Burgosko prozesuaren audioa berriz argitaratu dute

2017-03-01  //  Historia  //  Iruzkinik ez

1970ean frankismoari lotsak ateratzea lortu zuen ETAko militanteen kontrako gerra kontseiluaren grabazioa berriz masterizatu du Sapiens aldizkariak eta CD formatuan eskainiko du epaiketaren azken zatian 16 auzipetuek eginiko plantoaren audioa.

Frankismoaren kontrako borrokan mugarri bat izan zen Burgoseko prozesua: ETAko 16 militanteak epaitu beharrean, erregimena bera auzitan jartzea lortu zuten, jendartea eta nazioartea mobilizatu eta iratzarriz. Gertaera historiko hartatik dokumentu baliotsu bat geratu zaigu: 1970eko abenduan Madrilen egin zen epaiketaren audioa. Sapiens aldizkari katalanak berriz masterizatu eta esklusiban argitaratu du. (gehiago…)

Kutxabank auzian, non dago Kutxabank?

2017-02-15  //  Ekonomia  //  Iruzkinik ez

Kutxabank auziko epaiketa. Irudian Mikel Cabieces, Rafael Alcorta eta Mario Fernandez (Argazki Press / Aritz Loiola)

Kutxabankeko ordainketa bidegabeen epaiketa hasi da. Finantza entitateak kasua azaleratu eta bi urtera, akusatuen aulkian eseri dira hilean 6.000 euro jasotzen zituen Mikel Cabieces Espainiako Gobernuko ordezkari ohia, Kutxabankeko presidente zela ordainketak egiteko agindu zuen Mario Fernández bankaria, eta Rafael Alcorta abokatua.

Bizkaiko Probintzia Auzitegiko 3. Epaitegian asteartean hasi ziren Kutxabanken ordainketa bidegabeen auziko epaiketa saioak eta ostiralean amaituko dira. Cabieces Kutxabanken “kolokatzeko” agindua alderdi politikoen bidez jaso zuela onartu du Fernándezek astearteko saioan, dirudienez merezi zuen halako lanpostu bat, “terrorismoaren kontra” aritu izanagatik. Bi eta hiru urte arteko kartzela zigor eskaerari egin beharko diote aurre, fiskaltzak alde batetik eta herri akusazioak bestetik, hala eskatuta.

Baina non da akusazio partikularra? Non kaltetua? Non dago Kutxabank? Erakunde publikoetatik sortutako bankuko arduradunek aspaldi erabaki zuten akusazio gisa ez aurkeztea. Cabieces-Fernández affairean garbi geratu da Kutxabank ez zipriztintzeko eta alde batera uzteko ahaleginetan ari direla, bai erakundea bera, eta baita akusatuen defentsa ere. (gehiago…)

‘Eguna’, lehen euskal egunkaria sortu zutela gogoan

2017-02-08  //  Euskara, Historia, Uncategorized  //  Iruzkinik ez

80 urte dira, 1937ko urtarrilaren 1ean euskara hutsezko Eguna berripapera sortu zutela, besteak beste Lauaxeta-k sustaturik. Ekitaldi mordoa egiten ari dira efemeridea gogoratzeko; ostiralean hainbat erakundek jardunaldia antolatu dute Bilbon.

Gerrak sortu zuen eta gerrak desagerrarazi. Eguna lehen euskal egunkariaren bizitza laburra izan zen oso, sei hilabete baino ez zuen iraun, ekainaren 13an, faxistek Bilbo hartu baino egun batzuk lehenago utzi zioten argitaratzeari. (gehiago…)

Bost gako ulertzeko zer ari diren adosten (eta zer ez) sindikatuak eta Confebask

2017-01-12  //  Ekonomia  //  Iruzkin bat

Sektore arteko akordioa lortzeko egindako bilerari garrantzi handia eman diote Confebaskek, hedabide handiek eta Jaurlaritzak. ELA eta LAB, aldiz, zuhurrago azaldu dira, zergatik?

Euskal lan esparrua estatukoarengandik lehenesteko hurbilketa saioa egin dute EAEko enpresen %6 ordezkatzen duen Confebaskek (Adegi, Cebek eta SEA) eta ELA, LAB, CCOO eta UGT sindikatuek. Jon Azkue Eusko Jaurlaritzako Lan sailburuordeak datu bat gogoraraziz neurtu du sindikatuen eta patronalaren artean izandako bileraren garrantzia: EAEn ez da halako akordio bat sinatu 1999az geroztik. Vocento eta Noticias taldeetako egunkariek, bestalde, azaldu dute akordioa esku-eskura dagoela eta sindikatuek datorren asteartean hartuko duten postura dela “inkognita” bakarretakoa.

ELAk eta LABek ordea ez dute itxaropenik hauspotu nahi. Confebaskek nahiko garbi utzi du ez duela sektore arteko akordioaren barruan itun kolektiboen negoziazioa desblokeatzeko konpromisorik hartuko. Sindikatuen ustez, horrek akordioari eraginkortasuna kentzen dio: zertarako nahi dugu halako aterki bat gero zabaltzerik ez badugu? Nolanahi ere, akordioa “bide onetik” doala uste dute. Hona hemen alde bakoitzaren jarrera ulertzeko bost gako. (gehiago…)

1936ko beste soldadu baten hezurrak aurkitu dituzte Zubietako Txaldatxur mendian

2017-01-11  //  Historia  //  Iruzkinik ez

Islada Ezkutatuak oroimen elkarteko kideek egindako miatze lanetan azaldu dira giza-aztarnak, gerra garaiko arma eta materialen azpian.

Zubietako gainak oroimen historikoari loturiko altxorra bilakatzen ari dira, 1936ko gerrako fronteari loturiko arrastoak direla-eta. Azkeneko aurkikuntzaren berri astearte arratsaldean eman du Lasarte-Oriako Islada Ezkutatuak elkarteak: soldadu batenak izan daitezkeen hezurrak azaldu dira Txaldatxur mendian egin dituzten miatze lanetan. Han justu, iazko ekainean beste soldadu baten hezurrak atera zituzten lurpetik paraje horietan.

Elkarteko kide batek gerra garaiko hainbat material aurkitu zuen, tartean kantinplora bat, bala-zorroak, Astra markako pistola, metxero bat eta txilibitu bat: “Txilibitua Ingalaterran egina dago eta asaltoko goardien ofizialek eraman ohi zuten”, azaldu dute Islada Ezkutatukoek.

Ondare beliko horren guztiaren azpian, baina, beste mota bateko materialarekin egin dute topo: soldadu batenak izan daitezkeen hezurrak.

Hobiaren ingurua eta eremu guztia ere miatu ondoren –larru zatiak baino ez dituzte aurkitu– Lasarte-Oriako Udalari eta Gipuzkoako Aldundiari jakinarazi diote aurkikuntza, indusketa lanak egiteko protokoloa martxan jar dezaten Aranzadiren bidez.

1936ko irailean, Gipuzkoa osoa faxisten esku erortzear zela, Andatzatik Txaldatxurrerainoko frontean izandako borrokaldi gogorren beste froga bat litzateke honakoa, eta orain arte uste zenaren kontrara, lurralde horretan errepublikarrek erresistentzia handia erakutsi zuten seinale ere bada.

Islada Ezkutatuak taldeak lubaki-sare konplexu baten aztarnak azaleratu ditu Txaldatxurren eta 1936ko Gerrako gertaera horiei argi gehiago emateko material ugari aurkitu du bertan, besteak beste errepublikarrek eskuz egindako lehergailuak.

AHTk ez luke energiarik aurreztuko 2086 arte, lasterren jota

2017-01-10  //  Azpiegiturak, Ekonomia, Energia, Ingurumena  //  Iruzkinik ez

Euskal Y-aren ibilbidearen %60 tuneletatik igarotzen da; ondorioz ohikoan baina zazpi aldiz kutsadura gehiago sortzen ari dira eraikuntza lanetan (arg.: Treneando)

Ez 2023an, ez inoiz. Euskal Y trenbide proiektua ez da sozialki errentagarria izango, ezta ingurumenari dagokionez ere. EHUko Hegoa institutuaren lan batek hori baieztatzeko ebidentzia enpirikoak argitaratu ditu. (gehiago…)

Bost minuturo lan istripu bat

2016-12-16  //  Ekonomia  //  Iruzkinik ez

ELA, LAB, ESK, Steilas, EHNE eta Hiru sindikatuek lan istripuez aurkezturiko txosteneko (pdf) datuak kezkagarriak dira oso. Lan istripuak esponentzialki ari dira igotzen azken urteetan Hego Euskal Herrian: 2014an %1, 2015ean %3,5 eta 2016ko lehen 10 hilabetetan %9,5. Ze zifra eman behar ote dugu 2017an ?

Astea igarotzeko betarik ez du ematen zerraldo bat gehiago izateko. 53 lagun hil dira aurten laneko ezbeharrengatik. Iaz urte osoan 52 izan ziren. Prekarietatearen mamua dago atzean: hildakoen herenak azpikontrata batentzat egiten zuen lan. Eta badakigu zergatik amiltzen diren langileak eraikin handietako beirategietan behera edo jausten zaizkien pisu handiko piezak gainera. Astero beste familia bat hondoa jota.

Baldintza eskasak, esplotazioa, lana galtzeko beldurra, botere harremanen gehiegikeriak… Batzuen jokaera eta besteen sentipena estatistika huts batek ere azal dezake. Begira.

Istripuak kalteen arabera sailkatuz gero, denetan egin dute gora –istripu arinetatik hilgarrietara–, baina atentzioa deitzen du bajarik sortu ez dutenen pikoak: azken hamar hilabeteetan %11,3 handitu da istripua izan eta ala ere lanean segitu dutenen kopurua. Sindikatuen esanetan, enpresariek istripu asko estali edo “arin” bezala sailkatzen dituzte mutualitateen laguntzarekin.

Egiten duzu ebaki handi bat gailuarekin eta mutuak baja eman beharrean tramitez jositako bihurguneetan galtzen zaitu, eta nagusiak “erregutzen” dizu hurrengo egunean ere joateko lanera. Eta joaten zara, zure lanean ezinbestekoa omen zarelako. Izorratuta baina joaten zara.

Egunean 288 istripu izan dira aurten, bost minuturo bat. Artikulu hau irakurtzen amaitzen duzunerako beste bat. Enpresari elkarteek edo administrazioek argudia dezakete gure ekonomiak bizi omen duen hazkunde (oinezkoarentzat ikusezin) horren beste ondorio bat dela. Progresoagatik ordaindu beharreko prezioa, alegia.

Kontua da prezio hori betiko aberatsek jarri eta betiko pobreek ordaintzen dutela. Hala ere, azken urteetako gorakada larriak kopuru erlatiboetan ez du esplikaziorik, intzidentzia-indizeak ere –1.000 langileko izandako istripuak– gora egin baitu sektore guztietan, txostenak dioenez.

Progresoa. Amiantoaren ondorioak ikusten hasi ginenean ere horixe esaten zuten hasieran; gero etorritako heriotza zaparrada eskandalagarriak isildu ditu ahots horiek. Istripuz hiltzen den langile bakoitzeko 18 hiltzen dira lan-gaixotasunengatik Europar Batasunean. Euskal Herrian ezik. Hemen ez ei dago erregistrorik esateko zenbat lagun joan den zulora misteriotsuki gaixotu ondoren.

Txostenaren egileek nabarmendu dute beraiek emandako zifrak ez datozela bat Osalanen eta Nafarroako Lan Osasun Institutuaren datuekin. Haienak ez du “errealitatea islatzen, istripu ugari ez dituztelako lan istripu gisa sailkatzen”. Etxeko langileak, autonomoak, beltzean aritzen direnak, garraioan… ertzekoak eta ikusezinak dira, zuloan dagoen jendea.

Miguel Ángel Muez omenduko dute Iruñean, frankismoari aurre egin zion “zinegotzi soziala”

2016-11-18  //  Historia  //  Iruzkinik ez

Irailaren 14an zendu zen Muez eta omenaldiarekin aitortu nahi dute erregimenaren zirrikituak aprobetxatuz hiri parte-hartzaileago baten alde lanean musutruk jardun ziren zinegotzi horiek.

Basilio Lacort Ateneoak antolatuta Miguel Ángel Muezen eta Iruñeko Udaleko zinegotzi sozialen arrastoa ekitaldia egingo dute ostiralean arratsaldeko 19:00etan Kondestablearen Jauregian. Muez “zinegotzi soziala” izan zen udalean 1967 eta 1979 artean, eta kargu berezi hori zuten beste zenbaitek bezala, lan aitzindaria egin zuen Iruñeko jendartearen alde.

Zinegotzi sozialek 1945eko lege bati esker Francoren erregimenak utzitako zirrikitua baliatu zuten. Lege horrek zinegotziak aukeratzeko hiru modu aurreikusten zituen eta karguen heren bat hiriko gizonezko “familia buruek” aukeratu zezaketen boto bidez. Mugimendu sozialek aukera hori erabili zuten erregimenarekin kritiko ziren zinegotziak udaletxean sartzeko.

Muezek eta beste zinegotzi sozialek hiri justuago eta urbanismo jasangarriago baten aldeko ekimenak bultzatu zituen –soldatarik kobratu gabe–, askotan gainera, diktadorearen ingurukoei aurre eginez.

1978ko Sanferminetako gertaeren eta Germán Rodríguezen hilketaren ondoren, adibidez, Iruñeko Udalean zeuden bost zinegotzi sozialek –eurak bakarrik geratzen ziren, beste zinegotziak Francoren heriotzaren ondoren dimititzen joan zirelako– polizia-errepresioaren kontrako jarrera irmoa erakutsi zuten. Hain justu, Txupin Etxepare kolektiboak ere  1978ko jarrera hori txalotzeko omenaldia egin die aurten.

Gaurko ekitaldia Pili Yoldi kazetariak gidatuko du eta bertan hitz egingo dute Joseba Asiron Iruñeko alkateak, Roldan Jimenok, Edurne Eginok, Maite Menék, Zuriñe Sainzek eta Pablo Ibañezek.

Gasteizko herri borroken harrotasuna

2016-11-08  //  Gizartea, Hedabideak, Historia  //  Iruzkinik ez

1976ko langile asanbladak, Errekaleor auzo autogestionatua, Gora Gasteiz! mugimendua… Hiriko eta auzoetako elkartasun eta inkonformismoa agerian utzi duten esperientziak bildu ditugu hiru emakumeren ahotsetik Oihanederren.

Azaroaren 3an zabaldu genuen ARGIAren argazki artxiboko irudiz osatutako Trantsizioak erakusketa Gasteizen, Oihaneder Euskararen Etxean. Euskal Herriko hainbat txokotatik igaro ondoren (Oñati, Hernani, Ondarroa, Lasarte, Laudio…), Arabako hiriburuan azaroaren 24ra arte egongo da ikusgai eta zenbait ekitaldi ere antolatu ditugu Oihaneder eta Alearekin elkarlanean, erakusketa aitzakia hartuta.

Azken 40 urteotan Euskal Herrian izandako eraldaketa sozial eta politikoak islatu nahi ditugu, baina herri eta auzoetan gertatutakoa ere oinarri hartuta. Bide horretan, Gasteizen inaugurazio egunean hiru gonbidatu izan genituen hango hainbat borroka eta esperientzia konta ziezaguten.

Hiru emakume eta hiru ahots: Bego Oleaga, Estitxu Villamor eta Amelia Barquín, 70eko hamarkadako langile mugimenduaz, Errekaleor auzo-proiektuaz eta etorkinen integrazioaz mintzatu zitzaizkigun hurrenez hurren.

Haien azalpenek batez ere hitz batez bete zuten Montermoso jauregiko  klaustroaren atmosfera: harrotasuna. Harro Gasteizen lehen eta orain lortutakoarekin, harro etorkizunera begira lortzeko bidean direnarekin. Hemen bakoitzak esandakoaren laburpen bat.

Bego Oleaga Erdoiza

“Patronalak lantokiak itxi zituen, eta orduan kaleak eta elizak okupatu genituen”

“Penintsulan greba giroa zen, Michelinen esaterako 1972an greba gogorra izan zen eta errepresio krudela. 1975ean Franco hiltzean talde klandestinoak biltzen dira mendian, elizetan eta tabernetan. Batzuk alderdi edo sindikatuetako programekin joan ziren, besteak autonomoak ziren. Eztabaida askoren ondoren lortu zen Aldarrikapen Taula bat osatzea, oso nobedosoa, adibidez soldata igoera lineala eskatzen zuelako.

Beraz, greba 1976ko urtarrilean hasi zen, baina aurretik klandestinitatean lan handia egin zen. Hasieran patronalak lantegiak itxi zituen, baina orduan kaleak eta elizak okupatu genituen; asanbladetatik langileen ordezkariak atera ziren eta enpresariak behartuta aurkitu ziren haiekin negoziatzera. Sindikatu bertikala bazterturik geratu zen horrela.

Gasteizko langileria nekazaria zen, penintsulatik etorritakoa, ez zuten esperientziarik lantokiko arazoekin.  Zaramagan astean behin asanblada irekiak egiten ziren eta hor jende guztia izaten zen, etxeko lanetan aritzen ziren emakumeak ere bai. Beldurra eta ulertezina zegoen haien artean: gizonak lanik gabe geratzeko, diru faltan izateko… Horrekin moztu behar zela-eta langileen emakumeak ere asanbladan biltzen hasi ziren.

Gogoan dut nola atera zen emakume bat hitz egitera: “Ni analfabetoa naiz, baina janaria hala prestatzen badugu merkeago aterako zaigu, eta etxea hala garbitzen badugu ere bai…”.

Martxoaren 3aren trauma

Martxoaren 3an giro arraroa zegoen, goizean tiroak izan ziren, polizia asko… Greba orokorra izan zen, orokorra benetan. San Frantziskon jende pila bat geunden eta batzuk egon ziren poliziarekin negoziatzen, baina desastre bat izan zen, kristalak hautsi eta gasak bota zituzten, ez zegoen modurik arnasa hartzeko.

Gogoan dut hura gertatu eta hilabetera manifestazio batera joaten nintzenean ezin ibili geratzen nintzela polizia bat ikusi orduko, ez nuen funtzionatzen, sekulako ikara pasatzen nuen.

Gauza asko lortu ziren: sindikatu bertikala pikutara bidaltzea, harremanak horizontalak izatea, emakumeak borrokan sartu ziren… Baliabide oso onak erabili genituen: asanblada eta kalea, kalea eta asanblada. Asanbladak eskola bat izan ziren guretzat eta kaleak balio izan zuen sozializatzeko. Kalean harro sentitzen ginen, duintasuna eta jendearen babesa sentitzen genuen”.

Estitxu Villamor

“Auzoan orain normala da lehen bezala plazara jaistea”

“Errekaleor 1960 inguruan eraikitako langile auzoa zen. Elizaren bueltan eraiki zen, baina azkenean horrek ekarri zuen auzo elkartea sortzea eta auzotarrak hasieratik borrokatzea euren bizimoduaren alde: okindegia eraiki zuten, taberna, zinema… 80ko hamarkadatik aurrera gazte asko joan egin zen eta 2000ko hamarkadatik auzoa bota nahi dute, espekulazioarekin dirua ateratzeko.

Errekaleor Bizirik proiektua unibertsitateko hainbat gazteren artean sortu zen. Oraindik auzoan bizi zen jendearekin hitz egitera joan ziren eta ikusi zuten sintonia berean zeudela. Hasiera zaila izan zen, mugaturik egon zen, baina 2014an jende pila bat sartu zen eta gune komunak eraikitzen hasi ziren, berriz ere auzo izaera sortu arte. Gaur egun 140 lagun bizi gara.

“Ez gaude konforme, bada goazen hori eraldatzera”

Hau etxebizitza beharretik askoz harago doan proiektua da, proiektu integrala. Kapitalismoari erantzuna ahalik eta esparru gehienetan eman nahi diogu. Ez gaude konforme, bada goazen hori eraldatzera.

Elikadura burujabetzaren arloa landu dugu ortu eta okindegiarekin; inguruko nekazariekin ere harremanetan gabiltza jakiak pisura erosteko. Energia trantsizioan eta zaborren kudeaketan urratsak ematen ari gara –autokonposta egiten dugu Gardelegiren sistematik ateratzeko–. Baina harremanetan ere eraldaketa planteatzen dugu: elkarzaintza, auzo kohesioa…

Errekaemeak deituriko taldea sortu dugu, auzo osoa feminista bihurtzeko helburuz. Eta auzo euskalduna nahi dugu: klaseak eman eta beste jarduera batzuk ere antolatzen ditugu, gosariak euskaraz egitea, adibidez.

Badirudi atzera goazela, denboran atzera egitea bezala da. Auzoan orain normala da lehen bezala plazara jaistea, ikusten duzu antzekotasun handiak daudela lehengoarekin. Kapitalismoak eskaintzen dituen erosotasunei uko egiten diegu, baina guk nahi dugun bizi eredua eramateko.

Atzera eginez progresatzen dugu eta trantsizio batean gaudela esan daiteke: agian hau ez dugu deshazkunde moduan planteatzen, baina modu askotan deshazten ari gara”.

Amelia Barquín

“Konturatu gara etorkinek ez dutela arazo berririk ekarri, lehendik zegoena nabarmendu baizik ”

“Gasteizen paisaje humanoa modu esanguratsuan aldatu da. Duela 20 urte beltz bat ikustea ez zen posible eta orain ordea mundua etxera etorri zaigu. Ez zegoen iragarrita, adituek, demografoek, historialariek… ez zekiten hau gertatuko zenik.

Duela 15 urte bazegoen kezka handi bat euskaltzaleen artean: ‘Hau bakarrik falta zaigu!’ esateko joera zegoen. Jende horrek guztiak ez zekien euskaraz eta ez zegoen garbi ikasiko ote zuen. Denbora izan dugu pentsatzeko, eta konturatu gara ez dutela arazo berririk ekarri, haien presentziak lehendik zegoen arazo bat nabarmendu baino ez duela egin: gure egoera soziolinguistikoarena.

Euskara eta arabiera “bakarrik” zekien haurra

Adibide bat jarriko dizuet, nik ezagutzen dudan ume bati gertatu zitzaiona. Mohammed Zannouti bost urterekin etorri zen auzo honetara [Gasteizko Alde Zaharrera], gela nahiko euskalduna tokatu zitzaion eta lehenago ikasi zuen euskara gaztelania baino. Zortzi urterekin gaixo jarri eta larrialdietara joan zenean medikuak ez zekien ez euskara eta ez arabiera ere, berak ordea ‘bakarrik’ hizkuntza horiek zekizkien. Begira zer nolako egoera. Horrek pentsarazi zion Mohammeden amari ea eskolan ikasten ari zenak zertarako balio ote zion. Hori da gure egoera soziolinguistikoaren konplexutasuna.

Zeren eta euskarak dentsitate gutxi duen Gasteiz bezalako zonaldeetan, pentsatu behar dugu zer arrazoi eduki dezaketen nagusiek euskara ikasteko: Lanerako? Harremaneterako? Talde baten partaide sentitzeko? Hizkuntza bat zerbaitetarako ikasten da eta interesgarria da pentsatzea hemen bizi diren etorkinek zer arrazoi eduki dezaketen horretarako, eta euskal komunitateak zer erantzukizun.

Beti esaten dut etorkinen seme-alabak direla gure esperantza; hezkuntza sistemak erronka handiak ditu alde horretatik. Hasieran, duela 17 urte, urduritasun momentuak bizi izan ziren eskolan, batzuek gaztelaniaz ere ez baitzekiten. Hori guztia joan gara hobetzen, izugarrizko lana egin da eskolan eta ikasi dugu estresa hobeto kudeatzen.

Ume etorkin gehienak joaten dira D eredura eta ikastetxe asko egiten ari dira ahalegin galanta. Ez denak ordea. Eta hori da hiri honetan eta beste batzuetan daukagun arazo nagusietako bat orain: segregazioa. Etorkinak kontzentratzen dira eskola publiko batzuetan eta autoktonoen klase ertaineko seme-alabak beste batzuetan. Ikastolak ez dira eskaintzen ari egoera horri aurre egiteko aukerak.

Immigrazioaren fenomenoa gaztea da, badakigu aldameneko herrietan denbora gehiago daramatela gai honekin eta ikusten ari gara zein gaizki ari diren egiten Frantzian. Segur aski erabaki batzuk hartu beharko ditugu segregazio hori bideratzeko.

Erakusketan Gora Gasteiz! aipatzen da. Hemen eta Kataluniako beste herri batean egin da esperimentu bat, ea diskurtso xenofobo batekin zer gertatu zitekeen. Eta bietan lortu dugu alkate horiek ez ateratzea. Oso gauza indartsua da, kanpoko askok ez zuten uste lortzeko gai izango ginenik. Ikusiko dugu hurrengo urteetan zer gertatzen den, baina uste dut harro egoteko modukoa dela, Gasteizen harro gaude horrelakoekin”.

[*Argazkiak: Oihaneder eta ARGIA artxiboa]

Non ezkutatu zen Paulino García, Errenteriako alkate errepublikarra?

2016-10-12  //  Uncategorized  //  Iruzkinik ez

Paulino García Errenteriako alkatea. Atzeko irudian, Errenteriako udaletxea 1932an, Alcala Zamora Bigarren Errepublikako presidentea bisitan izan zenean (www.guregipuzkoa.com)

Egunotan ari gara gogoratzen 1936ko Gerran Gipuzkoako erretagoardian frankistek egindako fusilatzeak. Asko izan ziren Hernani eta Oiartzungo hobietan amaitu zutenak, baina izan zen ozta-ozta libratu zenik ere, tartean Paulino García Errenteriako alkatea.

Gerra zibilari buruzko oroimen kolektiboan Ondarretako kartzelak eta Hernaniko kanposantuko hormak binomio ankerra osatzen dute: 1936ko udazkenean dozenaka lagun fusilatu eta lurperatu zituzten frankistek bertan. Hernaniko Guardia Zibilaren komandantziak 1958an idatzitako ohar labur baten arabera 200 izan daitezke hildakoak –2007an egindako ikerketan 129 identifikatu genituen–. Dokumentuak hainbat elizgizonen izenak dakartza, tartean Galerna ontzian harrapatutako Aitzol apaiz euskaltzale ezagunarena –aste honetako ARGIAn jorratu dugu ontzi horren kasua–, baita Gabino Alustiza Aiako alkate izandakoarena ere.

Duela gutxi Aian gerra zibileko errepresioaz eta Alustizari egindakoaz ikerketa plazaratu zuen Aranzadi zientzia elkarteak Eneko Sanz historialariaren eskutik. Herri hartako alkatea Ondarretan espetxeratu zuten eta, beste asko bezala, “libre” utzi ondoren fusilatua izan zen Hernanin 1936ko urriaren 28an. Hara nola kontatzen duen liburuan bere alabetako batek:

“Aizpa zaharrena lanean gendun Donostin eta hura joaten zan Ondarretara bisitan. Baita jana eta behar zituen gauzak eramatera. Egun batean bertara joan zela eta bakaziokin bidali zutela etxera esan zioten. Eta akabo guk ez genuen berriro aita ikusi”

80 urteren ondoren, 2015ek ekainean merezitako omenaldia jaso zuen Alustizak Aiako udaletxean. Ez da azkenaldian halako aitortza izan duen udal ordezkari bakarra izan –Nafarroan alkate eta zinegotzi ugarik izan zuten Alustizaren heriotza bera, Lizarrako Fortunato Agirre dugu agian kasu ezagunena–.

Halakoetan hildakoak kontatzen ditugu, baina pertsegituak izanik zorigaitz horretatik libratu zirenak ere izan ziren, jende anonimo askoren elkartasun eta laguntza jaso ondoren.

Paulino García, Hernaniko Joxemarinean ezkutatua

“Gure etxean Errenteriko alkatea egon huan ezkutatuta, hortaz ere idatzi behar duk”. Halaxe esan zidan gertuko senide batek.

Joxe Mari zen etxe hura, Hernaniko Kale Nagusiko zazpigarren zenbakian zegoen ostatu-jatetxea. Gerra aurreko garaietan herri hartako errepublikarren bilgune nagusia zen; hantxe biltzen ziren liberal antimonarkikoak ekainaren 2an azken karlistadako setioa gogoratzeko, eta hantxe zegoen zentro republikanoa.

Hernaniko “Joxe Mari” ostatu-jatetxearen kanpoaldea gerraostean. Bertan eduki zuten ezkutaturik denbora batez Paulino García Errenteriako alkatea.

Molaren tropek 1936ko irailean Oiartzungo frontea hautsi zutenean Errenteriako alkate Paulino Garcíak ihes egin zuen beste askok bezala, eta Santanderreraino egin zuen gerrarekin, etxera itzultzea erabaki zuen arte. Baina nola? Bigarren Errepublikako alkate ezkertiarra izanik, norbaitek bala bat izango zuen gordeta bere izenarekin herrian…

Lehenengo Villabonara jo zuen eta gero Hernanira, Joxe Mari Zigaran koinatuaren etxera –Serafina Zigaran emaztearen anaia–. Hala, Errenteriako alkateak Joxe Mari ostatuan igaro zuen denboraldi bat ezkutaturik, Gipuzkoa osoko jendea fusilatu eta lurperatzen zuten tokitik kilometro eskasera –tartean bere herrikide Gervasio Albisu eta Martin Lekuona elizgizonak–. Oarso aldizkarian Garcíaren alaba Maria Luisak momentu zail horiek nola bizi izan zituzten azaldu zuen:

“Oso ondo gogoratzen dut nola joan ginen behin baino gehiagotan bisitan; haraino mendiz iristen ginen, ibilaldi inozo bat balitz bezala”

Gurean, Joxemarinean, noiz edo noiz hitz egin izan dugu Kale Nagusiko zazpigarren zenbakiko eraikinak gordetzen omen zituen pasadizo eta gela ezkutuez, akaso horietako batean egon zen Paulino García?

Nolanahi ere, Donostiako beste etxe batetik igaro ondoren, Garcíak Errenteriara itzuli ahal izan zuen azkenean: “Inork ikusi gabe korrika igo zen gure etxera eta hilabeteak egin zituen hor ere ezkutatuta”. Harik eta behin okerrena igarota, lagun batzuek Guardia Zibilaren aurrean aurkezteko gomendatu zioten arte. Hala egin zuen, eta heriotzatik libratu zen, astero kuarteletik igaro behar izaten bazuen ere.

Gabino Alustizak, Fortunato Agirrek, Aitzolek… ez zuten halako zorterik izan. Paulino Garcíak eta beste askok, aldiz, zenbait jenderen babes eta laguntza izan zuten; konplizitate horiek gabe luzeagoa litzateke oraindik hildakoen zerrenda makabroa, frankisten gorrotoa bezain luze.

Gizon eta emakume horiek bizitza eta ondareak arriskuan jarri zituzten. Joxe Mari Zigaranek, adibidez, Erantzukizun Politikoen Iruñeko Epaitegi aurrean azalpenak eman behar izan zituen gerra aurreko jardunagatik  (“…cuando la villa de Hernani iba a ser liberada huyó a Bilbao y después a Francia”),  etxea, lurrak eta hipotekak konfiskatu zizkioten, familiak zigorrak jasan…  Zer gerta zatekeen iheslari errepublikar bat ezkutatu zutela deskubritu izan balute? Horrelako jokabideek ere merezi dute tokitxo bat galtzaileen historia isilarazian.