euskal Herrian bizi zen egoeraren aurrean –ETAren adar ezberdinen atentatuak, protestak kalean…–, Espainiako militarrak eta Adolfo Suarez presidentearen ingurukoak, Argentinako Videla diktadoreak erabilitako estrategia genozida eredutzat hartu zuten, duela gutxi argitaraturiko sekretupeko dokumentu batzuek erakusten dutenez.

Hernaniko Udalak ezinbestekotzat jo du Heriotzaren triangelua dokumentalaren moduko proiektuak laguntzea, gertaera haiek ahanzturan eror ez daitezen. Hala ere, Hernanin denek dakite Zaparen danborra ez dela sekula isilduko.