Simon Armitage-ren kasu misteriotsua

Atalak: Poesia eta medikuntza

Aski ezaguna da Fernando Pessoaren poema, “Autopsikografia”. Honela hasten da Iñigo Roqueren bertsio borobilean:

Olerkaria itxurazale hutsa duzu.
Hain dago itxurakeriari emana,
non min-itxurak egiten baititu
zinez mina duen arren, jauna.

Arrazoi ote du Pessoak ala gehiegikeria bat da poeman dioena? Mina edo gaitzaren itxura dena, ez da mina edo gaitza bera? Pello Zubiriari esker, azken asteotan beste poema bat gogoan izan dut etengabe, Simon Armitage poeta ingelesak bere Book of Matchesen argitaratua. Hemen Pelloren itzulpena (hor jatorrizkoa eta han gaztelaniazko bertsio bat):

Espondilitis Ankilosatzailea:

Ankilosatzea da erantsi edo lotzea
eta espondilitisa hezurraren edo bizkarraren.
Erdi hark aipatzen ditu kraska eta klikak,
ene giltzadura eta diskoen erloju-mekanismoa,
nire mokorren txirrika horztuna.
Fosiltzen ari naiz – geldirik nagoen aldioro
kartilagoari uzten diot josten, ehuntzen, amarauntzen.

Maitea, gauean eskeletoa bilakatuko zait opilezko, kristalezko, izotzezko,
eta zuk aukeratu itzularazten nauzun egunsentia baino lehen zakarki bizira
ala nagikerian uzten nauzun nire egokera bihur dadin arte izakera.

Ez utzi bakean. Ez utzi lo egiten.

Simon Armitage mendiko ibilaldi batean (2010)

Ederra da bertsioa, estimatzekoa  nola itzuli dituen Pellok hainbat pasarte. Adibidez, “the shape I take” – “the shape I keep” aliterazioa bihurtzen da “egokera” – “izakera”. Edo  “kraska eta klikak” onomatopeiak. Edukiari begira ere, asko gustatzen zait. Maitasun poema da, azken finean, gaixotasunak dakarren arriskua uxatzeko idatzia. Poetak maitaleari laguntza eskatzen dio. Bestearen beharra du bizirik irauteko, fosil bihur ez dadin. Ez gaude denok, bada, gutxi-askoan egoera horretan bertan?

Simon Armitage: Walking Home (Faber and Faber, 2012)

Baina, hemen misterio ere  badago. Poema hori idazterakoan, Armitagek espondilitis ankilosatzailea pairatzen zuen. Zubiriak duen gaixotasun bera, alegia. Eta Pellok esan didanez, inork baino hobeto islatzen du poemak gaixotasun hori zer den pairatzen duenarentzat: soinuak, minak, beldurrak… Kontua da Armitageren diagnosia aldatu dela. Book of Matches argitaratu eta gero, berrogeita hamarreko hamarkadaren amaieran, medikuak esan zion bere gaixotasuna ez zela espondilitis ankilosatzailea, baizik eta “beheko bizkarreko min sindromea” [lower back-pain syndrome]. Espondilitis zuelakoan idatzi zuen poema, baina poetak ez zuen, benetan (zientziak dioenez), gaixotasun hori. Eta, hala ere, ederki deskribatu du benetako gaixoek duten esperientzia bera. Ez al da hori Pessoaren paradoxa?