Carrero Blanco, frankista eta esklabista baten perfila hiru koplatan

2023-12-20  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

50 urte bete dira ETAk Madrilen Luis Carrero Blanco hil zuela, 1973ko abenduaren 20 hartan lehergailu batekin bere autoa airetik bidalita. Hilketa horrekin ETAk frankismoa herren utzi zuela esan ohi da, Carrero Blanco Francisco Franco diktadorearen oinordekoa izango zela garbi zegoelako, eta ondorioz, atentatuak erregimenaren erorketa azeleratu zuela diote historialari gehienek.

Horrek, eta Eva Forestek hain ederki kontatu zigun Txikia komandoren Ogro operazioaren ikusgarritasunak, seguruenik itzalean utzi dute militarraren biografiari buruz dakiguna, eta bere izaera eta perfilari buruzko analisiak deskuidaturik geratu izan dira sarritan.

Baina eskuindar sektoreek familia ugari baten aita erlijioso, fakzio politikorik gabeko pertsona koherente eta bizitza umileko gizon bezala marrazten diguten arren, Carrero Blancok benetan nola pentsatzen zuen jakin dezakegu hiru kopla eskasetan. Eta zertaz libratu ginen esanez aitaren egin ere bai.

Carrero Blanco Santoñan jaio zen 1904an eta karrera militarra egin ondoren, behin Almirante kargua hartuta, bete betean hartu zuen parte 1936ko Gerran kolpisten aldean. Bere agindupean izan zituen altxatuen unitate ugari eta azkenerako Armadako buru izatera ere iritsi zen. Gogora dezagun XX. mendeko gerra zitalenentzako faxisten lehen esperimentu-zelaia izan zela hura: bonbardaketak, esterminio-guneak, esklabo-batailoiak, genozidioa…

Almirantearen biografia ugari daude, agian Xavier Tussel historialari eta politikariak aspaldi idatzitakoa da ezagunena, baina badaude askoz gehiago ere, azkenekoa Jose Antonio Castellanosen eskutik: Carrero Blanco. Historia y memoria (Catarata, 2023). Bertan nabarmentzen du, Carrero estratega bat izan zela, eta seguruenik bere erabakien bidez ahalbidetu zuela Francok hainbeste urtez agindu ahal izatea: “Ez zen soilik pertsona bat zeinetan Francok konfiantza handia jarri zuen; horrez gain, bere ideia, pentsamendu eta jarraibide estrategikoengandik eragiten utzi zen diktadorea”, dio egileak elkarrizketa batean.

Ultrakatoliko, erreakzionario eta kontserbadore zurruna, “bere erlijiotasuna XIX. mendekoa zen XX. mendekoa baino”, dio Castellanosek. Falangearen eta erregimen barruko beste sektore politikoen arteko liskarretatik kanpo geratu zen, nahiz eta Opus Deiren oso gertukoa zen Carrero Blanco. Baina batez ere frankista zen, askoren ustez, Franco bera baino frankistagoa.

Carrero Blancoren soldata esklaboek ordaintzen zuten

Eta frankista hitza ez da doakoa hemen. Bere bizitzan frankismoaren alde faxista, inperialista eta krudelenarekin bat egin zuela adierazten dute hainbat kontuk. Aipatu dezakegu Espainiak Ekuatore Gineako eta Mendebaldeko Saharako kolonietan egin zituen zitalkeriak –Carrero zen kolonia horien ordezkari nagusia–. Baina beste adibide bat ematearren, gerraostean Espainia “berreraikitzeko” erabili ziren milaka preso esklaboren inguruan hitz egin dezakegu.

Esklabotza horrekin aberastu ziren zientoka enpresa –asko euskal jatorrikoak–, baina baita erregimeneko koadroak ere. Soilik 1939 eta 1945 urteren artean 110.000 preso erabili zituzten horrela, eta gaur egungo 780 milioi euro irabazi zituztela kalkulatzen da, haien izerdi eta odolez. Hori guztia kudeatzeko Zigorretatik Libratzeko Patronatua sortu zuten. Teorian, preso bakoitzari 14 pezeta ordaintzen zitzaizkion, baina horietatik 0,50 zentimo besterik ez zituzten jasotzen, gainerakoa bidean “galtzen” zen.

Zati handiena patronatu horren esku geratzen zen, Espainiako Bankuan zeukan zifraturiko kontu batean. Eta Antonio Miguel Bernal zendu berri den historialari andaluziar ezagunak gogorarazi zuen moduan, zein zen kontu horren titularra? Eta hortaz, zeinek jasotzen zuen bere soldata zuzen zuenean esklabo errepublikarrak esplotatzetik? Luis Carrero Blanco.

50 urte dira sistema errepresibo diktatorial baten figura klabea hil zuela ETAk, biktima ez baizik biktimario bat, ororen gainetik.

Bilbo ere hondakin eta errauts bihurtu nahi izan zuten

2023-11-24  //  Gizartea, Historia  //  Iruzkinik ez

Emakumeak zaintza lanetan Bilboko aterpe baten atarian, 1937ko maiatzean. Argazkia: Robert Cappa.

Erasoa airetik datorrenean, lurraren azpian ezkutatzea besterik ezin da egin. Europan 1936ko Gerran estreinatu zen gaur egun ikaraturik ikusten ari garen herritarren kontrako aire bidezko eraso eta genozidio estrategia –lehenago Arrifeko amazigen kontra arma kimikoekin egin bezala–. Gazan herritarrak zapaltzeko Israelek orain azken generazioko misilak eta droneak erabiltzen dituen moduan, Alemaniako eta Italiako abiazioak garai hartako hegazkin modernoenak erabili zituen. (gehiago…)

Ondarretako epaile frankistaren aitorpena: “Gupidarik gabe fusilatu behar dira denak”

2023-11-10  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Presoak Donostiako Ondarretako espetxetik irteten 1942an. Beste asko hiltzera bidali zituen Ramiro Llamas komandanteak urte batzuk lehenago. Argazkia: Kutxa Fototeka

1936ko udazkenean Hernanin eta Oiartzunen frankistek egindako zientoka hilketen arduradun nagusiena izan zen Ramiro Llamas komandante eta epailea. Hilabete gutxira jendaurrean publikoki adierazi zuen fusilatze horien inguruan pentsatzen zuena; diskurtso beldurgarri hori oso osorik aurkitu dugu Gaceta de Tenerife egunkarian: “Harro nago naizenaz (…) eta nire zerbitzuak behar dituzten tokira noa, frontean eta erretaguardian”

(gehiago…)

Osakidetzako oposaketan… euskaldun izatia zein nekeza dan

2023-10-12  //  Euskara, Hizkuntzak, Osasuna  //  Iruzkinik ez

Osakidetzako Enplegu Publikoaren Eskaintzaren aurtengo deialdia uztailean hasi zen eta momentu hauetan azterketa betean da, azarora arte gutxienez. Sekula baino plaza gehiagorako deialdia egin du Eusko Jaurlaritzako Osasun sailak: guztira 110 lanbide-kategoriatako 7.000 plaza baino gehiago, eta 110.000 lagunek eman dute izena parte hartzeko. Zehazki, oposizioetako azterketak euskaraz egitea zenbatek eskatu duten ez dakit, baina haietako baten esperientzia iritsi zait. (gehiago…)

Onddo bizi garela

2023-10-09  //  Ekonomia, Gizartea  //  Iruzkinik ez

Azaroaren 30eko greba feminista orokorraren inguruko agerraldia Hernanin. Argazkia: LAB

Urriaren 25ean eta abenduaren 19an 150.000 langile publiko grebara deitu dituzte LAB, ELA, CCOO, Steilas, Satse eta ESK sindikatuek Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan. Ez dira greba bakarrak izango: EHUko irakasle eta ikertzaileak urriaren 11n; Hezkuntza Bereziko irakasleak, sukaldariak eta garbitzaileak urriaren 24an… Eta azaroaren 30ean zaintza publiko-komunitarioaren aldeko greba feminista orokorra Euskal Herri osoan. Udazken beroa dator. (gehiago…)

Toussaint Louverture Haitiren askatzailea hil zela 220 urte igarota, bere borrokak bizirik dirau Bordelen

2023-04-12  //  Historia  //  Iruzkinik ez

Toussaint Louvertureren omenezko eskultura Bordelen, Garona ondoan. Argazkia: Memoires & Partages

Pasa den ostiralean bete ziren 220 urte Toussaint Louverture hil zela, Haitiko 1791ko esklaboen iraultzaren buruzagia. Askorentzat, garai hartako politikari garrantzitsuena izan zen Louverture, ez bakarrik Napoleon Bonaparteren gudarostea garaitu eta Amerikako lehen herrialde librea sortzen lagundu zuelako, baita esklabotza abolitzen egindako lanagatik ere. Munduan iraultzarik izan bada, Haitikoa da. (gehiago…)

Esklabotzaren gaiarekin, ‘The Guardian’ Kataluniako ispiluari begira… eta Euskal Herrian zer?

2023-04-04  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Pasa den astean The Guardian egunkariak mundu osoari bira eman zion albistea kaleratu zuen. Haren jabeak mea culpa egin eta egunkariaren sortzaileek esklabotzarekin izandako loturagatik eragindako kalteak konpontzeko neurriak iragarri zituen, tartean 11,4 milioi euro bideratzea Amerikako kotoi eta azukre sailetan esklabo izandako ondorengoen komunitateetara.

Manchesterreko enpresari batzuek sortu zuten The Guardian, eta egunkaria sortu bezala, Ingalaterrako ehungintza industrian buru-belarri aritu ziren, horretarako gizakien itsas trafikoa eta esplotazioa baliatuta, nahiz eta ordurako esklabotza abolituta zegoen. (gehiago…)

Escriváren proposamena pentsioentzako: Europako funtsen tranpan harrapatuta

2022-11-30  //  Ekonomia  //  Iruzkinik ez

José Luis Escrivá Espainiako Gobernuko Gizarte Segurantzako ministroa (argazkia: Moncloa jauregia)

Espainiako Gizarte Segurantzako ministro José Luis Escrivák pentsio publikoen sistema berriz aldatzeko proposamena egin du: pentsioak kalkulatzeko epea kotizaturiko azken 25 urteak izan beharrean, azken 30ak izatea nahi du, baina horietatik 28 aukeratu ahal izan lituzke langileak, bi urte “okerrenak” kanpoan utzita. Gainera, soldata handienen kotizazio oinarria zabaltzea ere proposatu du.

Escrivaren arabera, urteak aukeratu ahal izateak mesede egiten die lan ibilbidean “hutsuneak” izan dituztenei, hala nola epe batez langabezian geratu direnei edo amatasunagatiko murrizketak eskatu dituztenei. Espainiako Bankuak egindako ikerketa batek (pdf) dio, bestalde, pentsio baxuenetan igoera suposatuko lukeela halako sistema batek –ikerketa 35 urte kalkulatuz egin da, sei urte okerrenak kenduta–, baina pentsioen gehiengoa murriztuko litzatekeela, batez ere altuenak. Ikusteke dago, ordea, lurraldeen arabera emaitza zein litzatekeen, kontuan izanik Hego Euskal Herrian batez besteko pentsioak beste erkidegotan baino altuagoak direla.

Sindikatuek ez dute begi onez ikusi proposamena, eta Gobernuko bazkide den Podemosek ere jadanik ezezkoa eman dio, kalkulua urte gehiagorekin eginda pentsioa baxuagoa izango dela ziur dutelako: “30 urtera zabaltzeak gogortu egiten du erretiro pentsioa lortzeko aukera”, adierazi du Yolanda Díaz Espainiako Lan ministroak.

Espainiako Gobernuari atzera kontaketa hasi zaio pentsioekin. 2021ean egindako aldaketek –KPIaren arabera igotzea– ez dute batere asebete Europako Batzordea, eta Escrivák honen nahierara egindako erreforma baten beharra dauka; besteak beste, 2021eko azaroan espresuki sinatu zuelako pentsioak kalkulatzeko urte kopurua zabalduko zuela. Zer dela eta egin zuen hori?

Next Generation diru funtsak jasotzeko Bruselak baldintza ugari jarri ditu, eta horiek bete ahala joan da “askatzen” dirua. Iaz, Espainiako lan erreforma egi ostean, 12.000 milioi euro izan ziren, eta orain, beste zati bat jasotzeko baldintzetako bat da pentsioen sisteman gastu publikoa ez handitzea, murrizketak egitea alegia.

Sindikatu eta eragile ugari aspalditik ari dira ohartarazten Europako funtsek badutela letra txikia, eta batzuk aukera bezala ikusten dutena, egiatan etorkizuneko belaunaldientzako zorra izango dela. Pentsioekin ezin garbiago ikusten da tranpa hori.

Baskoiak, erromatarrek sarituak ala zigortuak?

2022-11-18  //  Historia  //  Iruzkinik ez

Irulegiko aztarnategia toki estrategikoa dago kokaturik, Ebro arroaren, Pirinioen eta isurialde Atlantikoaren bidegurutze batean (argazkia: Aranzadi)

Irulegiko indusketek, Antzinaroko euskarazko inskripzioak dituen eta mundu osoari bira eman dion brontzezko xaflaz gain, beste hamaika aztarna baliotsu azaleratu dituzte jadanik, eta, sarritan mitoekin bete izan dugun Euskal Herriko historiaren hutsune bat betetzen lagun diezagukete.

Irulegi toki estrategikoan dago, Ebro arroaren, Pirinioen eta isurialde Atlantikoaren bidegurutzean, eta horrek balio erantsia ematen dio. Are gehiago kontuan hartuta Nafarroan Antzinaroko arkeologiaren ikerketa hegoaldeko eremuetara mugatu izan dela, mendialdean zailagoa den aztarnen kontserbazioagatik. “Irulegik badu bietatik pixka bat”, azaldu zigun Mattin Aiestaran aztarnategiko zuzendariak berarekin izan ginenean.

Egindako aurkikuntzek agerian utzi dute baskoiak ez zirela gainerako herriekiko oso desberdinak, eta lotura estua zutela haiekin, izan akitaniar edo iberiar. Brontzezko eskuak berak pista asko ematen ditu horri buruz. Baina, gainera, erromatarrak iritsitakoan gertatu zenaz ikertzeko parada ere ematen du. (gehiago…)

Chivitek Irulegiko eskuaz esandakoak, hizkuntza politiketan badu islarik?

2022-11-16  //  Euskara, Historia  //  Iruzkinik ez

Maria Chivite Nafarroako presidentea Irulegiko eskua aurkezteko unean (argazkia: Nafarroako Gobernua)

Arangurengo Gongora jauregian Irulegiko eskuaren aurkezpenean María Chiviteren diskurtsoa izan da, askoren harridurarako, Aranzadiren aurkikuntzaren garrantzia azpimarratzeko indartsuenetakoa eta mamitsuenetakoa.

Nafarroako Gobernuko presidenteak esan du “lehen mailako mugarri historikoa” dela brontzezko eskuan Antzinaroko euskarazko testu bat aurkitu izana. Egindako lanaren zorroztasuna ere azpimarratu du –75 urte bete dituen Aranzadi bezalako elkarte bat atzean egoteak ematen duen berme guztiarekin–, eta aztarna honek balioko duela garai hartako Irulegiko herritarren, baskoien “ahotsa zuzenean entzuteko”, orain arte genekien apurra “erromatarrek kontatu zigutelako”. Mattin Aiestaran Irulegiko aztarnategiko zuzendariak esandakoekin bat egiten dute hitz horiek. (gehiago…)