“Frontez beteta egunoro gaua”

Atalak: Eako poesia egunak, Poemak

Zein ongi Ean, poesia zaleon frankiziarik gabeko gure Hay festivala! Uztailean zehar kronika bat edo bi egiten saiatuko naiz. Atzo arratsaldez, Eako alkateak ongietorria eman ondoren, Xabier Mendigurenek eta Alaitz Aizpuruk aurtengo edizioa hasteari ekin zioten, “Joxe Azurmendi 60ko poesiaren eraberritzean” hitzaldiarekin. Izan ere, Alaitz Aizpurua filosofia irakaslea da eta egun bere doktorego tesia ari da EHUn bukatzen, Joxe beraren zuzendaritzapean, gerraosteko euskal idazleengan existentzialismoak izan zuen eraginaz.

Alaitz Aizpuru & Xabier Mendiguren (argazkiak: @EakoPoesia)

Nahiz eta Hitz berdeak bere lehenengo liburua ondoren Azurmendik poesia gehiagorik ez argitaratu (beheko salbuespenetik landa), badaude bere entseguetan hainbat ezaugarri, poesian lehen agertu zirenak: berezko duen ironia, Camus-en (baina baita Arestiren ere) homme révoltéren jarrera hori, malenkoniarik gabeko tristezia, sendo ziruditen eraikuntzen pusken artean bizitzeko grina, Prometeoren ausardia zigortzen duten jainko handi, txiki eta erdipurdiko ororen aurkako kritika. Azalpenen artean, Xabier Mendigurenek eta publikoak hainbat poema irakurri zuten, tartean orduko zentsurak liburuan sartzen utzi ez zuen “Manifestu atzeratua” (Xabierri esker, haren eskuizkribua ikusi ahal izan genuen).

Azurmendiren liburua, eta hortik kanpo geratu zen “Manifestu atzeratua”

Azurmendiren testuak hautatzekotan, Aizpuruk bereziki gomendatu zituen honako bi: hitz lauan, Inazio Aiestaranen Monstruo abertzalea (Elkar, 2003) poema liburuari egin zion epilogoa; poesian, berriz, Arestiri egindako “Berrogei urte honetan”. Azken hau guztiz aipagarria iruditu zait, eta Eako gau ederrean segidan etorri zenarekin –gerra eta gerraondoko kontuak, besteak beste– ezin hobeto egokitu zen.

Josu Landak kantu bilakaturiko Miguel Hernandezen poemak beste kronika baterako utziko ditut, merezi dute eta. Orain, Interneten aurkitu ezinik dagoenez, hemen kopiatuko dut Azurmendiren poema ikaragarri hori, osorik, atrebentzia Joxek barkatuko didalakoan, eta Alaitz Aizpururi eskerrak emanez:

Miguel Hernández, bizirik, Josu Landaren ezpainetan

BERROGEI URTE HONETAN

Hator, lagun. Konta izkiguk
umetako gerra kontu haiek.
Urbasa, Artxanda, Santoina.
Konta zaiguk zenbait hil ziren,
nola hil ziren.
Nondik nora ibili haiz hainbeste denbora.
Non utzi dituk hire lagunak.

Hator. Konta izkiguk
etxean isila sortzen duten
aspaldiko gauza luze haiek.

Hator harmarik eta bildurrik gabe,
konta iguk berriro nola hil ziren anaiak
anaiak hilda, aberriaren alde
edo Kristoren izenean
edo gerrara bialduta.
Nola anaia bakoitzean aberri bat
isilik gelditzen zen mendian.
Bildur isil bat nola hiltzen zen
hiltzeko bildur zen zemearen azkeneko dardaran,
edozein postura itxuragabetan erorita.
Nola oroitzen zinaten etxearekin.

Zenbait aldiz joan haiz harrez gero
Galdakaora, ez dagoena ikustera.
Nola hiltzen ziren,
kexatu gabe, ezer galdetu gabe,
galduta zekiten gerra batetan,
egun batek bestea zekarrelako bakarrik.

Dena bukatuta zegoen aspaldian eta ezin zuen bukatu.
Gero Burgosera, zazpi urte.
Eta gero
semeak hazita zeuden ordurako
etxean. Dena lehen bezalaxe.
Lan eskale.
Eta gero, eguneroko egunak, isil-isilik.
Urteak eta urteak.
Ezer ez. Etxetik lanera, lanetik etxera.
Etxean bakarrik aipatzen zen iraganaldia.
Kotxea, telebista.

Konta iguk nola arbolak zeuden
mendian, mendi euskaldunetan,
eta ez zuten sentimendurik.

Esaiguk zergatik berrogei urte geroago
gerra triste hura gure ariman oraindik dabilen.
Zergatik hildako ezagutu ez dugun hainbeste
gelditu den gure memorian.
Hil ta gero alderdirik ez dagoela.
Zergatik gerra hura ez den sekula amaitzen,
zergatik dagoen frontez beteta egunoro gaua.

Esaiguk zergaitik zerbait.

Eta ez badakik, nik esango diat:
hator, lagun,
dena ez da deus izan, deus,
Artxandan, Urbasan, Santoinan.

Euskal poetak eta artistak G. ARESTIren omenez (Donostia, Caja de Ahorros Provincial de Guipúzcoa, 1978)